BÄ°R AT Ä°ÇÄ°N, KRALLIÄžIM: III. RICHARD SADECE Ä°KTÄ°DARI SEVDÄ° Bir zamanlar 70 cent'e muhtaç olan ülkemiz gibi, savaÅŸ alanında tek bir at için kavranıp dünya

BÄ°R AT İÇİN, KRALLIÄžIM: III. RICHARD SADECE Ä°KTÄ°DARI SEVDÄ° Bir zamanlar 70 cent'e muhtaç olan ülkemiz gibi, savaÅŸ alanında tek bir at için kavranıp dünya edebiyatının en büyük adamlarından birine esin kaynağı olan, iki senelik bir kral: III. Richard (1452-1485)...Efendim, W.Shakespeare'in "III. Richard" tragedyasına konu olan zât-ı muhterem, Richard of York'un küçük oÄŸlu. Ä°ngiltere kralı (1483-1485) olmadan önceki resmi unvanı, Glouchester Dükü. "C'est a dire", ÅŸu andaki York Dükü Prens Andrew -yani, Kraliçe'nin ikinci oÄŸlu- ile skandallar kraliçesi ve York Düşesi Fergie'nin aÄŸababası!...KardeÅŸi, Ä°ngiltere Kralı Edward IV devrinde sivrildi. 1478'de öbür kardeÅŸi George of Clarence'in idamından sonra nüfuzunu artırdı. Özellikle, Edward IV'ün çocuklarına "vasi" tayin edilmesi, etkisini pekiÅŸtirdi. Kral ölünce, rakip Woodville sülalesine yeÄŸlenerek, "naip" oldu.Çevresinin kışkırtmaları onu, ne pahasına olursa olsun, tahtı elde etme ihtirasına yöneltti. Saray adamlarının bu acımasız süreçte büyük rolü olduÄŸu söylenir.Ä°stikbalin III. Richard'ının bir dizi saray entrikalarının ilki, küçük Edward V'i ve kardeÅŸini zindana attırmak oldu. Ãœstelik, ikisini de "piç" ilan ettirdi. Ve de üstelik, kral olunca, -vasisi olduÄŸu- yeÄŸenlerini öldürttü.Bu meÅŸum cinayetleri, III. Richard'ın sadece iki yıllığına da olsa, tahta çıktığında, hükümranlığını ancak kanlı bir istibdatla yürütebilmesine yol açtı. Tarihçiler, tamamen erdemsiz olmadığını söylüyor, bir taraftan. Ama, "iktidar uÄŸruna ne mümkünse yapılır" fikrinin temsilcisi olmaktan kurtulamadı.Ä°ÅŸte bu özelliÄŸidir ki, BaÅŸar Sabuncu'nun, yine W.Shakespeare'in oniki oyunu ve beÅŸ sonesinden derlediÄŸi "Bir Ata, Krallığım" oyununun ana eksenini oluÅŸturdu. Asırlar boyu hatırlanan "My kingdom for a horse!" sözü, III. Richard'ın kiÅŸisel tragedyasının son cümlesidir. Yolsuzluk, irtikap, ihanet, entrika insanoÄŸlunun zaafları. Hele, kazara iktidarı ele geçiren kiÅŸilerin. B.Sabuncu'nun derlemesi, bu açıdan çok anlamlı. Efendim, son sözümüz şöyle:III. Richard'ın kısa krallığının sonu, Lancaster hanedanının varisi Henry Tudor (Kraliçe Büyük Elizabeth I'in dedesi) Ä°ngiltere'ye çıkartma yapınca son bulur. O çok ünlü Bosworth Savaşı'nda yenilen III. Richard, öldürülür. Bu ölüm, aynı zamanda, Ä°ngiltere tarihinde Anjou sülalesinin sonu olarak zikrediliyor. Ancak, ansiklopedide Anjou maddesine baktım ve III. Richard'ın izine rastlayamadım. (Fena halde canım sıkıldı...)Son bir not: York ve Lancaster hanedanları arasındaki taht kavgasının yol açtığı iç savaÅŸ, Ä°ngiltere tarihinde "Ä°ki Gül SavaÅŸları" (15. Yüzyıl) adıyla anılır. Sebebi var, var olmasına da, ne ters bir isim? SavaÅŸ ve Gül...Unutmadan... "My Kingdom for a horse"la ilgili bir de fıkra var:Efendim, Richard III'ün Londra'daki bir temsilinde, baÅŸroldeki aktör, "My kingdom for a horse!.." diye diye kıvranıyor. Çaresiz bir adet kral??? Seyirciler arasındaki bir adamcağız bu duruma çok üzülür. AyaÄŸa kalkar ve dünya tiyatro tarihine geçecek soruyu sorar:"Would an ass do?" (EÅŸek olur mu?) Åžimdi, aktör ne yapsın? O an, Shakespeare'in mezarında ters döndüğünü düşünmüş olmalı ki, kan beynine sıçramış. Yine de, pek bir ÅŸey belli etmemeye çalışarak, seyirciye dönmüş ve:"Tabii olur" demiÅŸ, "buyurun sahneye..."Hay aÄŸzını öpeyim!..Bu öyküyü, Mülkiye'de okurken çok "sevgili" bir hocam anlatmıştı. O gün gülmeye baÅŸladım, hâlâ gülüyorum. Aktörün hazırcevaplığına da haset ediyorum. Yeryüzünde ne yetenekler var...BaÅŸar Sabuncu'nun "Bir Ata Krallığım"ı da, ülkemizin sekiz büyük müterciminin üstün yeteneklerinin hayranlık uyandıran bir seçki ile sunulmasına vesile olmuÅŸ: Orhan Burian, Sabahattin EyüboÄŸlu, Talât Halman, Berna Moran, Ä°lhan ÅžahinbaÅŸ, Mina Urgan, Can Yücel, BaÅŸar Sabuncu. Ölümsüz Shakespeare'in oniki oyunundan seçilmiÅŸ yüze yakın alıntı ve beÅŸ sone'yi, dudak uçuklatan bir maharetle, zorbalık denen musibeti öğreten, bir terkibe dönüştürmek hangi babayiÄŸidin harcıdır?"Ä°ktidar tutkusu -hayat- ölüm!"Hepsi bir arada.Sone'lere geçmeden, "talepkâr" hayranlarını anlatabilmek için çare arayan hanımlara minik bir tüyö sunalım. Müellifi, William Shakespeare; kaynak, Richard III.Kahramanları Richard III. Ä°le Lady Anne.Richard, yalvarırcasına, soruyor: "Ãœmit ederek mi yaÅŸayayım?"Lady Anne: "Ãœmit ederim, tüm insanlar böyle yaÅŸar."Åžimdi, soylu hanım red mi ediyor, yoksa icazet mi veriyor?Entrika yükü daÄŸları tutmuÅŸ bir trajedide, ne lirik, tatlı bir esinti..."Bir Ata, Krallığım"ın tanıtım broşüründe belirtildiÄŸi gibi, oyunculuk üslubu ile görsel tasarıma yön veren kavramsal seçim ise doÄŸrudan Shakespeare'in dizelerinde saklı:Gördüm anıtlarını nice görkemli çağınZamanın zalim eli yıkıp etmiÅŸ yerle bir;BaÅŸları göğe deÄŸen kuleler darmadağınVe sonsuz tunç ölümün gazabına köledir;Gördüm her ÅŸey bozulur, sonsuz sürüp gidemez,En saÄŸlam devlet bile günün birinde çürür,64.SONE Türkçesi: Talat S.HALMANVazgeçtim bu dünyadan, tek ölüm paklar beni;DeÄŸmez bu yangın yeri, avuç açmaya deÄŸmez,DeÄŸil mi ki çiÄŸnenmiÅŸ inancın en seçkini,DeÄŸil mi ki yoksullar mutluluktan habersiz,DeÄŸil mi ki ayaklar altında insan onuru,O kız oÄŸlan kız erdem daÄŸlara kaldırılmış,EzilmiÅŸ, hor görülmüş el emeÄŸi, göz nuru,Ödlekler baÅŸa geçmiÅŸ, derken mertlik bozulmuÅŸDeÄŸil mi ki korkudan dili baÄŸlı sanatın,DeÄŸil mi ki çılgınlık sahip çıkmış düzene,66.SONE Türkçe söyleyen: Can YÃœCELMevsime güzellikler getiren yaz çiçeÄŸiYaÅŸar kendi belirli ömrünü, ölür sonra;Ama kötü bir illet bozar bozmaz çiçeÄŸiÅžanı maskara olur ne deÄŸersiz otlara.En tatlı ÅŸeyler ekÅŸir kötü iÅŸler yaparak;Ottan çok daha iÄŸrenç kokar çürüyen zambak.94.SONE Türkçesi: Talat S.HALMANKötü bilinmektense, iyisi mi kötü ol, Zaten lekeliyorlar kötü deÄŸilsen bile;MeÄŸer ki hepten ÅŸuna inansınlar: Her yerdeHerkes kötüdür, hem de iktidar kötülerde.121.SONE Türkçesi: Talat S.HALMANAcıkan kösnü ruhu yakıp geçer boÅŸunaUtanç mezbelesinde; zevk alıncaya kadarYalancıdır, kalleÅŸtir, susar kana ve cana,Azgın ve korkusuzdur; haindir, sert ve gaddar,Ama keyif sürünce birdenbire tiksinir:Delice istediÄŸi, öksesine girdi miNefret eder deliceNe tuhaf ki dünyada bunları bilenler çok;Cehenneme götüren cennetten hiç kaçan yok.129.SONE Türkçesi: Talat S.HALMANSıcaklardan korkma gayri, ne de kardan tipiden.Dürüldü ömür defterin sılaya göçtün mâdem.Gül gibi gençler nasipsiz,Olacağı bir avuç toz.Hırsızlıktan korkma gayri, geride kaldı beyler.Unut peyniri ekmeÄŸi, geçim derdine boÅŸ ver.Saltanat ün fayda etmez,Sencileyin bir avuç toz.CYMBELÄ°NE-IV/2 Türkçe Söyleyen: Can YÃœCELNe yaldızlı hükümdar anıtları, ne mermerÖmür süremez benim güçlü ÅŸiirim kadar;Seni pasaklı zaman pis bir mezara gömer,Ama satırlarımda güzelliÄŸin ışıldar.55.SONE Türkçesi: Talat S.HALMAN... bizler ki düşlerin mayasından yaradılmışız,ÅŸuncacık bir adadır hayatımız, ağır uykularla çevrili..."Bir Ata, Krallığım" 1977'de ortalığı kasıp kavurdu. Aradan bir ay geçmeden, "Richard III" filmi vizyona girmez mi? BaÅŸar Sabuncu ile Ä°ngiliz yönetmen Richard Loncraine'in, ihtiraslarını dizginleyemeyen yöneticilerin dünyayı nasıl barbarlığa -15. Yüzyıl ya da çağımızda, pek farketmiyor- bulaÅŸtırdığını sergilemek gibi, ortak bir amaçta buluÅŸtuklarını düşünmüştüm.Richard Loncraine, Sir Laurence Olivier'den -ki, 1955'te Olivier III. Richard'ı hem yönetip hem de kralı canlandırmıştı- tam kırk sene sonra, OrtaçaÄŸ'ı 1930'ların Avrupa'sına taşıdı. Ä°ngiltere'nin önde gelen Shakespeare yorumcularından Sir Ian McKellen'in canlandırdığı III. Richard'ın, finalde, uçaklar, tanklar ve cipler arasında, "Bir at, bir at, bir ata krallığım" diye haykırışını tasavvur edebiliyor musunuz? Ä°nsanın nefesi kesiliyor... Tanrı aÅŸkına, bu Ä°ngilizler'in tiyatro adamlarının hepsi mi süper yetenek?Sir Ian McKellen'in bu yorumunun, "En Ä°yi Erkek Oyuncu Felix" ödülü (1995) ile taçlandırıldığını, unutmadan, ekleyeyim.Richard III'ü bir yerlerde yakalarsanız, bırakmayın...Jülide ERGÃœDER - 13 Eylül 2000, ÇarÅŸamba Â