Atatürk, yemek masasında verdiği kararları uygulamaz mıydı?

İSMET İNÖNÜ'nün Defterler'ini (1919-1973, iki cilt) okurken, günlük notlarından bir büyük devlet adamının portresinin çıkarılabileceğini farkettim.Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş günlerinin heyecanını, savaş çarpıntılarını yüreğinde taşırken, onu duygularıyla değil mantığıyla değerlendirmesinin bir çok siyaset adamına örnek olmasını içimden geçirdim.Ahmet Demirel'in yayına hazırladığı Defterler'in bazı notlarını tek başına yorumlayamazsınız, hele genç kuşağın bunları çağrışımla, eskiyi anımsayarak çözmesi mümkün değildir. Ahmet Demirel, açıklamalarıyla kitabı herkes için okunur ve anlaşılır kılıyor.Çok kimsenin merak ettiği İsmet İnönü'nün başbakanlıktan ayrılışının ya da ayrılmak zorunda bırakılışının iç dökmesini, gerekçesini bu kitapta okuyacaksınız.Üstelik Atatürk'le arasında, devleti yönetme konusundaki farklılıkta yaşananları, İnönü'nün ne kadar soğukkanlı, toplumu ve çevresindekileri kışkırtmadan geçirdiğini göreceksiniz.Hiç kuşkusuz Atatürk'ün çevresindekilerin değişik amaçlarla davranışlarını da gene bu notlarda bulacaksınız.Erdal İnönü'nün Önsöz'ünde defterlere yaklaşım biçimini öğrendim:‘‘Babamla beraber yaşadığımız yıllarda zaman zaman cebinden çıkardığı ajanda tipinde küçük bir deftere dikkatle bir şeyler yazdığını görürdük. Bu defterler alışılmış anlamda günce sayılmaz. Verilen bilgi çok az, her gelişmeden de söz edilmiyor. Ama gene de bir çok olaya değiniliyor. En önemlisi, babamın bazı olaylar ve kişiler hakkındaki düşüncelerini, duygularını ve bazı karakter özelliklerini burada bulabiliyoruz.’’Erdal İnönü'nün saptamasını desetekleyen bir not:‘‘4 Haziran Çarşamba (1919)Bugün Cevat Paşa beni Babıaliye gönderdi. Umûr-ı Siyasiye Müdir-i Umûmîsi Reşit bey bana sû-i muámele (kötü muamele) etti. Pek terbiyesiz bir adam. Akşam üzeri sadrazam ile görüştük. Nüfus talimatını haiz mütehassıs adam beraber almalarını söyledim. Olmaz dedi. Yarın Maliyeye gitmekliğimi söyledi. Tırnakları, sakalı, ahvali kukla gibi.’’Bu tür kitapları elbette baştan sona bir solukta okuyamazsınız, dura dura, sindire sindire, dünle bugün arasında bağlar kurararak okumalısınız.Günlük olayları okurken, yaşarken, bugünden düne gönderme yapmak zorunluluğu duyacak, o zaman bu Defterler'in önemini daha da iyi anlayacaksınız.Ancak notları iyi değerlendirebilmeniz, İsmet İnönü mantığını, dengesini ayrıntılarıyla tanıyabilmeniz için, kitabı okumaya 2. cildin 1258. sayfasındaki Hayatımın Notları ile başlayın.Hayatımın Notları, İsmet İnönaü'nün daha önce hiç yayınlanmamış bir günlüğünden, 1943 tarihini taşıyor. İkinci Dünya Savaşı'nın civcivli günleri.Ateşli savaşçılar arasında barışı korumanın altın dengesini bu yazının her satırında sezdim.Başbakanken Anadolu gezileri sırasında aldığı notlar, ülkenin durumunu kısa cümlelerde bütün vuruculuğu ile veriyor.Hiç bir şey yok ve çok şeyin olmasını istiyor.Defterler'de Refik Halit'in neşriyatı, Şeyh Sait, umumi din propagandası notları yer alıyor.Takrir-i Sükûn Kanunu için nutuk projesi'nde isyanı anlatıyor:‘‘Nihayet dağ başından kopan bir meczup Türk milletinin düşmanı olduğunu, bu vatanda vicdan ve itikadı düzeltmek kendi elinde olduğunu iddia ederek ortaya çıktı.’’Van'da 9 Temmuz Salı, 1935'te ajandaya düştüğü bir notta Kürt meselesinden söz ediyor:‘‘Kürt meselesi vardır. Siyasi olarak sindirilmiştir. Amma vardır (etnik olarak herhalde.)’’Şubat 1939 notları Attaürk-İnönü çekişmesine bir aydınlık getiriyor:‘‘Son seneleri Atatürk'ün çok zor olmuştu. Gece alkol tesiri ile alınan teşebbüsleri ertesi gün daima iptal etmek bir eski ádetimiz idi. Son seneler bu adet kalkmağa başladı. Hele nihayete doğru (1936-37 vuzuh ile hatırladığım seneler) gece arzu ve teşebbüs ettiği bir işi ertesi gün tamamen sakin ve tamam iken de iltizam (ile) takip etmeğe başladı. Sıhhatında ve alkolün tesiratında bu tebeddülü fark ettiğim andan itibaren korkum çok arttı.’’Çok partili hayata geçiş sancıları, 27 Mayıs darbesi... Bunları da Defterler'den okuyabilirsiniz.Yakın tarihin en önemli notları bence bunlar.DOĞAN HIZLAN'IN SEÇTİKLERİİkinci Perde Haldun Dormen OğlakHalk Şiirinde Kadın Şükrü Günbulut BerfinHalil Şerif Paşa Michele Haddad P Kitaplığı11 Eylül Gölgesinde Saddam Derya Sazak DoğanAcı Gülüş Hüseyin R. Gürpınar Özgür