1915’teki trajedi işte bu tehcir kanunuyla başladı

Hürriyet, Ermeni sorununun üstündeki sis perdesini kaldırıyor. Herkesin üzerinde tartıştığı Tehcir Kanunu nedir, amacı neydi, nasıl ve kimlere uygulandı?Tehcir kararı alındığı sırada Osmanlı Devleti hangi siyasal ve askeri koÅŸulların baskısı altındaydı? Tehcir edilenler, nereye ve hangi ÅŸartlarda gönderildi?Gönderilen insanların ne kadarı yerine ulaÅŸabildi, ne kadarı yollarda öldü veya öldürüldü? Tehcir ve sonrası hakkındaki temel görüş ayrılıkları nelerdir? Tarihçiler, diplomatlar ve Türkiye Ermenileri 1915’i tartışıyor.23 Ocak 1913’te o ünlü Babıáli Baskını ile iktidarı yeniden ele geçiren Ä°ttihat-Terakki yönetimi, Balkan bozgununun acısını hiç deÄŸilse bir miktar hafifletmek için askeri tedbirler almaya baÅŸladı. Yönetimdeki Talat, Enver ve Camal PaÅŸaların Almanlar’a yönelik sempatisi, yeni hükümetin politikasının da esası olacaktı. Enver PaÅŸa, Almanlar safında girilecek savaşın en azından Turan hayallerini gerçekleÅŸtirmeye yardım edeceÄŸini düşünüyordu. Osmanlı Devleti, 20 Temmuz 1914’te tarafsızlığını ilan ettiÄŸi halde, Ä°ngiliz gemilerinin kovaladığı ‘Goeben’ ve ‘Breslau’ adlı iki Alman zırhlısı, Enver PaÅŸa’nın izniyle Türk kara sularına girecekti. Ä°tilaf Devletleri’nin protestoları karşısında ise bu iki zırhlının Osmanlı Devleti tarafından satın alındığı duyurulacak, ‘Yavuz’ ve ‘Midilli’ adları ile donanmaya dahil edilecekti. ÜÇ CEPHEDE SAVAÅžDonanma Komutanlığı’na getirilen Amiral Souchon, Enver PaÅŸa’dan aldığı yazılı izne dayanarak Türk bayrağı çekilen Yavuz ve Midilli’yi de alıp Karadeniz’e açılacak ve baÅŸta Sivastapol olmak üzere Rus limanlarını bombalayacaktı. Bunun üzerine Ruslar 2 Kasım 1914’te Osmanlı’ya savaÅŸ ilan edecek, Ä°ngilizler de 3 Kasım’da Çanakkale’yi topa tutacaklardı. Balkan bozgununun yorgunluÄŸunu ve moral bozukluÄŸunu üzerinden atamayan Osmanlı ordusu, üç cephede birden yeniden savaÅŸa girmiÅŸti. Çanakkale’de 1. ve 2. Ordu, Kafkaslar’da 3. Ordu, Suriye ve Filistin cephesinde ise 4. ordu görev yapıyordu. Ermeni meselesi, 3. Ordu’nun temel problemiydi. Balkanlar’daki milliyetçilik hareketlerine paralel bir biçimde, Osmanlı tarafından ‘millet-i sadıka’ (sadık millet) olarak tanımlanan Ermeniler’den bazıları, bağımsız bir Ermenistan kurma hayali ile öteden beri örgütleniyorlardı. Özellikle, ‘93 Harbi’ olarak bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sırasında milliyetçi Ermeni çeteleri, Ruslarla iÅŸbirliÄŸi yaparak büyük hayal kırıklığına sebep olmuÅŸlardı.Ä°ÅŸte 1914 yılında Ruslarla yeniden savaÅŸa giren 3. Ordu’nun en büyük sorunu, cephe gerisinin güvenliÄŸi ve lojistik desteÄŸin sürdürülebilmesiydi. Daha önce, II. Abdülhamid tarafından Kürt aÅŸiret reislerine kurdurtulan ‘Hamidiye Alayları’nın bölgede yarattığı terör, Müslüman halkla Ermeniler arasında gerginliÄŸi iyice artırmış, milliyetçi Ermeni çetelerinin isyanları ise iÅŸin iyice tuzu biberi olmuÅŸtu. AYDINLARA TUTUKLAMABölgede çetelerin kışkırttığı sivil halkın birbirine girmesi için gereken kıvılcım Rus savaşıyla çakılmıştı. Ãœstelik o sırada Osmanlı ordusunda pek çok Ermeni asker mevcuttu. Enver PaÅŸa, ilkin bu Ermeni askerlerin silahsızlandırılması emrini verdi. 18 Mart’taki Çanakkale Savaşı’ndan kısa bir süre sonra, milliyetçi Ermeni örgütlerinin Van’da baÅŸlattıkları isyan üzerine Ä°ttihatçı yönetim yeni tedbirler aldı. Bunların ilki, 24 Nisan’da Ä°stanbul’da yayımlanan Ermeni gazetesi ‘Azamart’ın bürosunu basmak ve aralarında doktor, yazar, gazeteci ve milletvekillerin de bulunduÄŸu Ermeni aydınlarından iki binden fazla kiÅŸiyi tevfik etmekti. Bunların önemli bir bölümünden bir daha haber alınamayacaktı. Arkasından, Enver PaÅŸa, İçiÅŸleri Bakanı Talat PaÅŸa’ya, 2 Mayıs 1915 tarihinde bir telgraf çekerek, bölgede yaÅŸayan Ermenilerin ya Rus ordularının üzerine ya da Anadolu’nun muhtelif bölgelerine doÄŸru sürülmesini talep ederek şöyle dedi:‘Bir mahzur yoksa, isyancıların ailelerini ve isyan bölgesi halkını sınırlarımız dışına göndermeyi ve onların yerine sınırlarımız içine dışarıdan gelen Müslüman halkın yerleÅŸtirilmesini tercih ederim.’ Yani daha Tehcir Kanunu çıkmadan, Ermeniler göç ettirilmeye baÅŸlanmıştı. PadiÅŸah Mehmet ReÅŸat imzalı ve 27 Mayıs 1915 tarihli Tehcir Kanunu, sadece bunu resmi hale getiriyordu. Kendilerine tanınan süre iki haftaydı. Kıymetli eÅŸyalarını yanlarına alabilecekler, geride kalan mülkleri ise mahalli yönetimler tarafından satıldıktan sonra parası kendilerine ulaÅŸtırılacaktı. Devlet, sürgün güzergáhındaki güvenliÄŸi saÄŸlamakla kalmayıp beslenme ve saÄŸlık gibi temel ihtiyaçları da karşılayacaktı. Ne var ki, kimi yerlerde TeÅŸkilát-ı Mahsusa bünyesinde bulunan Topal Osman gibi çete reislerinin kafilelerin güvenliÄŸini saÄŸlamakla görevlendirilmeleri, ölümleri de beraberinde getirdi. Ermeni kafilelerinin yanlarında, altın gibi deÄŸerli eÅŸyalar taşıdıkları dedikodusu ise yaÄŸmacıların iÅŸtahlarını kabartan ana unsurdu. TALAT PAÅžA’NIN ANILARITalat PaÅŸa, hatıralarında duyduÄŸu piÅŸmanlığı ÅŸu sözlerle dile getirecektir:‘Esas itibariyle askeri bir ihtiyat tedbirinden baÅŸka bir ÅŸey olmayan tehcir, vicdansız ve seciyesiz (karaktersiz) insanların elinde bir facia ÅŸeklini almıştır. Maksadım bu hareketlerin çirkinliÄŸini gizlemek deÄŸildir.’Talat PaÅŸa’nın bu sözleri geç gelen bir saptamaydı. PiÅŸmanlık dolu bu sözler kayda geçirildiÄŸinde, onbinlerce masum Ermeni yurttaÅŸ yollarda ölmüştü. Milliyetçi Ermeni çetecilerin saldırılarında da binlerce masum Müslüman katledildi. Öyle ki, Ä°ttihat-Terakki’nin dışında kalmaya büyük özen gösteren Mustafa Kemal, Misak-ı Milli’ye tehcirin sorumluları için bir ‘tecziye’ (cezalandırma) maddesi koyacaktır. Ä°zmir Suikasti esnasında ünlü Ä°ttihatçılar’ın yargılanmaları ve bazılarının idam edilmesi biraz da bunun sonucuydu. Biz bu yazı dizisinde, 1915 yılında ne olduÄŸunu, konunun uzmanlarına sorduk ve bütün görüşlerin yansıtılması için çaba harcadık.YARIN: TTK BaÅŸkanı Yusuf HalaçoÄŸlu Üç maddelik TEHCÄ°R KANUNU 1. Vakt-i seferde (sefer vakti) ordu, kolordu ve fırka (tümen) kumandanları ve bunların vekilleri ve müstakil mevki (bağımsız garnizon) kumandanları ahali tarafından herhangi bir suretle evámir-i hükümete (hükümet emirlerine) ve müdafaa-i memlekete ve muhafaza-i asayiÅŸe müteallik (iliÅŸkin) icraat ve tertibata karşı muhalefet ve silahla tecavüz ve mukavemet (direniÅŸ) görürlerse hemen kuvva-yı askeriye (askeri kuvvetler) ile en ÅŸiddetli surette tedibát yapmaya (cezalandırma) ve tecavüz ve mukavemeti esasından imha etmeye mezun (izinli) ve mecburdurlar. 2. Ordu, kolordu ve fırka kumandanları icábat-ı askeriyeye mebni (askeri icaplardan ötürü) veya casusluk ve hıyanetlerini hissettikleri kurra (köyler) ve kasabát (kasabalar) ahalisini münferiden veya müctemian (tek tek veya toplu halde) diÄŸer mahallere sevk ve iskán ettirebilirler. 3. NeÅŸri tarihinden muteberdir. TÃœRKÄ°YE VE ERMENÄ°STAN’DA EÅžZAMANLI YAPILAN ANKETÄ°N SONUÇLARIÇoÄŸunluk sınır açılsın diyorTESEV ile HASA’nın Türkiye ve Ermenistan’da eÅŸzamanlı olarak yaptığı anket, her iki ülke insanlarının da sınır kapılarının açılmasından yana olduÄŸunu ortaya çıkardı. Yine ankete göre iki ülkede de büyük çoÄŸunluk, diplomatik iliÅŸki kurulmasını istiyor. ERMENÄ°STAN ile Türkiye arasındaki sınır kapılarının açılmasını onaylama oranı Emenistan’da yüzde 62.7, Türkiye’de ise yüzde 50.9 gibi yüksek bir rakamı buluyor. ‘Sınır kapıları açılmasın’ diyenler Ermenistan’da yüzde 31.1, Türkiye’de ise 32.2’de kalıyor. Ä°ki ülke arasında diplomatik iliÅŸki kurulmasını isteyenlerin oranını da yüksek. Diplomatik iliÅŸki kurulmasını isteyen Ermenistanlı katılımcıların oranı yüzde 87.7. Türkiyeli katılımcıların yüzde 64.6’sı da konuya olumlu yaklaşıyor. Türklerin yüzde 51.2’sinin Ermeni arkadaşı olduÄŸunu ortaya koyuyor. Türk arkadaşı olan Ermenilerin oranı ise yüzde 28. Anket, Türklerle ÅŸu veya böyle temas kuran Ermenilerin daha olumlu bir tutum içine girdiÄŸini somut bir biçimde gösteriyor. Karşılıklı arkadaÅŸlık kadar etkili olan bir baÅŸka unsur, karşılıklı seyahat. Åžu veya bu nedenle Türkiye’yi ziyaret etmiÅŸ, bir süre kalmış bir Ermenistan yurttaşı, ‘olumsuz’ düşüncelerini deÄŸiÅŸtirmemekle birlikte, ‘çok olumsuz’ kategorisinden hızla uzaklaşıyor. Türkiye’ye hiç bulunmayanların Türkler hakkındaki ‘çok olumsuz’ düşünceleri yüzde 28.5’te seyrederken, Türkiye’de bulunmuÅŸ insanlarda bu oran yüzde 10.5’e düşüyor.Bir baÅŸka çarpıcı sonuç da, Türkiye ve Ermenistan halklarının iliÅŸki düzeyini tespit etmeye yönelik sorunun cevabında gösteriyor kendisini. Her iki ülkenin insanları, Türklerle Ermenilerin birbirleriyle iyi geçinmek istemediÄŸini düşünüyor. ‘Genellikle sevmezler’ diyenlerin Ermenistan’da yüzde 51.3’ü, Türkiye’de yüzde 33.6’yı bulması, bunun göstergesi. YARIN: TURÄ°ZME Ä°TÄ°RAZ YOKÂ