Yanardağ Nasıl Oluşur Ve Meydana Gelir? Yanardağ Nasıl Patlar Ve Söner
Güncelleme Tarihi:
Yanardağ bir yer bilimi terimi olarak magmanın yerin içinden yüzeye doğru fışkırdığı veya geçmiş zamanda fışkırmış olduğu bir püskürme ağzının bulunduğu dağ türüdür. Yanardağ ismine volkanik dağ ismi de verilmektedir. Yanardağ ismi verilen bu coğrafi yer şekli magmanın yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı püskürerek çıkması sonucunda meydana gelir. Yanardağın nasıl oluştuğu, nasıl patladığı ve nasıl söndüğüne dair ayrıntıları derledik.
Yanardağ konusunu coğrafi bilimciler en iyi şekilde tüm detaylarıyla bilmektedir. Hatta dünya üzerindeki yanardağlar çeşitli testlerle araştırılmaktadır. Patlama zamanlarına dair bilgiler elde edilmekte insan yaşamına ve çevreye verebileceği zararlar tahmin edilmeye çalışılmaktadır. Bizler de yanardağ patlamaları ve oluşumlarıyla ilgili kısa bilgilere eğitim yaşamımızın coğrafya derslerinden edinmekteyiz.
Yanardağ Nasıl Oluşur?
Yanardağ oluşumu tamamıyla magmayla ilgilidir. Magma yerin içinde hamur kıvamında veya sıvı halde bulunan uçucu gazlarla doymuş durumundaki eriyik türüdür. Magma aslında ergimiş haldeki kayaçlar bütünüdür. Yeryüzüne ulaşarak yanardağlardan püsküren bu magmaya lav denmektedir.
Yüksek basınç ve yüksek sıcaklıkta erimiş olan bu kayalar dünyanın iç tabakalarında yer almaktadır. Yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı doğru fışkırması sonucunda da yanardağ bir diğer ismiyle volkanik dağ oluşmaktadır. Bu oluşum sonucunda bir coğrafi şekil meydana gelmektedir.
Yanardağ Nasıl Meydana Gelir?
Yanardağın meydana gelmesi dünyanın iç katmanında bulunan magmanın akışkanlık seviyesiyle yakından ilgilidir. Magmanın akışkanlığı yüksekse içindeki gazlar da çözünmüş olduğu için kolayca kaçabilir. Lav akıntısı şeklinde hareket etmeye başlayan magma artık yüzeye ulaşmıştır. Magmanın akışkanlığının düşük olduğu durumda ise gazlar kaçamaz. Basınç artar ve bu etkiyle magma patlayarak yüzeye çıkar.
Yanardağ Nasıl Patlar?
Yanardağın patlaması için yerin içindeki magmanın yeryüzüne çıkması gerekmektedir. Magmanın yükselmesi için yani yukarı çıkması için yoğunluğun düşmesi lazımdır. Hareketli bu plakaların arasındaki sürtünme okyanus kabuğunun erimesi yoğunluğun düşmesine neden olur. Bu şekilde magma yükselir. Magmanın yükselmesi demek kıta kabuğundaki zayıf alanlardan geçmesi demektir. Bir ya da daha fazla yanardağ bu şekilde patlayabilir. Yanardağın patlaması terimi magmanın dışarıya püskürmesi işlemidir.
Tarihten günümüze baktığımızda yanardağ patlaması sonucunda oluşan felaketleri de görmekteyiz. Vezüv Yanardağı Felaketi, Laki Yanardağı Felaketi, Unzen Yanardağı Felaketi, Tambora Yanardağı Felaketi, Krakatoa Yanardağı Felaketi, Pelee Yanardağı Felaketi (Saint Pierre Felaketi), Santa Maria Yanardağ Felaketi, Kelud Yanardağ Felaketi, Ruiz Yanardağ Felaketi ve Ontake Yanardağı Felaketi örnekleri 79 senesinden 2000 yıllara kadar gelen yanardağ patlamalarıdır.
Yanardağ Nasıl Söner?
Yanardağın sönmüş olduğunu kabul etmek için bazı olguların da meydana gelmiş olması gerekmektedir. Bu konuyla ilgili Webster isimli bilim adamı yanardağın patlamasının ardından 10.000 seneyi aşkın bir süre geçtiyse yanardağ sönmüş kabul edilir demiştir. Yanardağın sönmüş olması için yerin içindeki magmanın kaynağının kesilmesi gerekmektedir. Bir yanardağın alansal ve zamana bağlı olarak dağılımı bizlere ilgili yanardağın söndüğüne ya da sönmediğine dair bilgiler verebilir.
Tarihte sönmüş kabul edilip de tekrar patlama gösterebilen yanardağlar da mevcuttur. Patlama gösteren yanardağın içindeki magma patlama sonucunda tamamen tükendiyse yani bittiyse yanardağ sönmüş demektir. Fakat bazı bilim adamlarına göre bir yanardağı tamamen sönmüş kabul etmek son derece yanlıştır. Örneğin Türkiye için yanardağ konusunda hala risk görülmektedir. Büyük ağrı dağı, Süphan dağı, Küçük ağrı dağı, Erciyes dağı, Nemrut dağı, Kula tepeleri, Hasan dağı ve Tendürek dağı Türkiye ülkesindeki sönmüş yanardağlara birer örnektir. Aynı zamanda bu yanardağlar patlamaya hazır volkanlar olarak da görülerek riski kabul edilmektedir.
Hekla, Etna, Erebus Dağı, Tungurahua, St. Helens Dağı, Paulet Adası gibi örnekler dünyadaki yanardağlardan sadece bazılarıdır. Dünya üzerinde bugün 600 aktif yanardağın bulunduğu bildirilmektedir. Endonezya, İzlanda, Japonya ve Filipinler gibi ülkeler volkanik patlamalarda başı çekmektedir.