Otizmin farkında mıyız?

OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU NEDİR?
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), doğuştan gelen ya da yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkan nöro-gelişimsel bir farklılıktır. OSB’nin, beynin yapısını ya da işleyişini etkileyen sinir sistemi sorunlarından kaynaklandığı düşünülüyor. OSB’nin başlıca belirtileri; “Göz teması kurmama, ismi ile seslenildiği zaman tepkisiz kalma, aşırı sakin veya aşırı agresif tavır sergileme” şeklindedir. OSB’li çocukların konuştukları kişiler, kullandıkları kelime sayısı ve tepki verdikleri durumlar sınırlıdır. Ayrıca çocuğunuz söyleneni işitmiyor gibi davranıyorsa, parmağıyla istediğiniz nesneyi göstermiyorsa, oyuncaklarını işlevine uygun kullanmıyorsa (oyuncak arabasını eliyle sürmek yerine tekerleğini çeviriyorsa), akranlarının oynadığı oyunlara ilgi göstermiyorsa, sallanmak, çırpınmak gibi stereotipik hareketleri varsa, rutinlerine aşırı derecede bağlıysa, alıştıkları ortamın dışına çıktıkları zaman, tanımadıkları bir kişi veya akranları ile karşılaştıkları zaman, kurdukları düzen bozulduğunda huzursuz oluyorsa ve tüm bu belirtileri kısmen ya da genel anlamda fark ediyorsanız en kısa zamanda bir uzmana başvurmalısınız.

NEDENLERİ BİLİNMİYOR
Günümüzde, Otizm Spektrum Bozukluğu’na neyin neden olduğu kesin olarak bilinmemekle birlikte genetik temelli olduğuna ilişkin bulgular vardır. OSB’nin gen aktarımı ile mi ilgili olduğu yoksa bir mutasyon sebebi ile mi meydana geldiği tartışılıyor. Güncel araştırma sonuçları OSB’nin yüzde 90 ihtimalle genetik faktörlere bağlı olduğunu gösteriyor. Çevresel faktörlerin de OSB’ye yol açabildiğine ilişkin görüşler de vardır. Hem genetik temellerin hem de çevresel faktörlerin etkileri üzerine çok sayıda araştırma yapılıyor. Otizmin çocuk yetiştirme özellikleriyle ya da ailenin ekonomik koşullarıyla hiçbir ilişkisi yoktur. Bu yüzden otizm spektrum bozukluğuna farklı kesimlerde, farklı coğrafyalarda, ırklarda ve ailelerde rastlanılabilir.

TOPLUMSAL YAŞAMA HAZIRLIK
Bugün sahip olduğumuz bilgiler, otizm spektrum bozukluğunun oluşumunu önlemenin mümkün olmadığını göstermektedir. OSB’li bireylerin tedavileri için günümüzde etkili bir tıbbi tedavi yöntemi de yoktur. Ancak, OSB’nin olumsuz etkilerini azaltacak eğitim yöntemleri mevcuttur. Eğitimin etkili olabilmesi için; çok erken yaşlarda başlaması, yoğun bir program olarak ve kesintisiz sunulması gerekiyor. Yapılan çalışmalar erken yaştan itibaren bilimsel dayanaklı, etkili ve sistematik eğitim alan otizm spektrum bozukluğu olan çocukların önemli bir bölümünün eğitimlerinin ve yaşamlarının geri kalanını tipik gelişim gösteren akranlarıyla bir arada sürdürebildiklerini göstermekte.

TOPLUM OLARAK NE YAPABİLİRİZ?
Farklı özelliklere sahip grupların birlikte uyum içerisinde yaşayabilmelerini engelleyen en önemli etkenler önyargılar ve ayrımcılık. Biz yetişkinler bilinçli ya da bilinçsiz olarak çocuklarımıza kendi kalıplaşmış tutumlarımızı aktarırız. Bu tutumlarımız çocuklar tarafından örnek alınırlar. Farkındalıkla ilgili yapılmış çalışmalar çocukların bir yaşından itibaren farklılıkları fark ettiği, üç yaşında ön yargı oluşturduğu ve dört yaşından itibaren insanların farklı özelliklerinin nedenlerine ilişkin kendi kuramlarını oluşturduklarını göstermekte. Bu durum bizlere çocukların erken yaşlardan itibaren çatışma, kızgınlık gibi hislerle yaratıcı ve şiddetten arınmış yollarla başa çıkmak yerine farklılıklara hoşgörü göstermemenin kabul edilebilir bir tepki olduğunu öğrenmeye daha yatkındırlar. Çocukların çevrelerindeki ayrımcı tutumlardan etkilenmemesi, farklı kültür, grup ve bireylere hoşgörüyle yaklaşması için bazı becerilere sahip olması gerekmekte. Bu beceriler etkili ve planlı farkındalık eğitimi/etkinlikleriyle sağlanabilir. Etkili bir farkındalık eğitimi için, aile ile iş birliği içinde, farklılıklara saygıyı içeren planlı bir eğitime yer verilmeli. Eğitime öncelikle kendi davranışlarımızı kontrol ederek başlayabiliriz. Farklılıklara saygı eğitimi bireyin kendisini ve çevresindeki diğer kişileri tanımasıyla başlar. OSB’li bireylerin çeşitli özellikleri açısından akranlarından farklı olması doğal olmakla birlikte, bu farklılıklar hakkında akranların yeterli bilgiye sahip olmadığı zaman ise önyargılar oluşabilir. Özel gereksinimli çocuklar ile ilgili yapılan farkındalık etkinliklerinde genellikle; kısa bilgilendirici videolar, tüm topluma ulaşabilecek bilgilendirici kamu spotları, uyarıcı panolar, afişler ve broşürler kullanılmaktadır. Ancak daha etkili bir sonuç istiyorsak birbirlerini daha iyi tanıyabilmeleri için tipik gelişim gösteren çocuklarla özel gereksinimli akranlarını daha fazla bir araya getirmek uygun olacak.

Unutmayalım ki nasıl bir ailenin ve çevrenin içine doğacağımız bizim elimizde değildir. Ama geleceğimizi şekillendirmek ve geleceğimizi daha iyi hale getirmek bizim elimizde. Toplumumuzun bir parçası olan özel gereksinimli bireyler için ebeveyn, öğretmen, akran ve birey olarak hepimizin yapabileceği bir şeyler var. Haydi hep birlikte fark edelim, ettirelim!

PROF. DR. S. SUNAY YILDIRIM DOĞRU KİMDİR?
1992 Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi bölümünden mezun oldu. 1994 yılında Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü’nde araştırma görevlisi olarak göreve başladı. Aynı yıl Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çocuk Gelişimi Bölümü’nde yüksek lisansını, 1999 yılında Anadolu Üniversitesi Özel Eğitim Zihin Engellilerin Eğitimi Bölümü’nde doktorasını tamamladı. Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü’nde 2001 yılında Yardımcı Doçent, 2010 yılında Doçent olmuştur. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü’ne 2011 yılında Doçent olarak göreve başlamıştır. 2016 yılında ise aynı Üniversitede; Profesör kadrosuna atandı. Prof. Dr. S. Sunay YILDIRIM DOĞRU 2000 yılında Almanya Berlin’de Marian Jhon Sonderschule‘da araştırmacı gözlemci olarak yer aldı. Ayrıca 2016 yılında ABD’de Georgia State Üniversitesi’nde Erken Müdahale Konusunda araştırmacı öğretim üyesi olarak, 2018 yılında ise İrlanda Dublin de öğretim üyesi değişimi kapsamında görev aldı. Yazarın uzmanlık alanı özel eğitim ve erken çocuklukta özel eğitim konuları olup yurt içi ve yurtdışında alanı ile ilgili pek çok yayını/atıfı mevcuttur. Yazar Dokuz Eylül Üniversitesi’nde Rektör Yardımcılığı ve Özel Eğitim Bölüm Başkanlığı gibi idari görevlerde bulunmuştur. Halen Dokuz Eylül Üniversitesi’nde Profesör olarak görev yapıyor.