Uzay'da tamirat var

Uzay mekiği Endeavour'un iki astronotu bugün yine boşluğa çıkarak, Dünya yörüngesindeki yapımı 1998'den beri devam eden Uluslararası Uzay İstasyonu'na (UUİ) dün yerleştirdikleri dev güneş panellerinin iki kanadından birinde onarım imkanlarını değerlendirdiler.

İnsanın 43 yıllık uzaya açılma tarihinde yörüngeye taşınmış en ağır (15.5 ton), en pahalı (600 milyon dolar) ve geniş (73 metre) yapı elemanı olan dev güneş panelleri üzerinde çalışmak için, astronotlar Joe Tanner ile Carlos Noriega, iki kanatlı panelin elektrik bağlantılarını yaptılar.

Endeavour'un 30 metre üstüne tüneyen astronotlar, önceki günkü ilk montaj çalışmasında gevşek kalan taşıyıcı kablolarının nasıl gerginleştirileceğini hesapladılar ve kablolardın ulaştığı makaraları kontrol ettiler. Sağ kanadın tam gergin duruma getirilmesi işi sonraki iki uzay yürüyüşüne bırakıldı.

Sağ kanat panelin gevşek kalmasının, her ay UUİ'ye uğrayabilecek mekiklerin motor egzoz gazlarının panellere zarar verebileceği veya kenetlenmede olası sallantılardan olumsuz etkilenmesinden kaygı duyuluyor. Ayrıca yörüngede işlemin yapıldığı 386 km'lik yükseltide çok az sayıda bulunan atmosfer moleküllerinin bile panele dokunabileceği biliniyor. Ancak yine de görünen o ki, paneller mükemmel iş görecek.

MİNİ KAMERALAR

Endeavour astronotlarının başlıklarında 3 mini kamera bulunuyor ve bunlar hem kendilerinin yaptığı işi ayrıntılı görmelerini hem de Yer Kumanda Merkezi'nin daha iyi denetleme ve öneri sunmalarını sağlıyor.

Fotohücreleriyle elektrik üreten dev güneş panelleri, UUİ'ye 30 büyük evin elektriğini sağlayacak çapta, azami 65 kilowatt'lık enerji verecek.

Paneller, ileride çalışmaya başlayacak UUİ'nin üç modülü, yani ABD yapımı Unity (Birlik) ve Destiny (Kısmet) laboratuvarı ile Rus yapımı Zarya'yı (Şafak) ısıtacak ve aydınlatacak.

Endeavour astronotları Tanner ile Noriega, 30 katlı olarak bilimsel çalışmalarda hizmet verecek UUİ'ye kenetli kaldıkları sürede muhtemelen bugün bir, yarın da son uzay çalışmasını yapacaklar. Endeavour'un 11 Aralık Pazartesi günü Yer'e dönmesi bekleniyor.

Endeavour Florida'daki Cape Canaveral iniş pistine tekerlek basamazsa her zamanki ikinci seçenekle ABD'nin batı ucunda California eyaletinde Edwards Hava Kuvvetleri Üssü'nün bulunduğu Mojave (Mohave) Çölü'ne inecek. Endeavour'un inişi için üçüncü seçenek, New Mexico eyaleti Ak Kumlar Çölü (White Sands). Burası mekik seferleri başladıktan bir yıl sonra, 1982'de iniş için bir kez kullanıldı.

10 YIL DAYANACAK

ABD'nin Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi'nce (NASA) Florida-Cape Canaveral Uzay Merkezi'nden verilen bilgiye göre, NASA, 2006'da tamamlanacak UUİ'nin 10 yıl boyunca elektrik ihtiyacını karşılayacak güneş panellerinin ikinci kanadının açılma işlemi, önceki açılan birinci kanadın biraz gevşek konumda kalması yüzünden bir gün geciktirildi. Endeavour'un mürettebatı şu astronotlardan oluşuyor:

Kaptan Pilot Brent Jett, Pilot Michael Bloomfield, Kanada Uzay Kurumu'ndan astronot Marc Garneau ve güneş panelleri montajı için uzay yürüyüşü yapan Tanner ile Noriega.

Tanner ile Noriega'nın yarınki uzay yürüşlerinde sağ kanadın gerekli gerginliğini sağlamaları bekleniyor.

Endeavour'un taşıdığı mavi-altın renkli güneş panelleri, son derece koruyucu bir plastik türevi olan "Kapton" ile kaplı.

İSTASYON'DAKİ UZAY ADAMLARI

Endeavour UUİ'ye kenetliyken, Uzay İstasyonu'ndaki Amerikalı astronot Bill Spepherd ile Rus kozmonotları Yuri Gidzenko ile Sergey Krikalyov da telefonla konuştukları Endeavour astronotlarının Alfa modülüne ilettiği kabloların bağlantılarını içeriden yaparak, elektrik devresini kapattılar. Shepherd, Gidzenko ile Sergey Krikalyov, Endeavour mürettebatıyla henüz biraraya gelmedi.

Endeavour astorotları ile UUİ uzay adamları, kenetli oldukları sürede uzay yürüyüşleri tamamlanana kadar, iki uzay aracının kapılarından birbirlerinin bölmelerine geçmeyecekler. Toplam 8 uzay adamı kenetli olarak sadece Mekik'in son görev gününü, muhtemelen 8 Aralık Cuma gününü UUİ'de birlikte geçirecekler ve "çöp toplama" işini "imeceyle" yapacaklar.

Endeavour'un kabin basıncı güvenlik gereği UUİ'ninkinden daha az. UUİ'nin ve Endeavour'un kapıları Cuma günü birbirine açıldığında iki modüldeki basınçlar denk olacak.

KAPALI DURAN YENİ MODÜL

Amerikalı astronot Bill Shepherd, Rus kozmonotlar Yuri Gidzenko ve Sergey Krikalyov, 31 Ekim'de Kazakistan'daki Baykonur Üssü'nden Soyuz kapsülüyle yola çıkıp 2 Kasım'da kenetlendikleri UUİ'de, Unity (Birlik) modülüne henüz yerleşmediler ve "Alfa" isimli daracık modülde kalıyorlar. Unity, Rus yapımı küçük güneş panelleri yüzünden yeterince ısıtılamıyordu. Bu nedenle Unity modülü 2.5 yıldır yepyeni vaziyette kapalı tutuluyor.

UUİ'nin ihtiyaç duyduğu güçlü eletrik jeneratörü paneller, Ocak 2001'de İstasyon'a yerleştirilerek, NASA yapımı Destiny (Kısmet) Laboratuvarı'nın işletilmesinde de kullanılacak. Bu laboratuvar muazzam elektrik kullanıyor.

2006'DA BİTECEK

Rusya, insansız Soyuz-Progress araçlarıyla, yapımı 2006 yılında tamamlanması beklenen UUİ'ye düzenli malzeme sağlamayı sürdürecek; ABD de insanlı uzay mekikleriyle teçhizat aktarımına devam edecek. Bu arada, Avrupa Uzay Kurumu da hazırlığına devam ettiği uzay aracıyla çalışmalara katılacak.

Bilim adamlarını, hem mesleki hem de dünya barışı bakımından heyecana sürükleyen ABD-Rus uzay ortaklığında, 31 Ekim'de Kazakistan çölünde kurulu, Rusya'ya bağlı Baykonur Kozmodromu 1 Numaralı Fırlatma Rampası'ndan Rusça "Tüm Motorlar-Ateşleme!" komutu "Zazhiganiye!" ile yola çıkan uzay adamları Shepherd, Gidzenko ve Krikalyov, Şubat sonuna dek Uzay İstasyonu'nda kalacak. Endeavour, UUİ'ye kenetlenen 6. mekik oldu.

UUİ'ye denge aygıtı jiroskop (düzdöner) yerleştirerek 25 Ekim'de Dünya'ya dönen uzay mekiği Discovery, Şubat sonunda Shepherd, Gidzenko ve Krikalyov'u Dünya'ya döndürecek. Bu ekip de yenisiyle nöbet değişimi yapacak ve istasyon yapımı tamamlandığında en az 2016 yılına dek hizmet verecek.

EN PARLAK NESNE

Yapımı tamamlanırken Ay'dan sonra gökte çıplak gözle görülebilecek en parlak nesne özelliğini kazanacak olan UUİ, insanlığın en büyük mühendislik başarılarından biri olarak tarihe geçecek.

NASA, Rusya Uzay Kurumu, Avrupa Uzay Kurumu'nun yanı sıra Kanada, Brezilya ve Japonya'nın, 60 ila 115 milyar dolara malolması beklenen UUİ'nin yapımında katkıları bulunuyor.

UUİ'nin yapımı bitirildiğinde, Boeing 747 Jumbo Jet'in iç kullanım mekanı büyüklüğünde çalışma ve dinlenme alanlarına sahip olacak.