Ne imparatorluklar gördü bu şehir! Tüm otoritelerden, güçlerden üstündür...

Kitaba iliştirdiğiniz bir not dikkatimi çekti: “Hiçbir metin, kitap, araştırma İstanbul’un sonsuz tarihini tam olarak anlatamaz.” Bu, kendinizi baştan aklama ihtiyacı mı?

- Paris ve Londra daha ufak bir kasabayken İstanbul çoktan devasa bir alana yayılmış, tıkır tıkır işleyen bir şehirdi. 5-13’üncü yüzyılları incelediğinizde açık ara Avrupa’nın en büyük ve gelişmiş şehrinin İstanbul olduğunu görürsünüz. Üzerinde bir ömür çalışın, yine de tam olarak anlatamazsınız.

“İstanbul’un köklerinde bugünün Avrupa’sını şekillendirmiş Roma İmparatorluğu da var, Katoliklerin, Yahudilerin izleri de...”

Neden şimdi bu şehrin tarihini hatırlatma ihtiyacı duydunuz?

- Tarihi okuma biçimimiz belli kalıplara dayalı. Batı Avrupa ve Amerika; İstanbulluları Ortadoğulu, Müslüman, şehri de egzotik bir yer olarak görmeye meyilli. Oysa köklerinde bugünün Avrupa’sını şekillendirmiş Roma İmparatorluğu da var, Katoliklerin, Yahudilerin izleri de... Kutuplaşmanın arttığı bir dönemde; İstanbul tarihi her ırk, din ve ulus için muhteşem bir kılavuz.

BU ŞEHİRDE 80’LERDE TURİST OLMAK ZORDU

İstanbul’la kişisel ve romantik bir bağınız da olmalı. Ayak bastığınız ilk günü hatırlıyor musunuz?

- Sene 1986’ydı. Bir şehir nasıl tarihten bu kadar fazla katman taşıyabilir, gözlerime inanamamıştım. Her kentin kaldırabileceği bir yük değil bu. Eski şehrin durumu yıllar içinde çok değişti. Çok daha temiz, düzgün ve turistlere daha sevecen davranan bir yer oldu. 80’lerde turist olarak ziyaret etmesi çok zor bir şehirdi.

Thomas F. Madden uzun dönem Saint Louis Üniversitesi’nin Tarih Bölümü Başkanlığı’nı yürüttü.

Sizi en çok etkileyen İstanbul kahramanlarını merak ediyorum. Tarih kitaplarının hak ettiği önemle yer vermediği kahramanları...

- Bu şehrin gerçek kahramanları aslında kadınlar. Özellikle iki kadın... İlki, 6’ncı yüzyıldan Jüstinyen’in eşi, Theodora. Eşinin krallığını o kurtarıyor ve bulundukları toprakların hem coğrafi hem politik açıdan geniş kitleleri taşıyabilecek tüm elementlere sahip olduğunu fark ediyor. Tarihinin ilk şehir planlamasına öncülük ediyor. İkincisiyse, 16’ncı yüzyıldan Sultan Süleyman’ın eşi Roxelana (Hürrem Sultan). Onun sayesinde Osmanlı’da kadına söz ve hak verildi.

“İstanbul ruhu itibariyle çokkültürlü ve çokdinli kalması gereken bir kent.”

Bizans’tan kalma birçok kilise korunmadı, bazıları camiye dönüştürüldü. Bir yandan dev projeler devam ediyor. Sizce İstanbul nasıl bir şehre dönüşüyor?

- Bir tarihçi olarak bu soruya yanıt vermem doğru olmaz. Fakat şurası bir gerçek: Yüzyıllar boyunca bunlardan çok daha büyük olaylar daha köklü bir biçimde İstanbul’u değiştirdi. Kaç imparatorluk devirmiş bir kentten bahsediyoruz. Umutlu olmamak elde değil.

“Hürrem Sultan sayesinde Osmanlı’da kadına söz ve hak verildi.”

ŞEHİR KİMLİK BUNALIMINA GİRDİ

Gezi günleri, terör saldırıları, şehrin göbeğinde ardı ardına patlayan bombalar, askerî darbe girişimi ve şehitler... Son dört-beş senede yaşananlar İstanbul’un geleceğini ne yönde şekillendirecek?

- Hem iyi hem kötü yönde etkileri olacağı kesin. Çok katmanlı ve sürprizli bir şehir İstanbul. Tüm otoritelerden, güçlerden üstün. Geleceğini, bırakın tarihçileri, dünyanın önde gelen fütüristleri bile düzgün okuyamaz.

Yükselen ulusçuluğu İstanbul için bir endişe sebebi olarak görüyorsunuz...

- Türkiye ve İstanbul, tıpkı dünyanın geri kalanı gibi 19’uncu ve 20’nci yüzyılda artan ulusalcılık akımının etkisi altına girdi. Bunun bir sonucu olarak; birbiriyle iç içe geçmiş bir ilişkiye sahip Türkler, Rumlar ve Ermeniler arasındaki hassas denge onarılmayacak derecede bozuldu. Bu, bir zamanlar dünyanın en kozmopolit şehri olan İstanbul’u kimlik bunalımına soktu. Oysa İstanbul, ruhu, konumu ve tarihi itibariyle çokkültürlü, çokdinli ve çoksesli kalması gereken bir kent.

Sizce İstanbul yakında ‘altın dönemi’ne tekrar kavuşur mu?

- Şu an tarihinde hiç olmadığı kadar geniş ve geçmişine göre çok daha varlıklı. Bu, yeteri kadar ‘altın’ değil mi?