Avrupa’da yeni bir deneme bilim merkezi
Güncelleme Tarihi:
Oluşturulma Tarihi: Haziran 11, 2006 00:00
Almanya’nın Wolfsburg kentinde açılan "Phaeno" bilim parkında ziyaretçiler fizikle ilgili birçok şeyi deneyerek öğrenme imkanına sahip.
Ziyaretçilerin oynayarak ve deneyerek bilimden keyif almalarını isteyen Phaeno şefi Wolfgang Guthardt, bilimsel eğlence parkı projesini, Amerikalı Joe Ansel’in yardımıyla gerçekleştirmiş. Ansel, altmışlı yıllarda Amerika’da bilim parkı konseptini geliştiren Frank Oppenheimer ile uzun yıllar birlikte çalışmıştı. Atom bombasını üreten kardeşi Robert Oppenheimer’e karşın, Frank Oppenheimer, halka bilimsel fenomenleri ulaştırmakla ilgileniyordu. Ayrıca ziyaretçilerin bazı aletleri açıp kapatabilmeleri veya değiştirebilmeleri de önemliydi. Onun fikirleri doğrultusunda 1969 yılında San Francisco’daki "Exploratorium" bilim merkezi açıldı.
Ülkemizde de 1995 yılında Türk eğitimcileri, akademisyenler, bilim adamları ve iş adamları tarafından kurulan Bilim Merkezi Vakfı’nın girişimleri sayesinde 1998 yılında Deneme Bilim Merkezi açıldı. İstanbul Teknik Üniversitesi, Taşkışla yerleşkesindeki bir alanda kurulan Deneme Bilim Merkezi, 2004 yılından bu yana Şişli Belediyesi Bilim Merkezi olarak İstanbul Fulya’da hizmet vermeye, küçülmüş olsa bile devam ediyor.
EĞLENCELİ ALETLER
Bilim merkezi kurmanın en zor tarafı, eğlenceli olan ve doğru işleyen aletler üretmek, diyor Ansel. Mesela Phaeno’daki "kıvılcım vericisi" gibi. Büyük cam tüpün içinde iki büyük pirinç kürenin arasında tek tuşla minik flaşlar meydana gelmekte. Bu kıvılcım elektromanyetik dalgaları görünür kılıyor.
9000 metrekare üzerine kurulu bilim parkında 250 deney birimi var. Bunların her birini Ansel seçmiş, geliştirmiş veya tamamen kendi üretmiş. Ansel’in en sevdiği birim, içinde çelik bir yayın ışıdığı insan boyundaki bir kutu. Yayı ellemeye çalıştığınızda eliniz boşlukta kalıyor. Çünkü kuratör bu gösteri parçasını küçük bir el feneriyle yaratıyor. Tıpkı bir sihirbazlık gösterisi gibi, ama burada farklı olarak ziyaretçilere açıklamalar yapılmakta. Şöyle: kutunun zemininde gizli olan bir yay, içbükey bir ayna ile yansıtılmakta.
Diğer ilginç örneklerden biri de su buharını yukarı bastıran lastik diyafram. Su buharı neredeyse salonun tavanına yükselerek atom bombasının mantar biçimindeki dumanını andırıyor. Ama diyaframı bükünce halka veya küre gibi biçimler de yaratmak mümkün.
TSUNAMİ NASIL
Salonun tavanına asılı 15m yüksekliğindeki çelik yay, kulpundan çekildiğinde titreşimler yaratıyor. Bu birimde ziyaretçiler dalga hareketlerini öğreniyorlar.
"Büyük dalga tankında" tsunaminin nasıl oluştuğunu görmek olası. Tek bir tuşla oluşan bir dalga büyük bir hızla suyun yüzeyine çıkıyor.
Diğer bazı birimlerde, ziyaretçiler bedenlerini de kullanıyorlar.
Mesela "Smack Test" biriminde insanlar hızla yumuşak bir duvara doğru koşuyorlar, bir sensör çarpışma kuvvetini ölçüyor. Çeşitli çarpma pozisyonlarına göre mesela hava yastığı gibi güvenlik sistemlerinin ne şekilde üretildiğini öğreniyor bu birimde ziyaretçiler.
Wolfsburg kenti bilim parkı için 79 milyon Avro harcamış. Bu paranın önemli bir kısmı İngiliz mimar Zaha Hadid tarafından tasarlanan yapının betonuna ve çeliklerine gitmiş. Bilim parkının açılışıyla şimdi büyük masrafın telafi edilmesi bekleniyor.
Ülkemizde de 1995 yılında Türk eğitimcileri, akademisyenler, bilim adamları ve iş adamları tarafından kurulan Bilim Merkezi Vakfı’nın girişimleri sayesinde 1998 yılında Deneme Bilim Merkezi açıldı. İstanbul Teknik Üniversitesi, Taşkışla yerleşkesindeki bir alanda kurulan Deneme Bilim Merkezi, 2004 yılından bu yana Şişli Belediyesi Bilim Merkezi olarak İstanbul Fulya’da hizmet vermeye, küçülmüş olsa bile devam ediyor.
EĞLENCELİ ALETLER
Bilim merkezi kurmanın en zor tarafı, eğlenceli olan ve doğru işleyen aletler üretmek, diyor Ansel. Mesela Phaeno’daki "kıvılcım vericisi" gibi. Büyük cam tüpün içinde iki büyük pirinç kürenin arasında tek tuşla minik flaşlar meydana gelmekte. Bu kıvılcım elektromanyetik dalgaları görünür kılıyor.
9000 metrekare üzerine kurulu bilim parkında 250 deney birimi var. Bunların her birini Ansel seçmiş, geliştirmiş veya tamamen kendi üretmiş. Ansel’in en sevdiği birim, içinde çelik bir yayın ışıdığı insan boyundaki bir kutu. Yayı ellemeye çalıştığınızda eliniz boşlukta kalıyor. Çünkü kuratör bu gösteri parçasını küçük bir el feneriyle yaratıyor. Tıpkı bir sihirbazlık gösterisi gibi, ama burada farklı olarak ziyaretçilere açıklamalar yapılmakta. Şöyle: kutunun zemininde gizli olan bir yay, içbükey bir ayna ile yansıtılmakta.
Diğer ilginç örneklerden biri de su buharını yukarı bastıran lastik diyafram. Su buharı neredeyse salonun tavanına yükselerek atom bombasının mantar biçimindeki dumanını andırıyor. Ama diyaframı bükünce halka veya küre gibi biçimler de yaratmak mümkün.
TSUNAMİ NASIL
Salonun tavanına asılı 15m yüksekliğindeki çelik yay, kulpundan çekildiğinde titreşimler yaratıyor. Bu birimde ziyaretçiler dalga hareketlerini öğreniyorlar.
"Büyük dalga tankında" tsunaminin nasıl oluştuğunu görmek olası. Tek bir tuşla oluşan bir dalga büyük bir hızla suyun yüzeyine çıkıyor.
Diğer bazı birimlerde, ziyaretçiler bedenlerini de kullanıyorlar.
Mesela "Smack Test" biriminde insanlar hızla yumuşak bir duvara doğru koşuyorlar, bir sensör çarpışma kuvvetini ölçüyor. Çeşitli çarpma pozisyonlarına göre mesela hava yastığı gibi güvenlik sistemlerinin ne şekilde üretildiğini öğreniyor bu birimde ziyaretçiler.
Wolfsburg kenti bilim parkı için 79 milyon Avro harcamış. Bu paranın önemli bir kısmı İngiliz mimar Zaha Hadid tarafından tasarlanan yapının betonuna ve çeliklerine gitmiş. Bilim parkının açılışıyla şimdi büyük masrafın telafi edilmesi bekleniyor.