'STRES' HAKKINDA BİLMEK İSTEDİĞİNİZ HERŞEY (1) Ekonomik

'STRES' HAKKINDA BÄ°LMEK Ä°STEDİĞİNÄ°Z HERÅžEY (1) Ekonomik program, zamlar, enflasyon, Galatasaray'ın durumu, sel, deprem... Bir Türk vatandaşı olarak stres çoktan yaÅŸamınızın bir parçası oldu da haberiniz yok. HoÅŸ, durumunuzun farkında olsanız ne yapacaksınız ki. Doktorun birine gidip 'stresliyim' deseniz yüzünüze garip garip bakabilir. Bu konuda kitap bulup okumaya kalksanız daha çok strese girersiniz.Ama eloÄŸlu öyle mi..Yabancı ülkelerde 'stres' en önemli saÄŸlık sorunlarından biri olarak kabul ediliyor. Birçok hastalığın nedeni, ilk belirtisi veya risk faktörü olarak mutlak tedavi edilmesi öneriliyor. Stres hakkındaki araÅŸtırmalar sürekli güncellenerek yayınlanıyor. Bu tür bilgilere bugünlerde ülkemiz insanının da ihtiyacı olabileceÄŸi düşüncesiyle; son yayınlanan Amerikan Ruh SaÄŸlığı Enstitüsü Raporu'nda yer alan yeni geliÅŸmeleri aktarmaya çalışacağız siz okuyucularımıza. Stresin tanısı, tedavisi, korunma yolları hakkında yeni bilgiler vereceÄŸiz. Konumuz uzun olduÄŸu için ikiye bölerek tedaviyi gelecek haftaya bırakıyoruz.Önce bir 'stres' tanımı yapalım.YaÅŸam çevremizde uyaran olmadığında nasıl sıkıcı ve tatsız olabiliyorsa; yanlış ve zararlı uyaranlarla dolu olduÄŸunda da çekilmez ve saÄŸlıksız hale de gelebiliyor. Ä°ÅŸte gerginliÄŸe yol açan, saÄŸlığınızı tehdit eden, sevimsiz ve yorucu uyaranların ruhsal dünyanızı kaplamasına 'stres' adını veriyoruz. Stres yaratan kaynaklara göz atacak olursak. YaÅŸamınızı veya saÄŸlığınızı tehdit eden unsurlar, en baÅŸta gelen kaynaklardan. Yine kiÅŸilik yapınız da katkıda bulunabiliyor. Sürekli hırslı, gergin, iddialı bir yaÅŸam isteyen A tipi ve daha mülayim B tipi kiÅŸilikler gibi. YaÅŸadığınız çevre ve mesleÄŸiniz hemen aklınıza geliyor deÄŸil mi... Kalabalık ÅŸehir yaÅŸamı, dar mekanlar, gürültü, kirlilik, çok fazla veya az iÅŸ, yeteneklerinizi zorlayan bir meslek, yetiÅŸmesi gereken ödevler, terfi sorunları, iÅŸle ilgili finansman sıkıntıları...Aşırı çalışma ve yorgunluk da ayrı bir faktör. Bu kez stres uzunca bir zaman zarfında geliÅŸiyor. Çok fazla iÅŸi çok kısa bir zamanda gerçekleÅŸtirmek zorundasınız veya zamanınızı etkin biçimde kullanamıyorsunuz. Buyurun stresli bir yaÅŸama.Peki stresle karşılaşınca vücudumuzda neler oluyor..En belirgin deÄŸiÅŸiklik olarak kan adrenalin hormonu seviyesi artıyor. Adrenalin kan ÅŸekerini yükseltiyor ve enerjinizi katlayarak savaÅŸa hazırlıyor sizi.Vücut kan dağılımı da deÄŸiÅŸiyor. Kan amaca uygun kullanıma adapte oluyor ve gereksiz organlardan çekilip, savaÅŸa yatkın bölümlere sevk ediliyor. Ä°kincil öncelikli organlarda kan heba edilmemiÅŸ oluyor böylelikle.Stresliyken bulantı, kusma veya ishal durumları da sık görülüyor. Amaç savaşı yavaÅŸlatacak yüklerden arınmak. Yine manasız bir yemek yeme hissi oluÅŸuyor. Aldığınız fazla kafein uyanıklığı artıran hormonların salınmasına yol açarak sinirlilik ve uykusuzluk yapıyor. Tatlı ve çikolata yiyince kısa vadede enerjiniz artsa da sonradan insulin salgısı artarak bir tükeniÅŸi getiriyor. Çok fazla tuzlu yerseniz, bu kez de kan basıncınız yükselerek kimyasal bir stres yaratmış oluyor. Gelelim belirtilere..Kısa dönemde kalp atışlarında hızlanma, terleme, el ve ayaklarda soÄŸukluk, bulantı, kaslarda gerilme, ağız kuruluÄŸu, sık idrar yapma ve ishal görülebiliyor. Psikolojik olarak karar verme mekanizmaları bozuluyor, iÅŸten alınan zevk azalıyor; olumsuz düşünce, kendine güvensizlik, dikkatte azalma hakim hale geçiyor.Uzun dönem belirtileri arasında ise iÅŸtah azalması veya artması, sık hastalık geçirme, sırt aÄŸrıları, sindirim bozuklukları, baÅŸ aÄŸrısı, ciltte döküntü, cinsel sorunlar, sürekli yorgunluk hali sayılabilir. Ruh hali ise çeÅŸitlilik gösteriyor. Ãœzüntü ve anksiyete; konsantrasyon bozukluÄŸu, depresyon, sabırsızlık, uyku bozukluklarından sigara ve içki tüketimindeki artışa kadar.Davranış boyutunda ise fırtınalar kopuyor. Aşırı derecede agresyon ve reaksiyon gösteren kiÅŸiler haline dönüşüyor stres altındakiler. Daha fazla hata yapıyor, unutkan oluyor, dış görünümüne özen göstermez hale geliyor. Görüldüğü gibi stresin neden olduÄŸu sonuçları iç karartıcı. Zaten bu yazdıklarımızın çoÄŸu inanıyoruz ki öyle ya da böyle pek çoÄŸunuzun zaman zaman yaÅŸadıkları ÅŸeyler.Stres ne zaman bir hastalık olarak kabul edilmeli konusuna gelirsek.En güncel deÄŸerlendirme yöntemi Dr. Holmes ve Dr. Rahe tarafından tanımlanan Sosyal Uyum Skalası. Bu yöntemde yaÅŸanılan stresler belli puanlarla deÄŸerlendirmeye alınıyor. ÖrneÄŸin eÅŸinizi kaybetmeniz 100 puan, boÅŸanma 73, bir yakınınızı kaybetmeniz 63, yaralanma veya kaza geçirme 53, iÅŸten atılma 47, emeklilik 45, hamilelik 40, cinsel sorunlar 39, iÅŸteki sorumluluklarınızın artması 29, patronla sorunlar 23, yaklaÅŸan tatil 13, trafik cezası yemeniz 11 puana karşılık geliyor. Liste aslında çok uzun. DeÄŸerlendirmede ise 300 puan ve yukarısı doktora baÅŸvurmayı gerektiriyor. 200-299 puan arası stresin bir hastalık haline dönüşme olasılığı %50; 150-199 puan arası ise %33 olarak tahmin ediliyor. Önemli nokta aşırı stresin bir çeÅŸit tükeniÅŸ veya derin depresyon ile sonlanması. Ruhsal durum bu denli kötülemeden iÅŸin farkına varıp acil önlemleri mutlaka almak gerekiyor. Buraya kadar stresin tanınması konusundaki bilgileri ortaya koyduk Önümüzdeki yazıda ise strese karşı nasıl savaÅŸabileceÄŸimizi tartışacağız. Elbette siz yıllardır stresin her türlüsü içinde yoÄŸrulmuÅŸ insanlar olarak bu anlattıklarımızı hafif bulabilirsiniz. Strese karşı zaman içinde oluÅŸturduÄŸunuz inanılmaz önlemler olabilir. O zaman buyurun hemen kaleme sarılın. Malum yazmak en önemli stres önleyici aktivitelerden biri ne de olsa.Stressiz haftalar...Dr. Serdar GÃœNAYDIN - 21 Mayıs 2001, Pazartesi Â