Çaykovski sana söylüyoruz, Putin sen anla!

Kanadalı yönetmen Xavier Dolan’ın ‘Laurence Anyways’ filminde kahramanımız üniversitedeki dersinde Nazi sempatizanı Louis-Ferdinand Céline’den bahseder. Fransız yazar, Almanya’nın yenilgisinin ardından Danimarka’ya yerleşir, 1950’de gıyabında suçlu bulunur, ardından genel afla bağışlanır. Sonra da öğrencilerine şunu sorar: “Bir yazarın edebiyatının güçlü olması, onun insanları mağdur eden davranışlarını bağışlamak için yeterli midir?”
Şu sıralar Batılı kültür ve sanat kurumları da büyük olasılıkla kendi içlerinde benzer bir sorgulamaya girmiş durumda. Bir tarafta müthiş yetenekli sanatçılar, köklü kurumlar, diğer yanda Ukrayna’da yaşanan dram. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Ukrayna’ya karşı başlattığı, bir ayını dolduran savaş, sanat ve edebiyatı da çatışmanın tam ortasında bıraktı. Kültür ve sanat kurumları bir yandan Ukrayna’yla dayanışma mesajları yayımlarken diğer yandan geçmişte Putin’e ve politikalarına destek verenler başta olmak üzere Rus sanatçılarla bağlarını koparıyor. Temsiller, sergiler iptal ediliyor; Rus sanatçıların yerini başka milletlerden meslektaşları alıyor.

Dünyaca ünlü isimler

Tartışmaları alevlendiren, geçen günlerde Münih Filarmoni Orkestrası şefi Valery Gergiev’in görevden alınmasıydı. Karar, kendisine tanınan 24 saatlik sürede Rusya’yı kınamaması üzerine alındı. Dâhi şef, Uluslararası Edinburgh Festivali’nin onursal başkanlığından, Verbier ve Lucerne festivallerinin müzik direktörlüğünden de çıkarıldı. Viyana Filarmoni Orkestrası’yla çıkacağı turne de iptal edildi.
Putin’le yakın bağları olduğu bilinen bir başka isim de opera sanatçısı Anna Netrebko’ydu. Dünyaca ünlü soprano, Puccini’nin ‘Turandot’u için hazırlıklarını sürdürürken New York’taki Metropolitan Opera Evi tarafından ismi temsilden çıkarıldı. Netrebko savaşı kınamasına rağmen Putin karşıtı açıklama yapmayı reddetmişti. Yaşananların ardından sanatçı kariyerine ara verme kararı aldı. The Met Opera Genel Müdürü Peter Gelb, sadece Netrebko’yla değil, Ukrayna işgali bitene kadar Putin’e destek veren diğer Rus sanatçılar ve kurumlarla da çalışmayacaklarını açıkladı.
Piyano sanatçısı Denis Matsuev’in New York, Carnegie Hall’daki konserleri, Sibirya Rus Devlet Balesi’nin İngiltere’deki temsilleri iptal edilirken Zagreb Filarmoni Orkestrası repertuvarından Çaykovski’nin eserlerini çıkardı. İtalya’daki Milano-Bicocca Üniversitesi, Dostoyevski dersini programından çıkardı. Ancak tepkiler yükselince bu karardan vazgeçti.
Klasik müzik yazarı Serhan Bali, Gergiev’in görevden alındığı günlerde Twitter’da “Ülkesindeki en güçlü adamla yatağa girdi. Şimdi o kişi hasta oldu. Gergiev bunun sıkıntısını yaşıyor” yorumunda bulunmuş, bu tespiti büyük gürültü koparmıştı. Kendisiyle görüştüğümüzde o tartışmayı anımsatıp söze “Bıçak sırtı bir konu” diye başlayan Bali: “Kararı haklı bulduğum düşünüldü. Oysaki ben bir durum tespiti yaptım. Zaten klasik müziğin içinde olanlar şefin maruz kaldığı muameleye çok da şaşırmadılar.”

‘Aforozlar devam eder’

Bali’ye göre Batı’nın bu tepkileri vermesi beklenmedik değil: “Batı tabii ki Batılı refleksleriyle hareket ediyor. Ukrayna işgalini kendisine yönelik bir saldırı olarak görüyor. Ve bu saldırıya bir şekilde yanıt vermeye çalışıyor. Ancak Gergiev olayı özelinde şunu söylemeliyim; şefle ilgili alınan kararlar Putin’e yönelik tepkinin bir uzantısı... Evet, karşımızdaki dâhi mertebesinde bir orkestra şefi ancak güçlü insanlarla ilişkide olduğu için bu kadar güç kazandı ve bu da onu bir numaralı hedef haline getirdi. Soprano Anna Netrebko da angajmanları iptal edilince kariyerime ara veriyorum açıklaması yaptı. Diğer yandan şef ve keman sanatçısı Vladimir Spivakov, Putin yanlısı değil, Ukrayna işgalini kınayan bildiriye de imza attı. Batı’ya gitse bütün kapılar ona açılır.”
ICMA adlı Uluslararası Klasik Müzik Ödülleri organizasyonunda jüri üyesi olan Bali, yakın zamanda benzer bir tartışmayı kendi içlerinde de yaşadıklarını anlattı: “Rusya’dan iki üyemiz var. Biri özel yayın yapan bir şirket, diğeri devlete ait bir radyo kanalı olan Orpheus. Biz de tepki Putin’e olduğu için sadece Orpheus’un üyeliğini askıya aldık.” Bali, sanat dünyasında ‘aforoz’ların devam edeceğine ama Batı kamuoyunda biriken tepkinin zamanla azalacağına inanıyor.

Sanat tarihçisi, eleştirmen Fırat Arapoğlu ise sanat dünyasından birçok ismin Rusya’nın Venedik Bienali ve documenta gibi uluslararası sergilere katılımını yasaklama çağrısında bulunduğuna dikkat çekiyor. “Bu, Rusya’nın uluslararası kültürel platformlardaki varlığını sınırlamak anlamına geliyor” diyen Arapoğlu: “Peki, bütüncül olarak Rus kültürüne potansiyel bir siyasal propaganda aracı olarak bakılabilir mi? Sanatçıların etkinliklerden çıkarılmaları talebi bir ayrımcılık değil midir? Bu durumda Elena Kovalskaya’nın Rus işgalini eleştirip Moskova’daki Meyerhold Tiyatrosu’nun direktörlüğü görevinden istifa etmesi nasıl değerlendirilecektir? Rus sanatçılara ortak bir kültürel yaptırım uygulanması kabul edilemez.”

Rus sanatçıları boykot etmek Kremlin’e karşı bir etki gücü taşır mı? Sanatçılara ayrımcılık uygulamak nasıl sonuçlanır? Arapoğlu bu sorularıysa şöyle yanıtladı: “Rus sanatçılara yapılan ayrımcılık ancak olumsuz bir sonuca varacaktır. Bu, yakın tarihte başka olaylarda böyle güçlü ve ortak bir muhalefeti örgütleyemeyen sanat dünyasının hem her olayda aynı tepkiyi verme gücü olmadığını hem de aslında kültürel bir ırkçılığa ne kadar yakın olduğunu gösteriyor. Sanatçıları işlerini kaybetmekle tehdit etmek, olsa olsa McCarthy’cilikle açıklanabilir ve sanatçıların hedef gösterilmesi büyük bir endişe yaratmaktadır. Ayrıca Rusya’da tiyatro yönetmeni Lev Dodin gibi isimlerin savaş karşıtı söylemlerini de unutmamak gerek. Sorun Ruslarla değil, Putin’in politikalarıyla alakalı.”

İptallerin ardı arkası kesilmiyor

*Avrupa Yayın Birliği, bu yıl Eurovision’da Rusya’nın olmayacağını açıkladı.
*İngiltere’deki Kraliyet Operası, bu yaz Bolşoy Balesi’ne ev sahipliği yapma kararından vazgeçti.
*Avrupa Film Akademisi, Avrupa Film Ödülleri başvuruları arasından Rus filmlerini değerlendirme dışı bıraktı.
*Venedik ve Cannes film festivalleri programdan Rus filmlerini çıkarmadı ama Rus yetkililerin ve kurumların yanı sıra Kremlin’le bağı olanların festivale katılmasına izin verilmeyeceğini açıkladı.
*Franz Ferdinand, Iggy Pop, Green Day ve Nick Cave gibi isimler Rusya konserlerini iptal etti.