Bayan yanı bayıyor

Sadece Ulusoy ve Varan otobüslerdeki bayan yanı uygulamasını çiğnenmez bir kural haline getirmiyor. Diğer şirketler bu konuda kantarın topuzunu kaçırıyorlar. Örneğin en fazla 3.5 saat süren İzmir-Nazilli yolculuğunda, yaşlı teyze inanılmaz bir tantanayla başka bir koltuğa yerleştiriliyor, böylece yanındaki 17 yaşındaki delikanlıya sapık muamelesi yapılıyor...

Otobüslerin trafik kazası korkusu, çifte rezervasyon, trafikte sıkışma, kışın yolda mahsur kalma, yetersiz ısıtma yüzünden donma, yazın pişme, geceleri yanınızdakinin horlaması, kafasının ikide bir de omuzunuza düşmesi, daha kötüsü ‘‘yolculuk nire hemşerim’’le başlayan bir soru bombardımının başlaması gibi mecburi eziyetleri var.

Her Türk damarlarında mevcut olan kudretle, biraz da zaten kelle koltukta olduğundan bunlara katlanıyor. Eziyetler otobüs yolculuğu töreninin bir parçası oluveriyor.

Ancak bayan yanı uygulaması otobüs yolcularını ciddi olarak aşağılabiliyor, hatta geciktiriyor. Eğer bir kadın tek kişilik bir bilet almak istiyorsa bilet görevlisinden şu soru gelir: ‘‘Bayan yanı di mi?’’ Veya bir erkek tek bir bilet istiyor. Görevli erkeğe bakar ve ‘‘bayan yanı mı?’’ diye sorar. Seyahat özgürlüğü olan bir ülkede otobüste oturacağınız yer cinsiyetinize göre bir başkası tarafından belirlenir.

Bilet alırken satarken bu uygulama çoğumuza batmaz. Ama Leman dergisinde bir okuyucunun anlattığı türden bir olayla karşılaşırsanız, aşağılandığınızı kolayca hissedebilirsiniz. ‘‘Otobüse bindim. Bir süre sonra yan koltuğa bir kadın oturdu. Otobüs görevlileri hemen durumu düzeltmek üzere işe koyuldular. Yanımdaki kadına oturabileceği bir bayan yanı aranıyordu. Kalkış saati geçmesine ve kadın 'önemli değil ben burda giderim' demesine karşın, bir yer bulununcaya kadar arayışlar devam etti. Yani bana potansiyel tecavüzcü muamelesi yapıldı.’’ Biraz abartılı mı buldunuz? Daha kötüsü bizim başımıza geldi. En fazla 3-3,5 saat sürecek İzmir-Nazilli yoluna çıkmadan önce, yanımızda oturan yaşlı teyzeye büyük bir tantanayla bir bayan yanı bulundu. 17 yaşındaki gence yapılan potansiyel tecavüzcü değil, sapık muamelesiydi.

Uygulamanın mağdurları sadece erkekler değil üstelik. Bir hafta sonu bir iş sorunu nedeniyle Marmaris'ten İstanbul'e dönmeye çalışan bir kadın, tüm otobüs firmalarını dolaştı. Metro Turizm'de pazar akşamı için sadece tek bir yer bulabildi. Ama biletini alamadı. Çünkü Pazartesi günü İstanbul'a ulaşmasını sağlayacak koltuğun komşusu bir erkekti. Kadının tüm ısrarlarına karşın bilet ona satılmadı ve İstanbul'a bir gün gecikmeyle varabildi. Kadın istemesine rağmen parasıyla bir bilet alamıyor. Israrlı olduğu için de üstü kapalı olarak ‘‘sen kimbilir neler karıştırırsın bir erkeğin yanında’’ deniyor. Bir başka deyişle kadınlar özgür tercihlerine karşın sıf kadın oldukları için gideceklere yere bir-iki gün gecikmeyle gidiyor.

GEÇ KALAN BAYAN

Metro Turizm ‘‘kimse yanında oturacak erkeğin kültür seviyesini bilemez’’ diyor. Metro Turizm gibi bir çok firma bayan yanı konusunda aynı hassasiyete sahip. Tek boş yer bir erkeğin yanı olsa ve kadın ‘‘olsun ben giderim’’ dese bile gönderilmiyor. Aynı şekilde otobüsteki kadınların sayısı tekse, bir kadın yanındaki koltuk boş olarak seyahat ediyor.

Otobüs firmaları kuruluş tarihleri kadar eski olan bu uygulamaya gerekçe olarak örf ve adetleri gösteriyor. Özellikle gece yolculuklarında kimsenin karısının kızının bir erkekle seyahat etmesini istemeyeceğini söylüyor.

‘‘Benim için farketmez’’ diyen kadınlara sadece Ulusoy ve Varan firmaları saygı gösteriyor. Her iki firma da bazı kadın müşterilerin ‘‘derli toplu oturuyorlar’’ diye bay yanı terih ettiklerini söylüyor. Gerçekten, seyahat eden kadınların en büyük korkusu 1,5 koltuğu kaplayan aşırı kilolu bir kadının yanına düşmek. Bazıları da sohbeti veya monoloğu uzattıkça uzatan kadınlardan yakınıyor. Bayan yanı bazen bayıyor yani. Ancak bir kadın yanına erkek yolcu oturtmak istemezse bu isteği kabul ediliyor. Gerekirse bir koltuk boş kalıyor.

Ulusoy Genel Müdürü Mustafa Yıldırım zaman zaman boş koltuğun bile tatsızlıklara yol açtığını söylüyor. Yakın bir geçmişte uyuyan bir kadın yolcu yanındaki boş koltuğa oturan ve bir bankada üst düzey yönetici olan bir erkeğin tacizine maruz kalmış. Görevliler hemen olaya müdahale etmiş. Kadın erkekten davacı olmuş. Bu da işin ‘‘Türkiye gerçeği’’ tarafı.

İşin ‘‘değişen Türkiye’’ tarafını da Varan'ın halkla ilişkiler müdürü Özgül Türk anlatıyor: ‘‘Dikkat ediyoruz, her geçen gün bu düşünce biraz değişiyor. Hatta özellikle bay yanında seyahat etmek isteyen bayan yolcularımız hızla çoğalıyor. Eskilerden kalma bu alışkanlık yavaş yavaş kayboluyor.’’