Avrupa, Türkiye Cumhuriyeti’yle bu geminin güvertesinde tanıştı

Atatürk’ün emriyle hazırlandı. 1926’da sefere çıktı. Yükü Türkiye’nin sanayi ürünleri, yolcuları aydınlardı. Sefer, 86 gün sürdü. Ä°talya’dan Ä°sveç’e 14 ülkenin 16 limanını gezdi. GittiÄŸi her ülkede izdihama yol açtı.60 bin kiÅŸi gezdi. Balolar, kutlamalar, özel davetler derken Avrupa, genç Türkiye Cumhuriyeti ile onun güvertesinde tanıştı: Seyyar sergi Karadeniz’in. Geminin bu tarihi yolculuÄŸunun bir bölümü, 78 yıl sonra belgesel haline getirildi. Geçen yıl aralık ayında, AB’nin Türkiye’ye müzakere tarihini açıkladığı günlerde Hollanda televizyonlarında yayımlandı. Belgesel ekibi sponsor bulabilirse, tüm yolculuÄŸun öyküsünü içerecek ÅŸekilde ÅŸimdi filmi geniÅŸletmeyi planlıyor.Yıl 1925. Ä°ki yaşındaki Türkiye Cumhuriyeti’nin kendini tanıtmasının, dış ticaretini geliÅŸtirmesinin zamanı gelmiÅŸtir. CumhurbaÅŸkanı Mustafa Kemal, emir verir. Bir gemi seyyar sergi haline getirilecek ve Avrupa’nın belli baÅŸlı limanlarını gezecektir. AraÅŸtırma baÅŸlar. Sonunda Seyr-i Sefain Ä°daresi’nin Hollanda’dan aldığı Karadeniz gemisi seçilir.Hazırlıklar bir yıl sürer. Mimar Naci Bey’in (Meltem) yönetiminde iç dekorasyonu yapılır, dışı süslenir. Olayın geçtiÄŸi döneme göre o kadar çok yeni sayılacak ayrıntı tasarlanmıştır ki... ÖrneÄŸin gemi için özel bir logo hazırlanır. AfiÅŸlerin, mönü ve yolcu kartlarının, karton kutuların, ambalaj kağıtlarının, dokuz dilde basılan broşürlerin üzerine bu logo iÅŸlenir. Ziyaretçilere gösterilmek üzere belgeseller hazırlanır, hatıra pulları bastırılır.Tüm harcamalar, Ticaret Bakanlığı ve Ä°stanbul Ticaret Odası (Ä°TO) tarafından üstlenilmiÅŸtir. Oda, memlekette Avrupalıların ilgisini çekebilecek ne varsa koyar gemiye. Hacıbekir’in lokumlarından Pertev kremlerine, Sümerbank kumaÅŸlarından Beykoz Kundura’nın ayakkabılarına, Sanayii Nefise’nin resimlerinden, doldurulmuÅŸ yaban domuzu ve keçiye kadar yok yoktur. Atatürk’ün Ä°brahim Çallı tarafından yapılan bir portresi de sergi stantlarında yerini almıştır. Hatta Ä°ÅŸ Bankası gemide bir ÅŸube açar.AMAÇ BÄ°RAZ TÄ°CARET BÄ°RAZ DA MUHABBETBir amaç ticaretse diÄŸeri de Türkiye’nin modern yüzünü göstermektir. Birçok aydın, yolcu olarak gemiye davet edilir. Yolcular arasında Vala Nurettin, Mahmut Baler (Bal Mahmut), Kemalettin Kamu, Celal ReÅŸat Arseven, Çamlıca Özbekler Tekkesi Åžeyhi Ata Bey gibi aydınlar, liselerden seçilen yabancı dil bilen genç kızlar da vardır. Artık her ÅŸey hazırdır.180 yolcu ve 105 mürettebatı taşıyan gemi, Kaptan Lütfi Bey komutasında 12 Haziran 1926 sabahı, Galata rıhtımından denize açılır. Ãœlkenin uluslararası alanda ilk P&R (halkla iliÅŸkiler) operasyonu baÅŸlamıştır.Gemi komiseri Raif Manyasizade’dir. CumhurbaÅŸkanlığı Senfoni Orkestrası, ya da o dönemdeki adıyla Riyaset-i Cumhur Orkestrası da, Ä°stiklal Marşı’nın bestecisi Zeki Ãœngör yönetiminde 47 kiÅŸilik ekiple katılmıştır sefere. Geminin yanaÅŸtığı limanlarda ev sahibi ülkenin ulusal marşını çalmak ardından resmi karşılamalara eÅŸlik etmek için gemidedir.BEN BÖYLE BÄ°R TÃœRK KADINI BEKLEMÄ°YORDUMKaradeniz, ilk olarak 17 Haziran’da kömür almak için ÅŸimdiki adı Annaba olan Cezayir’in Bone limanına yanaşır. Barcelona, Le Havre ve Londra’nın ardından, 11 Temmuz’da Amsterdam’a ulaşır. O gün, orkestranın ÅŸehir parkında verdiÄŸi konseri tam sekiz bin kiÅŸi izler. Amsterdam Belediye BaÅŸkanı’na gemiyi, eski Ä°stanbul Belediye BaÅŸkanı ve milletvekili Celal Esat Arseven’in gazeteci kızı Bedia Celal Hanım gezdirir. Yabancı dil bilen, başı açık Türk kızı belediye baÅŸkanını o kadar çok ÅŸaşırtır ki, baÅŸkan ‘Ben böyle bir Türk kadınıyla karşılaÅŸacağımı bilmiyordum’ der.Hamburg, Stockholm, Leningrad, Marsilya... Hemen her ÅŸehirde aynı manzaralar yaÅŸanmaktadır. Halk, gemiyi ve sergilenenleri gezdikten sonra, seçkin konuklara davetler verilip, gemide balolar düzenlenmektedir. Modern Türk kadını, özel gecelerde yabancıları dansa kaldıracak kadar rahattır. Avrupalılar, hayretler içinde Türkiye’nin çaÄŸdaÅŸ yüzüne tanık olmaktadır.Cenova ve Napoli ziyaretlerinin ardından 27 AÄŸustos’ta dönüş yolculuÄŸu baÅŸlar. Karadeniz, 5 Eylül’de saat 11.00’de, ayrılışından 86 gün 22 saat sonra Ä°stanbul’a döner. Geminin seyir süresi 40 gün 15 saattir. Geri kalan zaman limanlarda geçmiÅŸtir. Toplam maliyet ise 600 bin lira (bugünkü deÄŸerle yaklaşık 5 milyon dolar) tutmuÅŸtur. Harcamaların 100 bin lirasını bakanlık, 500 bin lirasını ise Ä°TO karşılamıştır.SPONSOR BULUNURSA FÄ°LM 2006’DA BÄ°TECEKKaradeniz’in bu renkli hikayesi, zamanla kitap, dergi yaprakları arasında unutulup gitmiÅŸti. Ta ki, Hollanda televizyonlarına programlar hazırlayan Gülay Orhan’ın hazırladığı belgesele kadar... Orhan ve ekibi Ä°stanbul vapurları üzerine çalışma yaparken rastlar Karadeniz’in hikayesine. Eray Ergeç yönetimindeki araÅŸtırma ekibi çalışmalara baÅŸlar. Geminin Ä°stanbul-Amsterdam arasındaki seyri, Türkiye ve Hollanda arÅŸivlerinde yapılan taramalarla belgesel haline getirilir. Hazırlanan film, Türkiye’nin AB’den müzakere tarihi aldığı 17 Aralık’ta ve birkaç gün öncesinde Hollanda devlet televizyonu NPS’de gösterilir. Spiker, Karadeniz’in görüntüleri eÅŸliÄŸinde, Türkiye’nin aslında 80 yıl önce Avrupa’ya adım attığını anlatmaktadır.Orhan’ın sahibi olduÄŸu Fotusch Production ekibi, ÅŸimdi hikayenin tamamını belgesel haline getirmeyi düşlüyor. AraÅŸtırmalarını geminin uÄŸradığı 16 limanda sürdürecekler. Åžimdilik sefere katılan gemi personeli ile yolcuların çocuklarına, torunlarına ulaÅŸarak, belge topluyorlar. Bir yandan da hikayeyi, yabancı dillerde kitaplaÅŸtırmak için çalışıyorlar. EÄŸer sponsor bulabilirlerse, çalışma 2006’da bitecek. Kimbilir, belki de Türkiye, 80 yıl önce yaratılan pazarlama mucizesinden sebeplenip, bu vesileyle bir kez daha duyuracak adını. SEYÄ°R DEFTERÄ°NDEN...Karadeniz, Hamburg Limanı’na 14 Temmuz’da varır. O gün etraf kırmızı beyaz kumaÅŸlarla süslenmiÅŸtir. Türk heyetine verilen baloda bir konuÅŸma yapan Hükümet Reisi Herr Petersen, sözlerini şöyle bitirir: ‘Türkiye’nin her türlü varlığa kavuÅŸmasını candan gelen bir istekle dilerken, yüksek ulusuna nurlu yollar gösteren Kemal Atatürk’e sonsuz saygılarımızı sunarız.’Takvimler 23 Temmuz’u gösterdiÄŸinde, Karadeniz Ä°sveç’in baÅŸkenti Stockholm’dedir. Bu sefer büyük bir baloya ev sahipliÄŸi yapmaktadır. Misafirler, gemiye motorlarla taşınır. Åžehrin belediye baÅŸkanının da katıldığı gecede, kadehler Atatürk ve Ä°sveç Kralı için kalkar. Vakit gece yarısını geçtiÄŸinde, dans tüm hızıyla hálá sürmektedir.Stockholm’den sonraki durak, Sovyet dönemindeki adıyla Leningrad ÅŸimdiki adıyla St. Petersburg’dur. Karadeniz limana yanaÅŸtığında, bir yanlış anlama sonucu önce gemideki tüm fotoÄŸraf makineleri ve kameralar Sovyet askerleri tarafından kilit altına alınır. Ancak kısa süre sonra olay açıklığa kavuÅŸturulunca gergin hava kısa sürede dağılır. Komünist Parti önde gelenleri ve Rus ticaret heyetince yapılan ön ziyaretin ardından halk gemiye akın eder. Ziyaretçi sayısı 9 bini bulur. Hotel Europe Leningrad’ın Kryscha Balo Salonu’nda Türk ziyaretçilerin onuruna balo düzenlenir. Ä°lk yaÅŸanan yanlışlığı telafi etmek için gemiden liman ücreti bile alınmaz.Polonya’ya vardığında ise, Karadeniz’i dönemin Türk büyükelçisi ÅŸair Yahya Kemal Beyatlı karşılar.UÄžRADIÄžI LÄ°MANLARBone (Cezair), Barcelona (Ä°spanya), Le Havre (Fransa), Londra (Ä°ngiltere), Amsterdam (Hollanda), Hamburg (Almanya), Stockholm (Ä°sveç), Helsinki (Finlandiya), Leningrad (SSCB), Gdansk-Gydania (Polonya), Kopenhag (Danimarka), Anvers (Belçika), Marsilya (Fransa), Cenova-Napoli (Ä°talya)WILIS’TÄ°, KARADENÄ°Z OLDUKaradeniz, 1907’de Hollanda’da üretilerek, ‘Wilis’ adıyla denize indi. 130 metre boyunda, 15.51 metre eninde, 9.07 metre derinliÄŸindeki 4 bin 731 grosluk gemi, 3 bin 500 beygir gücünde buharlı makineyle çalışıyordu. 1924’te 34 bin 300 pounda Türk ticaret filosuna katıldığında adı ‘S/S Karadeniz’ olarak deÄŸiÅŸtirildi. Seyyar sergi seferi sonrasında bir süre Ä°stanbul-Batum hattında çalıştı, uzun süre bakım yerlerinde bekledi. CoÅŸkulu seferden 19 yıl sonra sökülmek üzere Ä°talyanlara satıldı.GEMÄ°DE AÅžKKaradeniz, yolculuÄŸu sırasında sadece diplomasi yürütmekle kalmadı, aynı zamanda aÅŸklara da ev sahipliÄŸi yaptı. Yolculardan Mahmut Baler, sefer sırasında tanıştığı Erenköy Kız Lisesi muallimi Seniha Hanım’a aşık oldu. AÅŸkı karşılıksız deÄŸildi. Çiftin nikahını gemide, kaptan Lütfi Bey kıydı.Â