Binbir zorlukla toplanıyor fındığın merkezine TİM çıkarması

Belinde küçük bir sepetle fındık topluyor Zeynep. Sepetin adı Karadeniz’in illerine göre değişiyor; gıdık da diyen var selek de şelek de... Giresun merkeze bağlı Batlama köyünde, yanından müthiş bir dere akan, 17 dönümlük fındık bahçesindeyiz. Ortasına bölgenin alışıldık mimarisine uygun olarak betonarme bir ev yapılmış. Derenin kıyısında olduğu için çevredeki fındık bahçelerinin aksine dik değil düz bir zemini var. Zeynep, bu yıl geçen sezona göre daha az fındık olduğunu söylüyor. Bu bahçenin bakımı ondan soruluyormuş; “İlaçlama yapıyoruz. Çok emek var ama her zaman iyi fındık olmuyor” diyor.

ÇOK DEĞERLİ AMA

Zeynep ve onun gibi binlerce emekçi çiftçi fındığına sahip çıkıyor ama her bahçe o kadar şanslı değil. Uzun yıllardır miras yoluyla bölünen bahçeler ve bölge gençlerinin göçü fındık bahçelerini yarı yetim bırakmış. Çok küçük bahçelerin fındığı az olduğundan getirisi düşük görülüyor, Zeynep’in verdiği emeğe değer bulunmuyor. Fındık bahçelerindeki hastalıklar, bakımsızlık dünyanın en büyük üreticisi konumundaki bu topraklarda verimsizliği beraberinde getirmiş. Rakip ülkelere göre verim yüzde 50’nin üzerinde oranlarda daha düşük. Toplama, kurutma, depolama masrafını da düşünen fındık bahçelerinin sahipleri ‘buna değmez’ diyerek babalarının binbir emeklerle yeşerttikleri bu bahçeleri neredeyse kaderine terk etmiş durumdalar.

TİM ÇIKARMASI

Bir grup gazeteciyle Giresun’daki bu bahçede üreticileri dinliyoruz. Yanımızda Türkiye ihracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mustafa Gültepe var. O da bu toprakların çocuğu, Trabzon Tonyalı olduğu için hemen bağlıyor beline sepeti dallara asılıyor. Bir yanında TİM Yönetim Kurulu Başkan Vekili Fikret Kileci, bir yanında Maden İhracatçıları Birliği Başkanı Rüstem Çetinkaya var. Diğer yanında da TİM Tarım Kurulu Başkanı Melisa Tokgöz Mutlu, Karadeniz Fındık ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (KFMİB) Başkanı Hasan Osman Sabır... TİM fındık bahçelerine çıkarma yapmış. Dünya fındığının yüzde 70’inin üretildiği bu bahçelere çiftçiyi, ihracatçıyı dinlemek için geldiler.

Gültepe fındıkla ilgili şu bilgileri veriyor: “Fındık bu ülkenin en önemli tarımsal değerleri arasında yer alıyor. Dünyanın toplam fındık üretiminin yaklaşık yüzde 70’ini gerçekleştiriyoruz. 2022’de 313 bin ton fındık ihracatı karşılığında ülkemize 1 milyar 750 milyon dolar gelir kazandırdık. Ben fındıkta potansiyelin çok daha fazla olduğunu biliyorum. Üretimde verimliği artırabilir ve fındığı işleyerek katma değerli ürün haline getirebilirsek ülkemize çok daha fazla döviz kazandırabiliriz. Burada edindiğimiz bilgiler, fındıkla ilgili projelerimizde bize ışık tutacak.”

50 MİLYAR HEDEFİ

TİM Başkanı Mustafa Gültepe, Türkiye’nin halen 27 milyar dolar düzeyinde olan gıda ve tarım ürünleri ihracatını 2028’e kadar 50 milyar dolara çıkarmayı hedeflediklerini de söyleyerek, “2028’de 400 milyar dolar mal ve 200 milyar dolarlık hizmet ihracatı hedeflerini tutturmamız alınan tedbirlerle mümkün” diyor. 

KÖYDEKİ NÜFUS ARTTIRILMALI

-Ulusal Fındık Konseyi Başkanı Giresin Ticaret Borsası Başkanı Hamza Bölük de fındığın  geleceği için köylerdeki nüfusun artırılması gerektiğini vurguluyor. “Nüfusun yüzde 93’ü ilçe merkezlerinde yaşıyor. Çiftçilik bir sevgi meselesi. Köye dönüş projesi başlatılmalı. Bunun için köyler sosyal ve ekonomik olarak donatılmalı. Nüfusun en az yüzde 30’unu köylere çekmeden sürdürülebilirlik olmaz” diyen Bölük, fındığın fiyatını gurbetçi fındıkçıların erken arzının düşürdüğünü belirtiyor. Bölük, “Fındık alıcısı rahat. Emanete verilen fındık, fiyatı etkiliyor. Satılmamış bir ürünü piyasaya arz ederseniz fiyat yükselmez” diyor.

SOSYOLOJİK ÇİFTÇİ ÜRETİMİN YÜZDE 88’İNİ YAPIYOR

-Fındık üreticisi Özer Akbaşlı, nesillerdir fındık üreten, fındıktan geçimini sağlayan bir ailenin ferdi olarak sürdürülebilirliğe dikkat çekiyor. “Fındıkla ilgili çok yetişmiş insan yok. Giresun merkezde 100 dönüm arazi var. Bafra’da 300 dönüm arazi aldık. Türkiye’nin ilk modern fırdık bahçesini kurduk. Her şeyin makineyle yapıldığı bir sistem kurduk. Toplama, budama, sulama aşamalarını makineleştirdik. Örnek model olmasını istiyoruz” diyor.

Türkiye’nin 16 ili, 130 ilçe, 5 bin köyde 750 bine yakın hektar arazide 700 bin tonun üzerinde fındık üretildiğini söyleyen Akbaşlı, şu bilgileri veriyor: “Çiftçi kayıt sistemine 450 bin çiftçi kayıtlı. Tapu problemleri nedeniyle kayıt olmayanları ve 2B arazilerinde üretim yapanları da sayarsak 500 bin çiftçi demek. Bunun sadece yüzde 12’si ekonomik çiftçilik yapıyor. Geri kalanı sosyolojik çiftçi. Bu kişilerle örgütlenemiyoruz. Fındığı acele satıyorlar. Ama bir taraftan da bunlar miras yoluyla kendilerine düşmüş bahçelere sahip çıkıp ürettiğini pazara çıkarıyor. Yani bu yüzde 88’ini payı yüzde 75. Bu kesim Türkiye’yi dünyada lider yapıyor.”

RAKİPLER HIZLI GELİYOR

-Karadeniz Fındık ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (KFMİB) Başkanı Hasan Osman Sabır evsahibi olarak fındığı 360 derece anlatan bir konuşma yaptı. Türkiye’nin fındıkta ‘hakim ülke’ konumunu koruyup güçlendirecek politikaların belirlenip uygulanamadığına vurgu yaptı. Ve dedi ki; “Mevcut tablonun devam etmesi halinde Türkiye orta vadede rekabet avantajını kaybedecek. Rakip ülkeler hızlı geliyor. Amerika ve Şili önemli rakipler. Hala Giresun fındığının kalitesinde değiller ama bu avantajları korumalıyız. Bu nasıl olur, üreticiye doğrudan gelir desteği sisteminde radikal değişiklikler yapılarak olur. Yeni sistemle verilen prim önemli miktarda artırılmalı, prim verilme kriterleri tekrar elden geçirilmeli. Bahçesinde iyi tarım uygulamaları yapanlar ve bahçe birleştirenler öncelenerek prim destekleri artırılmalı. İhracat piyasasında fiyatlar serbest olarak gelişmeli, artan satışlarla birlikte yükselen fiyatlar hedeflenmeli ve bu sayede diğer üretici ülkelerin üretme cesaretleri kırılmalı. Başka ülkelerin üretimi arttıkça elimizde stok fazlası kalıyor. Bir yıllık kayıp 100 bin ton. Başka ülkeleri fiyatımızla cesaretlendirmemeliyiz.” Sabır, fındığın tarım ihracatının yüzde 13’ünü oluşturduğuna dikkat çekerek topyekun bir fındık kanunu gerektiği görüşünü bir kez daha tekrarlıyor.

TARIMDA TÜRKİYE MARKASI

-TİM Tarım Kurulu Başkanı Melisa Tokgöz Mutlu’nun dikkat çektiği konu ise tarımda sürdürülebilirlikti. Fındıkta yeni nesil çiftçilerin bahçelere sahip çıkmasının sağlanması gerektiğinin altını çizdi. Mutlu, “Tarım, cari fazla veren sektörlerimiz arasında ilk sırada yer alıyor. İhtiyaç halinde ihracata uygun ürünü Dahilde İşleme Rejimi (DİR) kapsamında ülkemize getirip işleyip yurt dışına satabilmeliyiz. Böylece ülkemizde cari açığın kapatılmasına çok daha fazla katkı sunabiliriz” dedi. Tarım ürünlerinde ve gıdada küresel ölçekte bilinen ve aranan ‘Türkiye markası’ yaratmak istediklerini vurgulayan Mutlu, şöyle devam etti: “Bugün Giresun’a gelip üreticilerimizle ve ihracatçılarımızla görüşüp, çalışmalarımızı anlattık, onların görüş ve önerilerini dinledik. İnanıyorum ki ticaret ile tarım ve orman bakanlıkları başta olmak üzere devletimizin de desteği ile önümüzdeki yıllarda gıda ve tarım sektöründe çok daha büyük başarı hikayelerine imza atacağız.”

JAPON ALIM HEYETİ GİRESUN BAHÇELERİNDE

-Giresun’daki fındık bahçesinde çiftçilerle poz poz fotoğraf çektiren Japonlara rastladık. Sorduk, Karadeniz İhracatçı Birlikleri’yle temasa geçen beş kişilik bir alım heyeti gelmiş. Niyetleri fındık tarımını yerinde deneyimlemekti. Çiftçilerle sepetleri taktılar, fındık topladılar. Meyveleri tattılar. Ardından ihracatçılarla bir araya gelerek alım yapmak üzere görüşmeler yürütecekleri-ni belirten Karadeniz İhracatçı Birliği yetkilileri, Japon heyetin Giresun’dan sonra Ege’ye incir bahçelerine gideceği bilgisini verdi.

ÖRNEK BAHÇELER KURULMALI

-Fındık ihracatçısı Sebahattin Arslantürk, verimliliğe dikkat çekiyor. Arslantürk, “STK’lar, yerel yönetimler örnek bahçeler oluşturdu. Dekara 700 kg üzerinde verim alınan bahçeler oldu. Sadece seyreltme ve budama ile yüzde 60-70 verim alıyorsunuz. Şu anda dekardan 96 kg verim alınıyor. Bir ocakta maksimum dört dal olmalı. Oysa sadece budama ile 300 kg olabilir. Bu iş profesyonel yapılmalı. Profesyonel tarım gerekiyor. Ben yapıyorum. Benim çocuklarım  bu işe sahip çıkacak. Üniversitelerin de bu işe girmesi lazım” diyor.

FINDIK HESABI

-Özer Akbaşlı, fındık toplamak için işçilerini Adıyaman’ın Kahta ilçesinden getirdiğini söylüyor. Akbaşlı fındığın daldan depoya maliyetini ise şöyle anlatıyor: “15 kişi minibüsle geliyor. 12 bin TL ulaşım parası. 20 gün bende kalacaklar. Valilikler yevmiyeyi 447 TL olarak açıkladı ama onlar 500 TL istiyor. 15 günde 28 bin TL’lik kumanya harcayacağım. 15 bin de aşçı parası. Bütün bunları toplayıp bölersek bir kişinin bana maliyeti 700 TL. Serbest piyasada fındık 70 TL, hükümet 82 TMO fiyatı verdi. Bu arada yerli işçi 750’ye topluyor. Toplamda 850 TL’lik maliyeti var. Ama günde 40 kg toplam maliyet denkleşiyor.”