Dr. Yanıt

Bukalemun nasıl renk deÄŸiÅŸtiriyor?Bukalemunun renk deÄŸiÅŸtirme özelliÄŸi bu hayvanı popüler bir efsaneye dönüştürmüştür. Ancak bu özelliÄŸi kıskanılmış olacak ki biraz sınırlı durumda. Bukalemungiller familyasının üyeleri gömlek deÄŸiÅŸtirir gibi renk deÄŸiÅŸtirseler de sonuç olarak son derece kısıtlı bir renk paletine sahipler: Her tür genelde sarı, kahverengi ve kırmızımsı tonlarda pigmentlere sahip.Bukalemunun renk deÄŸiÅŸtirmesi her ÅŸeyden önce bir kamuflaj aracı. Böylece yavaÅŸ hareketini telafi edip düşmanlarından kaçabiliyor. Renk deÄŸiÅŸimi bulunduÄŸu ortamın ışığı, dekoru, ısısı ve aynı zamanda hayvanın ruh haline göre nöro-hormonal denetim altında meydana geliyor. Deri rengi kah hastalığın etkisiyle soluklaÅŸan, kah davetsiz bir misafirden hoÅŸnutsuzluÄŸunu belli etmek için çarpıcı renklere bürünen ya da çiftleÅŸme mevsiminde lal rengini alan tam bir ruh hali barometresi sayılabilir. Ancak bukalemun hiçbir zaman yamalı bohça gibi giyinmiÅŸ bir soytarı olamaz. En fazla kendisine sunulan egemen renklerden yararlanabilir; bu özellik aynı zamanda kurbaÄŸagiller, kalkanbalığı, kabuklular gibi bazı deniz hayvanlarında da görülür. Bu uyum renkli pigmentlerin dağılmasından ya da tam tersine yoÄŸunlaÅŸmasından kaynaklanır. Bu pigmentler, kromatofor olarak bilinen yıldız ÅŸeklindeki hücrelerin merkezinde birikmiÅŸtir. Pek çok alt tipi vardır: Melanoforlar kahverengi ila siyah, ksantoforlar sarı pigmentler, eritroforlar ise kırmızı pigmentler taşırlar. Kas fiberleriyle çevrili bu kromatoforlar belli bir esnekliÄŸe sahiptirler. Sinirsel uyarının etkisiyle ortama göre çeÅŸitli kollara ayrılırlar: Hücrenin merkezinde yoÄŸunlaÅŸmış pigmentler dağılır. Sonuçta, büzülmüş ya da geniÅŸlemiÅŸ deÄŸiÅŸik tip kromatoforların birleÅŸmesi bukalemunun rengini belirler.Mum alevi neden içe yöneldi?SORU: Dönebilen bir tablanın üzerine bir mum yerleÅŸtirdim. Mumu yakıp tablayı çevirdiÄŸimde mum alevinin dışarı doÄŸru yönelmesini bekliyordum ama tam tersi gerçekleÅŸti. Alev, iç tarafa yöneldi. Fizik öğretmenimden bunu açıklayıp açıklayamayacağını sordum, hiç bir ÅŸey söyleyemedi. Alev neden içeri yöneldi?YANIT 1: Mum alevinin neden içe doÄŸru yöneldiÄŸini baÅŸka bir örnekle açıklamaya çalışalım : Bir araba ve arabanın içinde de koltuÄŸa baÄŸlı bir uçan balon düşünün. Araba hızla giderken sürücü birden frene basarsa ne olur ? Sürücü öne fırlar (hatta emniyet kemeri yoksa ön camdan dışarı bile çıkabilir), oysa balon arabanın arkasına yönelir. Bu durumun nedeni, arabanın içindeki havanın bir ataletinin olması ve bu nedenle öne yönelmesidir. Arabanın içindeki hava öne yönelince arka kısımda hava basıncı düşer, balon da doÄŸal olarak arabanın içinde hava basıncının en düşük oduÄŸu yere, yani geriye yönelir. Mum alevinde de aynı durum geçerlidir. Alev yukarı doÄŸrudur ve ÅŸekli de yanan parafinin odadaki soÄŸuk havayla girdiÄŸi karmaşık etkileÅŸimin sonucunda böyle mızrak ucu gibidir. Mumalevi de otomobildeki balon gibi basıncın en düşük olduÄŸu yere yönelmeye eÄŸilimlidir, bu yer de dönmekte olan tablanın dönme eksenidir. Dönüş nedeniyle soÄŸuk hava dışarı yönelir ve merkezde hava basıncı düşer, alev de oraya doÄŸru eÄŸilir. YANIT 2: Mum alevinin böyle bir hareket sergilemesinin nedeni, odadaki soÄŸuk havanın, merkezcil ivmelenme sonucunda mum alevindeki daha az yoÄŸun gazların merkeze yönelmelerine yol açmasıdır. Merkezcil ivmeye "a" dersek, mumun düşey eksenleyaptığı açı arctan (a/g) olur. Gıdaların sindirim süreleri birbirinden neden farklı?SORU: Her gıda maddesinin sindirim süresinin birbirinden farklı olduÄŸunu biliyoruz. Neden? Yiyeceklerin sindirilme süresi deyince ne anlıyoruz? YANIT: www.constipationadvice.co.uk /constipation/digestive system.html sayfasında bu konuda ayrıntılı bilgi bulabileceÄŸinizi öncelikler belirterek sorunuzu yanıtlamaya çalışalım:En hızlı kana karışan, glikoz gibi ÅŸekerlerdir. Bunu biliyorsunuz. Çünkü bu moleküller çok küçüktür ve dakika ile ölçülebilecek kadar kısa bir zaman süresi içinde, hücrelerden geçerek kana karışır. Öyle ki bu moleküller, gıda maddesi daha ağızda iken diÅŸ etleri ve yanak hücrelerinden geçerek kana karışır. Anında ve hızlı bir ÅŸekilde sindirilen basit ÅŸekerleri, 4 ile 6 saat ile proteinler, bunları da parçalanması 6 saati bulan çeÅŸitli yaÄŸlar izler. Sindirim süresi çok sayıda etmene baÄŸlıdır. Bunların bazıları çiÄŸneme süresi, kiÅŸinin yaşı, saÄŸlık durumu ve kilosudur.Gıda maddelerinin içerdiÄŸi lif benzeri maddeler çok zor parçalanır ve dışarı çıktığı zaman heredeyse hiç el deÄŸmemiÅŸ gibidir. Bunlara örnek olarak mantar lifleri ve kerevizdeki selülozu sayabiliriz.Pek çok gıda maddesi kana karışmadan önce iÅŸlemden geçer. Bu süreç yiyecek daha ağıza alındığı anda baÅŸlar. Burada diÅŸler tarafından yutulabilecek büyüklüğe gelinceye kadar parçalanır. Burada daha fazla parçalanmaları için enzimler salgılanır.Parçalanan yiyecekler boÄŸazdan aÅŸağı iner ve çok kısa bir süre içinde mideye ulaşır. Yiyecekler midemizde iki saat kadar durur. Midede yiyeceklerin hemen tümü sindirilir. Bu sindirimi fiziksel olarak gerçekleÅŸtiren, mide duvarındaki kasların çalkalama hareketidir. Kimyasal olarak da sindirimi enzimler, asitler ve diÄŸer gastrik sıvılar tamamlar. Sonuçta ortaya çıkan yarı-sıvı lapa ÅŸeklindeki gıda incebağırsaÄŸa iner. Buradan da kana karışır. Yiyecek maddelerinin içindeki, lif gibi sindirilemeyen kısımlar, yavaÅŸ yavaÅŸ aÅŸağı iner. Bu süre yaklaşık 6 saat sürer ve daha sonra kalınbağırsaÄŸa ulaşır. Kalınbağırsakta lapanın içinde kalan sular emilir ve geride sindirilemeyen kısım kalır. Bunların nihai olarak dışkı ÅŸeklinde dışarı atılması 33 saati bulur.Â