Tıpta mikroçip devrimi

Yeni bir ilacı üretmek uzun zaman alır. Kimi zaman aylarca, kimi zaman yıllarca, geceli gündüzlü laboratuvarlarda oturan bilim adamlarının binbir güçlükle geliştirdikleri ilaçlar, her zaman da istenen sonucu vermez. İstenen sonucu verse de, ilaç üretiminin en büyük risklerinden biri, birçok hastaya iyi gelen bir ilacın, yine birçok hastada çok tehlikeli yan etkilere neden olması. Bunun nedeni, insanların genetik yapılarındaki farklılık. Ama Amerikalı bilim adamları, DNA dedektörü diye de adlandırdıkları kredi kartı büyüklüğündeki gen çipleriyle deney ve araştırma yapıyorlar. Bu akıllı çipler 65 bin geni bir anda gözlemleyebiliyor, bozuk genleri araştırıyor.

Günümüzde bilim adamlarının üzerinde en çok durduğu konulardan biri, hangi hastaya hangi ilacın, hangi dozda kullanılırsa iyi geleceğini tespit edebilmek. Uzmanlar, bir ilacın yan etkilerinin ne boyutta olacağını kestirmenin çok güç olduğunu biliyorlar. İnsanlar, genetik olarak farklı olduklarından birine iyi gelen ilaç, diğerine iyi gelmiyor, hatta kötüleştiriyor. Kiminde az dozda kullanılması gereken bir ilaç, o dozda başka bir hastaya verildiğinde etkili bile olmuyor. Bunlar göz önüne alındığında herkese iyi gelecek ilaç üretmenin ‘‘imkansız’’ olduğu ortaya çıkıyor. Genelde çoğu hastaya iyi gelen bir ilacın ufak tefek yan etkilerinin kiminde görülmesi, kimi hastada görülmemesi önemli değil. Ama kalp krizi geçiren bir hastaya verilen bir ilacın, o insanın bünyesindeki herhangi bir özellikten dolayı etki yaparak ölüme sürüklemesi, üzerinde durulması gereken bir konu.

Bütün bunları iyi bilen bilim adamları, genetik biliminin yardımıyla tıpta devrim yaratabilecek bir sistemle çalışmaya başladılar. ABD'de Kaliforniya'daki biyo-teknoloji laboratuvarlarında ‘‘DNA dedektörü’’ diye de adlandırdıkları kredi kartı büyüklüğündeki gen çipleriyle deney ve araştırma yapıyorlar. Bu akıllı çipler, 65 bin geni bir anda gözlemleyebiliyor, bozuk genleri araştırıyor.

HIV virüsü genetik olarak sürekli değişikliğe uğradığından bu çipler, AIDS ile mücadelede çok yararlı oluyor. Kanser araştırmalarında da çiplerin yardımına başvuruluyor. Uzmanlar, birçok kanserli tümörde ‘‘p53’’ adlı gende bozukluklar tespit ettiler. Şimdi çiplerin yardımıyla, kanserli hastalar üzerinde hastalığın bu genin bozukluğundan meydana gelip gelmediğini araştırıyorlar.

KİŞİYE ÖZEL İLAÇ

Çok çeşidi olan ve hangi hastaya, ne ilaç verileceğini kestirmenin çok güç olduğu yüksek tansiyon ve depresyon gibi sağlık sorunlarında da çiplerden yardım alınıyor. Çipler sayesinde kime ne ilaç verileceğini tespit etmek kolaylaşmış oluyor.

Çiplerle çalışan uzmanlar, ilaç hazırlanırken ilacı kullanacak insan kitlesi ne kadar küçülürse o kadar iyi sonuçlar alınıyor diye düşünüyorlar. Ve ‘‘belirli kitlelere özel ilaç üretmek için gen çiplerini ideal’’ buluyorlar. İlerisi için kafalarında canlanan hedef ise ‘‘kişiye özel ilaç’’ üretmek.

Bu, hem herkese ilaç üretmenin zorluğunu çekmemek, riskleri ortadan kaldırmak ve sonuç alınmayan araştırmalar için para harcamadan kaçınmak için ideal bir yol gibi görünüyor. Ancak şimdilik çok az sayıda laboratuvarda gen çipleriyle araştırma yapılıyor. İleride laboratuvarların sayısının artırılması planlanıyor. Bu laboratuvarlarda insanların ilaçlara karşı reaksiyonları ve genetik yapı özellikleri tespit edilip bir kartta saklanacak. Hastalık görüldüğünde de çiplerde saklanan bilgiye bakılarak gerekli ilaç, gerekli dozda verilecek ya da ‘‘kişiye özel’’ olarak üretilecek.

Hastalara özel kart

Laboratuvarlarda insanların ilaçlara karşı reaksiyonları ve genetik yapı özellikleri tespit edilip bir kartta saklanacak. Hastalık görüldüğünde de çiplerde saklanan bilgiye bakılarak gerekli ilaç, gerekli dozda verilecek ya da ‘‘kişiye özel’’ olarak üretilecek.