Erkek balıklar efemineleÅŸiyor timsahların penisi küçülüyor

Yeni Türkü grubu, ‘Telli Turna’ ÅŸarkısında, ‘Biz büyüdük ve kirlendi dünya’ derken herhalde bunu kastediyordu. Derelerin kırmızı akmasına, bulutların termik santral karasına boyanmasına alışmıştık gerçi ama ÅŸimdi de zenobiyotiklerin, yani kalıcı kimyasalların etkileri ortaya çıktı.Amerika’da erkek balıkların efemineleÅŸtiÄŸini, erkek timsahların penis boylarının kısaldığını gören bilimadamları nedenini araÅŸtırdı. Yapılan testlerde ise, hayvanların östrojen (kadınlık hormonu) seviyesinin artıp, testosteron (erkeklik hormonu) seviyesinin düştüğü saptandı. Ortaya atılan tezlerden en güçlüsü; buna, tuvaletten kanalizasyona, oradan denize ulaÅŸan menopoz ilaçları ve doÄŸum kontrol haplarının neden olduÄŸu. Zira mevcut teknoloji, arıtmada östrojeni ayrıştırmayı mümkün kılamıyor.100 BÄ°NDEN FAZLA TÃœRYiyeceklerde kullanılan bazı koruyucu maddeler, kokular, tatlandırıcılar, deterjanlar ve ilaçlar gibi gruplara ayrılan 100 binden fazla kimyasal bileÅŸik, zenobiyotikler yani kalıcı kimyasallar kapsamına giriyor. Bu maddeler; endüstriyel, tarımsal veya evsel atıklar yoluyla doÄŸaya karışıyor. Ve sadece balıkları, timsahları etkilemiyorlar. Evde kullandıktan sonra attığımızı düşündüğümüz bu maddelerin çoÄŸu bir ÅŸekilde bize de geri dönüyorlar. Nasıl mı?Birincil olarak, atıldıkları sulardaki balıkları etkiliyor, onların üreme dengesini bozuyorlar. Sonra da balıkları yiyen insanları etkiliyorlar.SENTETÄ°K ÖSTROJENÄ°N ÖMRÃœO bize dönen kalıcı kimyasalların bir bölümü, insan ve hayvanların endokrin sistemini yani hormonal dengesini etkileyen nitelikte. Batı’da, zenobiyotikler üzerine yapılan çalışmaların çoÄŸu da hormonal etkiler konusunda.En çok üzerinde durulan östrojen hormonu. Çünkü kadınların menopoz döneminde ya da doÄŸum kontrol haplarıyla aldığı suni östrojen hormonu, idrar yoluyla atılıyor ve kanalizasyon sistemine oradan da doÄŸal su kaynaklarımıza karışıyor. Kanada’da yayınlanan Eco Journal dergisine göre Kanada’da istatistikler 12 yaşın üstündeki kadınların yüzde 16’sının doÄŸum kontrol hapları ya da hormon tedavisi gibi nedenlerle sentetik östrojen kullandığını gösteriyor. AraÅŸtırmalara göre de, doÄŸal östrojen daha kolay parçalanabilirken, sentetik östrojen, parçalanmaya karşı çok daha dirençli. Balıkların da tavırlarını deÄŸiÅŸtiren iÅŸte büyük ihtimalle o sentetik östrojenler.ÇİFT CÄ°NSÄ°YETLÄ° HAYVANLAR ALEMİÇift cinsiyetli hayvanlar, ilk olarak 1970’lerde farkedildi ancak o zamanlar bunun rastlantısal olduÄŸu düşünüldü. 1990’ların baÅŸlarında biyologlar Florida’da yüksek kirlilik oranındaki göllerde feminize olmuÅŸ timsahlar bulduÄŸunda bunun kimyasallardan kaynaklanabileceÄŸinden şüphelenmeye baÅŸladılar. Apopka Gölü’nde erkek timsahların penis boylarında kısalma, östrojen seviyelerinde artış, testosteron seviyelerinde düşüş, cinsiyetler arası karakter özellikleri görüldü. Bunun DDE adlı bir tarım ilacı türevinin göle bırakılması nedeniyle olduÄŸuna inanılıyor. Bu kimyasal gölün tabanına çökelip biriktiÄŸi için yıllar sonra bile timsahları etkiliyordu, daha temiz göllerdeki diÄŸer timsahlar bu belirtileri göstermiyordu.Brunel Ãœniversitesi’nin ve Ä°ngiliz hükümetinin görevlendirdiÄŸi araÅŸtırmacılar, bazı erkek balıkların karışık hormonlarla dünyaya geldiÄŸini hatta kimilerinin sperm kanalları yerine yumurtası olduÄŸunu rapor etti. AraÅŸtırmada bakılan, atıksu boÅŸaltılan sekiz nehirden ikisinde tesadüfen örnek alınan erkek balıkların tamamı az veya çok diÅŸi üreme organlarına sahipti. DiÄŸer altı nehirde ise bu oran erkek balıkların yüzde 20’si ile yüzde 80’i arasında deÄŸiÅŸiyordu. Arıtma tesisinden geçirildikten sonra çıkan bazı deterjan maddelerinin, efeminasyonun ana nedeni olduÄŸu düşünülüyor.Çevre kuruluÅŸu Environnement Kanada’nın bulgularına göre, endüstriyel kimyasallara ve böcek ilaçlarına maruz kalan bazı kuÅŸ ve balıklarda embriyo ölümleri ve bozulmaları görüldü. Balık yiyen kuÅŸlarda tiroid ve bağışıklık fonksiyonlarında bozulmalar oldu.Tüm dünyada kuÅŸ sürüleri hormonal bozukluk iÅŸaretleri gösteriyor. Tarım ilacı DDT’den dolayı yumurta kabuklarının incelmesi, PCB maddesi ve çok zehirli bir madde olan dioksinlerden kaynaklanan bazı deformasyonlar görüldü. Kabuk incelmesi sorunu birçok ülkede DDT’nin yasaklanmasıyla aşıldı.Kanada’da St. Lawrence Nehri’nde yaÅŸayan Beluga balinalarında artan tümör oluÅŸumları ve çift cinsiyetlilik görüldü. Bütün bunlar daha az kirlenmiÅŸ alanlardaki balinalarda görülmedi. Bu nehir, kimyasal madde trafiÄŸinde önemli geçiÅŸ yollarından biri.Her ne kadar doÄŸada görülen etkiler daha çok erkeklerin diÅŸileÅŸmesi yönünde olsa da erkeklik hormonuyla ilgili etkiler de var. Bununla ilgili ilk veri, 1980’de kağıt ve kağıt hamuru fabrika atıklarının, nehre girdiÄŸi noktada yaÅŸayan balıkları erkekleÅŸtirmesi oldu. Çünkü çalışmalar atık tesislerinin suyunda doÄŸal androjenin de (erkeklik hormonu) bulunduÄŸunu gösteriyor.Gemi omurgası boyamada kullanılan birçok boyanın içinde yer alan TBT maddesinin de diÅŸi yumuÅŸakçaların kısmi olarak ara cinsiyet belirtilerini göstermesine yol açıyor. Ä°ngiltere’deki Plymouth Sound’da deniz salyangozları, saÄŸ dokunaçlarının altında penis benzeri yapı geliÅŸtirdiler. Amerikan çamur salyangozunda da, diÅŸilerde penis ve sperm kanalı geliÅŸimi belirlendi.TÃœRKÄ°YE’DEKÄ° ZENOBÄ°YOTÄ°KLERÄ° Ä°TÃœ ARAÅžTIRACAKÄ°TÃœ Ä°nÅŸaat Fakültesi Dekanı ve aynı zamanda Çevre MühendisliÄŸi Öğretim Ãœyesi Prof. Derin Orhon, AB’nin bu konuda yayınladığı direktiflere paralel olarak ‘Kentsel Su Döngüsünde Zenobiyotikler’ isimli bir proje baÅŸlatacaklarını açıkladı. Ä°TÃœ Çevre Biyoteknolojisi AraÅŸtırma Grubu’nun yürüteceÄŸi ve üç yıl sürecek olan çalışmaya, Atatürk Ãœniversitesi, Biruni Çevre Laboratuvarı ve Kocaeli Ãœniversitesi de bilimsel olarak katılacak. Orhon, dünyada bu konuda çalışan birkaç aktif ve öncü gruptan biri olduklarını söylüyor: ‘Projeyi Çevre ve Orman Bakanlığı ile birlikte TÃœbÄ°tak’a sunmak istiyoruz. Bunun sonuçlarından herkes yararlanacak. Biz sonuçları önce bilimsel olarak irdeleyeceÄŸiz sonra da pratik yansımalarını bulup bunları yönetmeliklere koyacağız. Ayrışmayan organik kimyasalların, çoÄŸu petrokimya ürünleri. Ama hayatımızda hemen her yerde varlar. Tekstilde, deride, ilaç sanayiinde... Projede önce kalıcı kimyasalları tespit ve bunları arıtma yöntemlerine bakacağız. Arıtma olmuyorsa da yeni yöntemlerle bunların parçalanmalarını saÄŸlayacağız. Dünyada kalıcı organikler konusunda çok az ÅŸey biliniyor. Åžu anda Avrupa BirliÄŸi’nin belirlediÄŸi ve yerine baÅŸka maddeler kullanılmasını istediÄŸi 30 civarında kalıcı kimyasal var ama bu daha Türkiye’de tam uygulamaya geçmiÅŸ deÄŸil. Biz projede zararlı madde statüsüne girebilecek 1000 kadar maddeyi inceleyeceÄŸiz. Tabii sayıları aslında çok daha fazla.’SADECE BALIKLAR DEĞİL Ä°NSANLAR DA ETKÄ°LENÄ°YORKuzey Amerika’daki Great Lakes’te (Büyük Göller) yetiÅŸen balıklardan yüksek miktarda yiyen annelerin çocukları üzerinde yapılan bir araÅŸtırma çocukların geliÅŸmelerinde bozukluklar (okuma, konuÅŸma, öğrenmede güçlük), davranış bozuklukları (sınıf düzenini bozucu davranış) zeka bozuklukları (IQ seviyeleri ortalamadan 4 puan düşük) olduÄŸunu gösterdi. AraÅŸtırmalar bu problemlerin doÄŸum sonrası baÅŸka nedenlerden deÄŸil sadece balık tüketiminden kaynaklandığını ortaya çıkardı.Ergenlik çağına geldiklerinde anormal olarak kısa penise sahip olan erkeklerin annelerinin hamilelik öncesi yüksek miktarda PCB maddesine maruz kaldığı anlaşıldı. PCB’ler, ABD’de 1930-70 arasında yoÄŸun olarak floresan lambalarında, kopya kağıtlarında, hidrolik ve elektrik teçhizatlarında kullanılıyordu. Ekipman kullanılırken çöpe atılsa bile doÄŸaya salınarak etkisini sürdürüyor. Åžu anda Kuzey Amerika’da kullanımı yasak olan bu madde, dünyada çok yerde kullanılmaya devam ediyor.Uzun yıllar tarım ilacı olarak kullanılan DDT gibi kimyasalların ekosisteme ve insana yaptığı hormonal etki, zamanla ortaya çıktı. ÖrneÄŸin havadan DDT ilaçlaması için taşıma yapan işçilerin sperm sayılarında azalma veya böcek ilacı üreten fabrika çalışanlarında cinsel istek azalması tespit edildi.Â