Yerküre niçin yarılıyor?
Güncelleme Tarihi:
Oluşturulma Tarihi: Nisan 20, 2005 20:41
Yerküremiz ne durağan ne de tekbiçimli. Yer kabuğu bir lav okyanusu üzerinde dalgalanıyor. Kıtalar ve okyanuslar, kalınlığı 70 ila 250 km. arasında değişen ve birbirlerine göre hareketli olan bir dizi plakaya bölünmüş litosferi oluşturuyor. Bu plakalar hareket ettikçe, birbirlerinin altına giriyor, üstüne çıkıyor, kayma yapıyor ve büyük yeryüzü felaketleri başlıyor!
Bu hareketler, sismik hareketlerin dağılımını ve dünya üzerindeki girinti çıkıntıların nedenlerini açıklıyor. Geçen yıl 26 Aralık’ta iki plakanın çarpışması Hint Okyanusu’nda 300 bin kişinin ölümüne neden olan Richter ölçeğine göre 9 büyüklüğünde bir depreme ve tsunamiye neden oldu.
Kayan iki plaka, faylar (kırıklar) meydana getirir. Bizim Kuzey Anadolu Fayı, San Andreas’taki (Kaliforniya) Pasifik ve Kuzey Amerika plakaları arasındaki sınırı oluşturur. Genelde birbirine sürtünürler ama çarpışmazlar.
Okyanus kıtanın altına kayar ve dağlar oluşur. Güney Amerika kıtasındaki And Sıradağları buna örnektir. Bu bölgede magmanın yükselmesi sayısız aktif volkanın oluşumuna yol açar.
Okyanusun altında iki plaka ayrışır ve magmanın yükselmesini sağlar. Burada denizaltında volkanik dağlar oluşur. Orta Atlantik sırtı böyle oluştu.
Karada iki plaka ayrıştığında yavaş yavaş denizin dolduracağı büyük bir çöküntü çukuru oluşur. Büyük Afrika Rifti böyle oluştu; böylece kuzeyde Kızıldeniz, Arabistan’ı Afrika’dan ayırdı.
Bir kıta diğerinin altından geçer ve basıncın etkisiyle yerkabuğunu eğer. Hint ve Asya plakalarının çarpışmasından doğan Himalayalar ve Tibet ovası buna örnektir.
Okyanusun altında bir plaka diğerinin altına dalar ve çok derin çukurlar meydana getirir: Japonya’nın güneyindeki Mariannes böylece 11.034 m. derine iner. Magmanın yükselmesi Filipinler gibi takımadaların, adalardaki kıvrımların oluşumuna yol açar.
Akdeniz de hareketli bir bölge
Avrasya ve Afrika plakaları, Avrupa’nın güneyinde, Kıbrıs açıklarından tutu İtalya ve ötesine kadar çarpışırlar. Afrika plakası yukarıya doğru hareket halindedir. Derinlerdeki kayalıkların büyük ölçüdeki yer değiştirmelerinin etkisiyle her yıl birkaç milimetre yakınlaşırlar. Mikroplakalar girinti çıkıntıları çizgileyen sarsıntılar ve faylar meydana getirerek durumu daha da karmaşık hale sokarlar.
Bu gerilimler geçen yıl Fransa’da meydana gelen iki depremin nedenini açıklıyor. Deniz kıyısında ise sismik hareketler Cezayir’in ve Fas’ın, Sicilya’nın kuzeyinde ve Yunanistan civarında şiddetlidir. Burada denizaltı yamaçları fazla eğimli olmadığından sarsıntı tsunamiye yol açabilir. Nitekim tarihte dev dalgaların Girit’i (365), Rodos’u (1303) vurduğuna tanık olunmuştur.
Antiller de dahil olmak üzere daha ayrıntılı bilgi için: http://www.brgm.fr/
Sumatra’da dev sarsıntı ve 10 m. yüksekliğinde dalga
Adanın güneydoğusunda uzanan 400 km.’lik fayın kırılması tsunamiye yol açan depreme neden olur. 1. Sarsıntı dalgası suya geçerek saatte 800 km hızla yer değiştiren 60 cm’lik dalgalar oluşturur. 2. Kıyıya yaklaştıkça tsunaminin hızı azalır. 3. Karaya ulaştığında dalgaların hızı saatte 50 km’ye düşer ve 10 m. yüksekliğinde bir duvar oluşturur. 4. Öncü işaret: Su kulakları sağır edecek bir şiddetle birkaç dakika boyunca dalgalar halinde yayılır.
Sarsıntı nasıl ölçülür?
Depremin büyüklüğü Richter ölçeğiyle belirlenir. Yol açtığı tahribatı saptamak için de, makrosismik şiddet ölçeği kullanılır.
Kayan iki plaka, faylar (kırıklar) meydana getirir. Bizim Kuzey Anadolu Fayı, San Andreas’taki (Kaliforniya) Pasifik ve Kuzey Amerika plakaları arasındaki sınırı oluşturur. Genelde birbirine sürtünürler ama çarpışmazlar.
Okyanus kıtanın altına kayar ve dağlar oluşur. Güney Amerika kıtasındaki And Sıradağları buna örnektir. Bu bölgede magmanın yükselmesi sayısız aktif volkanın oluşumuna yol açar.
Okyanusun altında iki plaka ayrışır ve magmanın yükselmesini sağlar. Burada denizaltında volkanik dağlar oluşur. Orta Atlantik sırtı böyle oluştu.
Karada iki plaka ayrıştığında yavaş yavaş denizin dolduracağı büyük bir çöküntü çukuru oluşur. Büyük Afrika Rifti böyle oluştu; böylece kuzeyde Kızıldeniz, Arabistan’ı Afrika’dan ayırdı.
Bir kıta diğerinin altından geçer ve basıncın etkisiyle yerkabuğunu eğer. Hint ve Asya plakalarının çarpışmasından doğan Himalayalar ve Tibet ovası buna örnektir.
Okyanusun altında bir plaka diğerinin altına dalar ve çok derin çukurlar meydana getirir: Japonya’nın güneyindeki Mariannes böylece 11.034 m. derine iner. Magmanın yükselmesi Filipinler gibi takımadaların, adalardaki kıvrımların oluşumuna yol açar.
Akdeniz de hareketli bir bölge
Avrasya ve Afrika plakaları, Avrupa’nın güneyinde, Kıbrıs açıklarından tutu İtalya ve ötesine kadar çarpışırlar. Afrika plakası yukarıya doğru hareket halindedir. Derinlerdeki kayalıkların büyük ölçüdeki yer değiştirmelerinin etkisiyle her yıl birkaç milimetre yakınlaşırlar. Mikroplakalar girinti çıkıntıları çizgileyen sarsıntılar ve faylar meydana getirerek durumu daha da karmaşık hale sokarlar.
Bu gerilimler geçen yıl Fransa’da meydana gelen iki depremin nedenini açıklıyor. Deniz kıyısında ise sismik hareketler Cezayir’in ve Fas’ın, Sicilya’nın kuzeyinde ve Yunanistan civarında şiddetlidir. Burada denizaltı yamaçları fazla eğimli olmadığından sarsıntı tsunamiye yol açabilir. Nitekim tarihte dev dalgaların Girit’i (365), Rodos’u (1303) vurduğuna tanık olunmuştur.
Antiller de dahil olmak üzere daha ayrıntılı bilgi için: http://www.brgm.fr/
Sumatra’da dev sarsıntı ve 10 m. yüksekliğinde dalga
Adanın güneydoğusunda uzanan 400 km.’lik fayın kırılması tsunamiye yol açan depreme neden olur. 1. Sarsıntı dalgası suya geçerek saatte 800 km hızla yer değiştiren 60 cm’lik dalgalar oluşturur. 2. Kıyıya yaklaştıkça tsunaminin hızı azalır. 3. Karaya ulaştığında dalgaların hızı saatte 50 km’ye düşer ve 10 m. yüksekliğinde bir duvar oluşturur. 4. Öncü işaret: Su kulakları sağır edecek bir şiddetle birkaç dakika boyunca dalgalar halinde yayılır.
Sarsıntı nasıl ölçülür?
Depremin büyüklüğü Richter ölçeğiyle belirlenir. Yol açtığı tahribatı saptamak için de, makrosismik şiddet ölçeği kullanılır.