Yeter artık onlara dokunmayın

Atlas Dergisi tarafından yayımlanan YeÅŸil Atlas'ın son sayısı Anadolu'da nesli tükenen canlılara ayrıldı. Bunlardan birini çok iyi biliyoruz ama artık çok geç. Evet, bir zamanlar ülkemizde bir pars yaÅŸardı. Anadolu parsı denilen bu güzel hayvan avcıların elinde yok oldu. Çok yakın zamana kadar sırtında avlanmış parsın postuyla fotoÄŸrafçıya poz vermek bir gelenekti. Pars avlamakla ünlü bir avcının adı Mantolu Hasan'a çıkmıştı. Böyle böyle, nihayet son Anadolu parsı 1973'te Beypazarı civarında vuruldu. Bu pars ÅŸimdi Ankara'daki MTA Tabiat Tarihi Müzesi'nde vitrinin arkasında sergileniyor. Dicle ile Fırat arasındaki Mezopotamya, doÄŸanın zenginliÄŸi sayesinde büyük uygarlıkların beÅŸiÄŸi olmuÅŸtu. Åžimdi bu bölgede barajlar sadece uygarlıkların son izlerini deÄŸil, doÄŸanın sadece burada görülen son varlıklarını da tehdit ediyor. Ilısu Barajı'yla yok olacak türlerden birkaçını sayalım: YeÅŸil arıkuÅŸu, alaca yalıçapkını, kızıl akbaba, Fırat araptavÅŸanı, Urumiye semenderi, uzun kulaklı kirpi, çöl varanı... VahÅŸi bir hayvan olduÄŸu için sürekli vurulma tehlikesi altında yaÅŸayan kurtlar da gittikçe azalıyor. DoÄŸu ve İç Anadolu bölgelerinde genellikle bin metreden yüksek alanlarda yaşıyorlar. Åžimdi onlardan 7 bin tane kaldı. Anadolu'daki en büyük etobur olan bozayı ise ormanlarda ve sarp daÄŸlarda yaşıyor. Kara Avcılığı Kanunu'nun vurulmasını yasakladığı türlerden biri, ama yasak sık sık ihlal ediliyor. Åžimdi WWF Türkiye, bu hayvanları gözlemek için bir proje oluÅŸturuyor. ÇoÄŸumuz bilmiyoruz ama, Anadolu'da çizgili sırtlanlar da var. Kirli açık sarı bir fon üzerinde, 6-10 cm eninde siyah ÅŸeritlerden oluÅŸan güzel bir derisi var. Bu yeleli hayvan 250-3300 metre yükseklikte yaşıyor. Ama ne kadarı kalmış, bilmiyoruz. Bütün bu canlılar arasında bazıları var ki, son örnekleri neredeyse parmakla sayılıyor. SON 68 KELAYNAKGeçen sene sadece 17 yavruları olduGeçen yıl tam 17, ondan önceki yıl da 19 kelaynak (geronticus eremita) dünyaya geldi. Yavruların tam sayısını biliyoruz, çünkü 1989'dan beri onlar artık bir üreme istasyonunda yaşıyorlar. Yalnız üreme zamanı ÅŸubat ayında serbest bırakılıyorlar. Oysa bir zamanlar özgür ve yabandılar. Mısır-Birecik arasında yaÅŸarlardı. Her yıl yaklaÅŸtıklarında, Birecik'te gökyüzü kararırdı. 1950'lerin sonunda Suriye'den gelen çöl çekirgesi baskınını önlemek için güçlü zehir DDT acımasızca boÅŸaltıldı uçaklardan. Sayıları gittikçe azaldı. 1975'ten itibaren koruma projeleri gündeme geldi. Sonunda 2001'de Milli Parklar Av Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü, Orman Bakanlığı, Ä°ngiliz Kraliyet KuÅŸları Koruma DerneÄŸi (RSPB) ve DoÄŸal Hayatı Koruma DerneÄŸi (DHKD) Kelaynak Koruma Projesi'ni baÅŸlattılar. Bir üreme istasyonunda hiç deÄŸilse üremeleri saÄŸlanıyor. Hedef, ileride yeniden tümüyle yaban hayata dönmeleri. Hayattaki tek akrabaları, Fas'ta yaÅŸayan 65 çift.SON 800 DENÄ°Z KAPLUMBAÄžASIIssız kumsalları özlüyorlarDeniz kaplumbaÄŸaları dünya denizlerinde 90 milyon yıl boyunca hiç evrim geçirmeden yaÅŸamayı baÅŸardılar. Anadolu'nun ıssız kumsalları, yumurtalarını bıraktıkları en önemli sığınaklardan biriydi. Ama 20. yüzyılın son çeyreÄŸinde bu ıssız kumsallar aniden lüks oteller, yazlıklar ve yat limanlarıyla doldu. Ä°ki tür deniz kaplumbaÄŸasından caretta caretta Ekincik, Dalyan, Dalaman, Fethiye, Patara, Kale, Kumluca, Çıralı, Alata, Tekirova, Belek, Kızılot, DemirtaÅŸ, GazipaÅŸa, Anamur, Göksu Deltası'nda yumurtluyor. Åžu anda 700-800 diÅŸi caretta caretta kalmış. YeÅŸil denizkaplumbaÄŸası chelonia mydas ise Kazanlı, Akyatan ve SamandaÄŸ'da yumurtluyor. Bunlardan Türkiye'de 300-400 diÅŸi kaplumbaÄŸa kalmış durumda.SON 200 BÖCEK ÇİÇEĞİ ORKÄ°DESalep uÄŸruna katlediliyorlarTürkiye'deki salep üretimi, ophrys ve orchis cinsleri baÅŸta olmak üzere bütün orkideleri tehdit ediyor. Böcek çiçeÄŸi (ophrys lycia) bu orkide türlerinden biri. DoÄŸada onlardan sadece 40-200 kök kalmış durumda. Bu orkideler, böcekleri cezbetmek için onlara benzeyen çiçekler açıyorlar. Ancak Türkiye'de her yıl yaklaşık 45 ton salep üretiliyor, bunun 15 tonu da kanunlara raÄŸmen ihraç ediliyor. Salep üretmek için, orkideler iki soÄŸanıyla birlikte topraktan sökülüyor. Salep için topraktan sökülen orkide miktarı yılda 45-180 milyon arasında deÄŸiÅŸiyor.SON 150 ÅžAHKARTALAdları yırtıcı kendileri narinKartallara, doÄŸanlara ve ÅŸahinlere ‘‘yırtıcı’’ kuÅŸ damgası vuruldu. O kadar güçlüydüler ki, herÅŸeye direnebilirlerdi sanki! Oysa tam aksine çok narindiler. Bugün çok azı yaşıyor. Åžahkartal (aquila beliaca) bunlardan biri. Daha yaygın olan kaya kartalından biraz daha küçük. Nesli bütün dünyada tehlikede. İç Anadolu, İç Batı Akdeniz ve DoÄŸa Anadolu'da yaşıyor. Ormanların yok edilmesi, yuvalamaya uygun iri aÄŸaçların kesilmesi, yasadışı avcılık yüzünden geriye yalnız 30-60 çift kalmış durumda.SON 500 TOYÄ°nsan görünce bozkıra saklanıyorlarBir bozkır kuÅŸu toy (otis tarda). Bir zamanlar Anadolu'da onlardan binlercesi yaşıyordu. Ama vuruldular, zehirlendiler, yurtlarından kovuldular. Bugün sadece 500'ü hayatta. Anadolu'nun en ücra bozkırlarında bir sır gibi saklanarak yaşıyorlar. Yirmi kilo olmalarına ve devasa boyutlarına raÄŸmen insanoÄŸlundan o kadar iyi saklanıyorlar ki, onları görmek çok zor. Ciddi korunma önlemleri alınmazsa, 10 yıl içinde tümüyle yok olacakları düşünülüyor. VE DÄ°ÄžERLERÄ°YeÅŸil arıkuÅŸu (merops superciliosus): 50-100 çiftÇöl varanı (varanus griseus): 100Fırat araptavÅŸanı (allactaga euphratica): BilinmiyorFırat kaplumbaÄŸası (rafetus euphraticus): BilinmiyorUzunkulaklı kirpi (hemiechinus auritus): BilinmiyorKurt (canis lupus): 5000-7000Bozayı (ursus arctos): 800-3000Çizgili sırtlan (Hyaena hyaena): BilinmiyorAk kuyruklu kartal (haliaetus albicilla): 8-15 çiftKara akbaba (aegypius monachus): 300-400 çiftKızıl akbaba (gyps fulvus): 300-500 çiftÂ