Maliye Raporu:Bütçe ve Hazine birliÄŸi bozulmuÅŸtur

Maliye Bakanlığı TeftiÅŸ Kurulu BaÅŸkanlığı'nın mali sisteme yönelik hazırladığı raporda bütçe ve Hazine birliÄŸinin bozulmuÅŸ olduÄŸu sonucu ortaya çıktı. Maliye Bakanlığı TeftiÅŸ Kurulu BaÅŸkanlığı, "Türk Mali Ä°daresi ve Sisteminin Yeniden Yapılandırılması ile Türkiye'nin Uluslararası KuruluÅŸlarla Yaptığı Ortak Çalışmalara Ä°liÅŸkin Görüş ve Öneriler" konulu bir rapor hazırladı.TeftiÅŸ Kurulu'nun raporunda, bütçe ve hazine birliÄŸinin yeniden saÄŸlanması gerektiÄŸine iÅŸaret edilirken, bütçe hazırlama ve uygulama sürecinde Maliye Bakanlığı'nın rolünün zayıflatılmaması istendi. TBMM'deki kesin hesap görüşmelerinin yetersizliÄŸine dikkat çekilen raporda, bakanların mali sorumluluÄŸunun artırılması önerildi. Maliye Bakanlığı TeftiÅŸ Kurulu BaÅŸkanlığı tarafından hazırlanan 121 sayfalık rapor, üst düzey devlet yönetim kademelerine ulaÅŸtı. TeftiÅŸ Kurulu'nun çok yönlü ve zaman zaman uyarı mahiyetine bürünen raporunda mali idare ve sistemin yeniden yapılandırılması konusundaki görüşlere yer verilirken, IMF ve Dünya Bankası'nın konuya yönelik yaklaşımları ve roparları da ele alınıp eleÅŸtirildi. Raporun giriÅŸinde ÅŸu görüşlere yer verildi: 122 YILLIK TEFTÄ°Åž KURULU"Bir ülke ekonomisinin istikrarı yakalabilmesi için, saÄŸlıklı bir kamu maliyesine sahip olması gerekmektedir. Bütçe açığı, enflasyon, reel faiz oranları, yüksek iç ve dış borçlar ile dış ticaret açığı gibi önemli sorunlarla karşı karşıya olan Türkiye'de, uzun süredir kamu maliyesinin etkinliÄŸi üzerinde tartışmalar yapılmakta, deÄŸiÅŸik çevrelerce çözüm önerileri getirilmektedir. Bu çerçevede Dünya Bankası ve IMF tarafından Türk harcama ve gelir teÅŸkilatlarına iliÅŸktin hazırlanan raporlar da, bir süredir kamuoyunun gündeminde öne çıkmıştır. Dünya Bankası ve IMF tarafından hazırlanan bu raporlarda, Türk vergi idaresinin yönetim ve denetim sorunları incelenerek çözümler önerilmiÅŸtir. Bu aÅŸamada söz konusu raporların ciddi ÅŸekilde incelenip konuyla ilgili kamu kuruluÅŸlarının aydınlatılmasının önemi açıktır. Türk mali idaresini ve sistemini açık, kapalı ve gizli tüm yönleriyle bilmek, denetlemek ve soruÅŸturmak durumundaki 122 yıllık deneyime sahip Maliye TeftiÅŸ Kurulu'nun ilgililere sunduÄŸu bu deÄŸerlendirme ve önerilerin, her aÅŸamada dikkate alınmasının saÄŸlayacağı yararlar ortadadır."BÃœTÇE-HAZÄ°NE BÄ°RLİĞİ VE IMF-DÃœNYA BANKASI RAPORLARITeftiÅŸ Kurulu roprunda bütçe-hazine birliÄŸi konusunda önemli bilgiler aktarılıp geliÅŸmiÅŸ ülkelerdeki bu yapı hakkında bilgi verildikten sonra, "Cumhuriyet ile birlikte mali bağımsızlığın ve bütünlüğün olmazsa olmaz koÅŸulu olan bütçe-hazine birliÄŸi ilkesi çerçevesinde oluÅŸturulan yapı, 1984 yılında Maliye Bakanlığı'ndan hazinenin ayrılmasıyla bozulmuÅŸ, kamu mali yönetiminde bölünme ve çok baÅŸlılık dönemi baÅŸlatılmıştır" denildi.TeftiÅŸ Kurulu çalışmasında, "IMF raporunda, Maliye MüfettiÅŸlerinin vergi inceleme yetkisinin kaldırılması gerektiÄŸi belirtilmiÅŸtir. Bu görüş eksik ve hatalı bir analize dayalı olarak ortaya atılmıştır" denilirken, IMF ve Dünya Bankası'nın mali sistemin yeniden yapılandırılmasına iliÅŸkin bazı önerileri eleÅŸtirilerek TeftiÅŸ Kurulu görüşleri şöyle dile getirildi: "Türk vergi idaresinin yeniden yapılandırılması konusunda eÄŸer bir çalışma yapılacaksa, bunun tamamen yerli uzmanlar tarafından yapılması gerekir. Böyle bir çalışmayı yürütebilecek teknik, yönetsel ve profesyonel bilgi ve uzmanlık kapasitesi ülkemizin yönetici, akademisyen ve profesyonel danışmanlarında vardır. Siyasi ve bürokratik deÄŸiÅŸim ve yenileÅŸme iradesinin varlığı ilk koÅŸuldur. EÄŸer bu koÅŸul saÄŸlanırsa gerçek probslemlerin tespiti ve uygun çözüm önerilerinin geliÅŸtirilmesi hiç de zor deÄŸildir."Öte yandan TeftiÅŸ Kurulu raporunda, Türkiye Ulusal Programının Türk kamu harcama yönetimi ve denetimine iliÅŸkin taahhütleri de deÄŸerlendirilerek bazı eleÅŸtirilere yer verildi. Söz konusu eleÅŸtirilerin bazıları şöyle: "Ulusal Programda öngörülen dış denetim birimlerinin bir çatı altında toplanması, projesinin uygulanabilirliÄŸi hukuki ve idari açıdan tartışmalıdır. Türk kamu mali yönetim sisteminin etkin ve verimli bir ÅŸekilde çalışabilmesini teminen, mevcut idari yapıların görev tanımlarının deÄŸiÅŸtirilmesi ve ilgili müesseselerde yenilikler yapılması konusu açık deÄŸildir.VERGÄ° Ä°DARESÄ°NDE SORUNLARIN ÇÖZÃœMÃœGelir MüsteÅŸarlığı adıyla otonom yapılanmaya gidilmesinin, sorunlara çözüm getirmeyeceÄŸi belirtilirken, Maliye Bakanlığı TeftiÅŸ Kurulu'nun yetkilerinin korunması gerektiÄŸi vurgulandı. Maliye Bakanlığı TeftiÅŸ Kurulu BaÅŸkanlığı tarafından hazırlanan "Türk Mali Ä°daresi ve Sisteminin Yeniden Yapılandırılması ile Türkiye'nin Uluslararası KuruluÅŸlarla Yaptığı Ortak Çalışmalara Ä°liÅŸkin Görüş ve öneriler" konulu 121 sayfalık raporda, "kamu harcama yönetimi-denetimi ile vergi idaresi denetimi ve kamu borçlanmasında kamu yararını gözeten, performans ölçütlerini dikkate alan, etkin ve saydam bir yapılanmayı saÄŸlamak" için, belirlenen düzenlemelerin yapılması ve tedbirlerin alınması gerektiÄŸi belirtildi.Raporda yer alan öneri ve tedbirler ise şöyle: TEFTÄ°Åž KURULU'NUN ÖNERÄ°LERÄ°1-Ekonomik ve mali alandaki koordinasyonsuzluÄŸa ve kargaÅŸaya son vermek için kamu finansmanı, kamu iktisadi teÅŸebbüsleri, devlet borçlarının idaresi Maliye Bakanlığı çatısı altında yapılandırılarak batılı ülkelerde olduÄŸu gibi güçlü bir teÅŸkilatlanma tesis edilmeli. 2-Bütçe birliÄŸi teminen yatırım bütçesi Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğünce ÅŸekillendirilmeli ve düzenlenmeli. 3-Maliye Bakanlığı özellikle Hazine nakit idaresinin eklemlenmesiyle bütçe ve hazine birliÄŸinin tesis edildiÄŸi, kamu maliyesinde ve ekonominin finansmanında tek ve etkili kuruluÅŸ haline getirilmeli. 4-Kamu personel yönetimi ve politikasında etkinliÄŸi ve uyumu saÄŸlamak üzere Devlet Personel BaÅŸkanlığı Maliye Bakanlığı bünyesine alınmalı. 5-Yaptığı görevler gümrüklerle bütünsellik gösteren ve halihazırda Maliye bakanlığı bünyesinde bulunan TASÄ°Åž Genel Müdürlüğü Gümrük MüsteÅŸarlığı'na baÄŸlanmalı. 6-Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü'nün zaman içinde bütçe hazırlama fonksiyonu ön plana çıkmış olup, mali kontrol fonksiyonu önemli ölçüde aşınmıştır. Kamu harcamaları üzerindeki mali kontrol yeniden yapılandırılarak, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, idarelerin verimsiz, usulsüz ve yolsuz harcama yapmasını önleyecek mali kontrol norm ve standartlarını geliÅŸtirerek yeniden belirlenmeli. 7-Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü'nün harcamacı kuruluÅŸlara bütçenin hazırlık ve uygulama sürecindeki desteÄŸinin artırılması ve kuruluÅŸların bütçe büyüklüklerinin tespitine iliÅŸkin tekniklerin yenilenmesi amacıyla , bütçe uzmanları, konusuna hakim ekonomik analızler yapabilen, ilgili olduÄŸu sektörü veya harcamacı kuruluÅŸu iyi tanıyan bir konuma getirilmeli.8-Harcamacı kuruluÅŸların bütçelerini hazırlamalarında Maliye Bakanlığı'nın denetiminin zayıflatılması, 1980'li yıllardaki fon uygulamalarında olduÄŸu gibi devletin egemenliÄŸinin bir parçası olan bütçe hakkını zaafa uÄŸratacaktır. Bu nedenle harcamacı kuruluÅŸların bütçe hazırlama ve uygulama sürecinde Malile Bakanlığı'nın rolü zayıflatılmamalı.9-Harcamacı kuruluÅŸlardaki bütçe hazırlama, uygulama ve mali kontrol fonksiyonu Maliye Bakanlığı'na baÄŸlı tek bir birim tarafından icra edilmeli. Bu birime daha geniÅŸ vize yetkisi verilmek ve konusuna hakim uzmanlar istihdam edilmek suretiyle Bakanlıkların verimsiz ve yolsuz iÅŸlemleri henüz kaynağında iken önlenmeli. 10-Her bakanlık bünyesinde yer alan AraÅŸtırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulları yatırım-hroje ve maliyet-etkinlik analizleri deyapabilecek uzman personel istihdamının da teminiyle, bütçe hazırlama sürecinde etkin ve yeterli hale getirilmeli. 11-Ä°ta amirleri, Sayıştay`a hesap verme sürecine dahil edilmeli veita amirliÄŸi yelpazesi geniÅŸletilmeli. 12-TBMM'de kesin hesapların görüşülmesi süreci son derece yetersizolup, bütçe tahminleri ve gerçeleÅŸmeleri arasındaki büyük farklılıklarve sapmalar sorgulanmamaktadır. Bu çerçevede kesin hesap kanun tasarılarının görüşülme süreci bütçe hazırlama sürecinde olduÄŸu gibi yasal takvim ve ilkelere baÄŸlanmalı ve bakanların mali sorumlulukları ağırlaÅŸtırılmalı. 13-Kamu sektörünün bütününde, teftiÅŸ ve denetim anlayışı; mevzuata uygunluk denetimi yanında ağırlıklı olarak verimlilik, etkinlik ve tutumluluk ögelerini içeren performans denetimi ölçütlerini kavramalı, önceden belirlenmiÅŸ genel ilke ve standartlara göre her kuruluÅŸ teftiÅŸ ve denetim yöntemleri oluÅŸturmalı. 14-Mali yönetimde ve denetimde saydamlığın ve etkinliÄŸin saÄŸlanması için harcama politikaları, gerçekleÅŸtirilen harcamalar, kamu ihaleleri ve (devlet sırrına iliÅŸkin olanlar dışıda) denetim sonuçları konularında kamuoyu düzenli olarak bilgilendirilmeli. 15-Tüm kamu idarelerini kapsayacak ÅŸekilde tanım ve ilkeleri içeren bir devlet muhaszebesi sistemi tesis edilerek, fayda maliyet analizinin yapılabilmesi için bütçe hazırlama ve uygulamasında fonksiyonul sınıflandırma esas alınmalı. 16-Türk vergi idaresinin mevcut sorunlarının çözümü Gelir MüsteÅŸarlığı oluÅŸturulması veya baÅŸka adlar altında otonom bir yapılanmaya gidilmesi deÄŸildir. Gelirler Genel Müdürlüğü, Maliye Bakanlığı'na baÄŸlı bir birim hüvviyetini korumalı. 17-Gelirler Genel Müdürlüğü daha fonksiyonel (hedef sonuç odaklı) olarak yapılandırılmasını teminen iç örgütlenmesi yeniden düzenlenmeli. Bu Genel Müdürlük bünyesinde, vergi politikası geliÅŸtirme ve analizi ile ayrı bir birim oluÅŸturulmalı. 18-TaÅŸra teÅŸkilatında hiyerarÅŸik yapıyı bozan ve gelir idaresinin etkinliÄŸini azaltan Gelirler Bölge müdürlükleri ve Vergi Dairesi BaÅŸkanlıkları kaldırılmalı. 19-Gelirler Genel Müdürlüğü`nün merkez teÅŸkilatı ile taÅŸra teÅŸkilatı arasındaki iÅŸbirliÄŸi, eÅŸgüdüm ve bilgi teatisi noksanlığı mevcut yönetsel sorunları artırmaktadır. Bu tür sorunların çözülmesi için, Maliye TeftiÅŸ Kurulu tarafından geliÅŸtirilen toplam kalite yönetimi modeli uygulamaya konulmalı. 20-Gelirler Genel Müdürlüğü'nün vergi denetimini daha etkin bir ÅŸekilde planması ve yürütmesi için, bugenel müdürlük bünyesinde vergi denetiminin planlanması ve koordinasyondan sorumlubir birim kurulmalı. Bu birim Bakanlık düzeyinde vergi denetiminin planlamasına esas teÅŸkiledecek her türlü veri ve istatistiki bilgileri toplayarak gerekli ön hazırlıkları yapmalı.21-Vergi inceleme yetkisi, maliye müfettiÅŸlerinin Bakan adına yaptığı teftiÅŸ ve denetim iÅŸlemlerinin zorunlu bir önsuru olduÄŸundan, bu yetki korunmalı."Â