Finansal kiralamada yeni düzenlemeler ile, deÄŸerleme ve muhasebe iÅŸlemleri

Uygulamaya yönelik usul ve esaslar Maliye Bakanlığınca yayımlanan 319 sıra No’ lu VUK.Genel TebliÄŸi (01.07.2003 Tarihli R.G.) ile yapılmıştır.Ayrıca 11Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel TebliÄŸi ile hesap kodlarına yönelik açıklamalar yapılmıştır.Â
 
VUK’ nun mükerrer 290. maddesinde yapılan düzenleme ile vergi uygulamaları yönünden finansal kiralamanın tanımı ve değerlemesi yeniden belirlenmiştir.Diğer yandan 1985 yılından beri mevcut olan 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu (28.06.1985 R.G.) yürürlükten kaldırılmamış olup, konuya ilişkin olarak, 01.07.2003 tarihinden itibaren   iki ayrı hukuk yürürlükte olacaktır.
 
2-Temel Özellikler,Eski Yeni Farkları:
 
2.1-Eski uygulamada finansal kiralama sadece leasing şirketleri ile yapılırken, şimdi belirlenen kriterlere  uyulması halinde, iki ticari şirket  arasında da  yapılabilecektir.
 
2.2-Leasing yeni uygulamada,kiralayanlar açısından bir tür taksitli satış, kiracılar açısından ise kredi kullandırma haline getirilmiştir.
 
2.3-Kiracı eskiden  leasing şirketinden aldığı kira faturalarının tamamını gider yazarken, şimdi sadece kira tutarı içindeki faiz kısmını gider kaydedecektir.
 
2.4-Kiralayan önceki uygulamada kira tutarının tamamını gelir kaydederken, yeni uygulamada kira tutarı içindeki faiz kısmını gelir yazacaktır.
Â
2.5-Kiralamaya konu iktisadi kıymetler eskiden leasing şirketinin aktifinde yer almakta ve amortisman ile yeniden değerleme haklarına sahipti.Oysa şimdi, kiralayan bir nevi taksitli satış kaydı yapacağından, kiralama konusu iktisadi kıymet  aktifte, prensip olarak iz bedeli ile yer alacak, sabit kıymet yerine ise, kiracının borçlandığı tutar alacak olarak yer alacaktır.Bu durumda, bazı istisnalar dışında,(kira ödemelerinin net bu günkü değerinin net bilanço aktif değerinden küçük olması hali) kiralayanın amortisman ayırma hakkı bulunmamaktadır.(Yeniden değerleme hakkı ise hiçbir şekilde yoktur.)
 
2.6-Kiracılar artık faiz kısmını gider yazma yanında, kira ödemelerinin net bugünkü değerini, yani kira borcunun anapara tutarını (daha düşükse iktisadi kıymetin rayiç bedelini), hak olarak aktifleştirecekler ve bu hakkı amortismana ve yeniden değerlemeye konu edebileceklerdir.
 
2.7-Eski uygulamada, daha ziyade vergi planlamasına yönelik olarak, kira taksitlerinin büyük kısmı ilk faturalarda gösterilir ve tamamı gider yazılırken, şimdi her dönemin kira taksidi eşit tutarlarla faturalanacak  ve de sadece faiz kısımları gider yazılabilecektir.
 
3-KRİTERLER(Finansal Kiralama Sayılan Haller):Aşağıda gösterilen kriterlerden en az birine uyan kiralamalar, vergi hukuku yönünden, finansal kiralama sayılacaktır.Kiralamanın leasing şirketinden veya herhangi bir ticari işletmeden yapılmasının hiçbir önemi yoktur.
 
3.1-Mülkiyetin devri:
 
Kira sözleşmesinde, iktisadi kıymetin kira süresi sonunda kiracıya devri konusunda hüküm olması veya satım opsiyonu olması ve bu opsiyonun kiracı tarafından büyük bir olasılıkla kullanılacak olması hallerinde, mülkiyet devri dolayısıyla finansal kiralama söz konusudur.
 
3.2-Kiracıya kira süresi sonunda iktisadi kıymeti rayiç bedelinden düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınması halinde finansal kiralama söz konusudur.
 
Kira süresi sonunda iktisadi kıymetin rayiç bedelinin ne olacağı somut verilerle tam olarak tespit edilememekle birlikte, ilgili Tebliğde bu değerin, enflasyon ve amortismanların dikkate alınması suretiyle hesaplanabileceği,bu şekilde hesaplanacak değerin altındaki bir bedelin, kiracı tarafından satın alma opsiyonunu büyük bir olasılıkla  kullanması anlamına geleceği saptamasında bulunulmuştur.

İktisadi kıymetin kira süresi sonundaki rayiç bedeli  kalan değer olarak da  tanımlanmakta olup, Tebliğde bu değerin tahmini olarak  veya benzer mallar emsal alınarak belirlenebileceği gibi soyut ve ihtilaf yaratabilecek açıklamalar yapılmıştır.
 
3.3-Kiralama süresinin iktisadi kıymetin ekonomik ömrünün %80’inden daha fazla bir bölümünü kapsaması durumunda da finansal kiralama söz konusudur.
 
Ekonomik ömür, bir iktisadi kıymetin ekonomik olarak kullanılabileceği veya belli miktardaki üretimin elde edilebileceği tahmin edilen süredir. Örneğin ekonomik ömür 10 yıl ve kira süresi 9 yıl ise, bu kiralama finansal kiralama kabul edilecektir.Zira kira süresi ekonomik ömrün %80’inden fazladır.
  
3.4-Kira ödemelerinin bugünkü değerinin toplamının iktisadi kıymetin rayiç bedelinin %90’ından büyük olması halinde de finansal kiralama söz konusudur.
 
Kira ödemelerinin bugünkü deÄŸerinin toplamının, iktisadi kıymetin sözleÅŸme başındaki rayiç bedelinin %90’ından büyük olması halinde bu kiralama finansal kiralama sayılacaktır.ÖrneÄŸin rayiç bedel 100 Milyar TL ve, kira ödemelerinin bugünkü deÄŸeri 95 Milyar TL ise, bu kiralama finansal kiralama sayılacaktır.        Â
 
3.5-Arazi, Arsa ve Binalarda Finansal Kiralama:
 
Arazi, arsa ve binalarla ilgili kiralamalarla ilgili sözleşmelerde, kira süresi sonunda mülkiyet hakkının kiracıya devri öngörülmüşse veya kiracıya kira süresi sonunda, ilgili gayrimenkulü düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınmışsa finansal kiralama kabul edilecektir.

4-Finansal kiralamaya konu edilemeyecek kıymetler:
 
Doğal kaynakların araştırılması veya kullanılmasına yönelik kiralama sözleşmeleri ile sinema filmleri, video kayıtları, patentler, kopyalama hakları gibi kıymetlerle ilgili lisans sözleşmeleri vergi hukuku yönünden finansal kiralama sayılmaz.
 
5-TANIMLAR:
 
Kanun hükmü ve ilgili Tebliğde finansal kiralamaya ilişkin, değerleme ve muhasebe işlemlerine esas bazı tanımlamalar yapılmıştır.
 
5.1-Kira Ödemeleri:Sözleşmeye göre, kiracıya geri dönüşü olmayacak depozito ve peşin kiralar dahil, kiracının kiralama süresi boyunca yapacağı ödemeler, kira ödemesidir.Kiralama süresi sonunda, iktisadi kıymetin kalan değerle kiracıya devri halinde, söz konusu kalan değer de kira ödemesi sayılır.
 
5.2-İktisadi Kıymetin Rayiç Bedeli:Bir kıymetin değerleme günündeki normal alım satım değeridir.Bu bedel alıcı ile satıcının pazarlığı sonucu oluşur ve sözleşme başlangıcında belli edilir.Sözleşme başlangıcında rayiç bedelle maliyet bedeli arasında  bir fark bulunmamalıdır.
 
5.3-Kira Ödemelerinin Bugünkü Değeri(KÖBD): Finansal kiralama ile ilgili işlemlerde çok sık olarak karşılaşılacak önemli bir kavram olup, çok iyi anlaşılması gerektiği kanaatindeyiz.

Basit olarak kira borcunun (anapara artı faiz toplamının) anapara kısmını işaret ettiğini söyleyebiliriz. Bir diğer açıdan  finansal kiralamayı kiracı açısından bir tür kredilendirme kabul edersek, KÖBD   kredinin borç anapara  kısmı denilebilir.
 
Bilindiği gibi, finansman kuruluşlarından alınan sabit ödemeli kredilerde (Örneğin tüketici kredilerinde)  ödenecek sabit tutarlı taksitlerin ne kadarının anapara ne kadarının faiz olduğu tablo halinde gösterilmektedir.Bu tablolarda her zaman ilk taksitlerin büyük kısmının faiz borcundan mahsup edildiği ise, bilinen bir  gerçektir.
 
Söz konusu tablolar, genellikle finansal işlemlerde kullanılan bazı matematiksel formüller aracılığı ile oluşturulmaktadır.
 
Finansal kiralama ile ilgili düzenlemelere uygun olarak, her döneme ilişkin sabit taksit tutarı
ile, her dönemin sonunda kalan borç anapara tutarına sabit bir dönemsel faiz oranı uygulamak suretiyle faiz kısımlarının, bu tutarın taksit tutarlarından mahsubu ile de anapara kısımlarının hesaplanması  ve de bunların tablo halinde gösterilmesi mümkündür.
 
Artık ticari şirketler arasında da finansal kiralama yapılabileceğinden, tüm mali işler yetkililerinin de KÖBD’ ni hesaplayabilmeleri ve ödeme tablosu düzenleyebilmeleri gerekmektedir.Bu hesaplamalar, finansal kiralama işlemlerinin değerleme ve muhasebeleştirilmesi için elzem olduğu kadar, vergi  incelemeleri için de gereklidir.
 
Konunun anlaşılabilmesi için aşağıda örnek bir olay incelenmiştir.
 
Veriler:
a-Faiz Oranı(i): Hukuki düzenlemelerde, artık bir tür kredilendirme işlemi olan finansal kiralamada kullanılan faiz oranı; kira ödemeleri ile garanti edilmemiş kalan değer toplamının bugünkü değerini, iktisadi kıymetin rayiç bedeline eşitleyen iskonto oranı olarak tarif edilmektedir.Ayrıca, finansal kiralamada kullanılacak faiz oranının dönemsel olması ve kira konusu iktisadi kıymetin satın alınması için kiracının aynı vade ile alması gereken borç için katlanacağı faiz oranına eşdeğer olması gerektiği belirtilerek, dönemsel faiz için emsal de gösterilmiştir.
 
b-Dönem Adedi(n): Kiralama sözleşmesinde belirtilen iptal edilemez kiralama süresi boyunca, kira veya( kredi) taksitlerinin periyodik olarak ödendiği ay veya yıl sayısı.Beş yıllık bir kiralamada, taksitler yıllık periyotta ödenecek ise dönem adedi 5, aylık olarak ödenecekse dönem adedi 60  olacaktır.
 
c-Taksit Tutarı( C ):Periyodik olarak her dönem ödenecek, borç anapara artı faiz içeren sabit taksitlerdir.
 
Bir kiralama işleminde, tıpkı kredilerde olduğu gibi; faiz oranı, vade ve dönem adedinin mutlaka bilindiği, taksit tutarı biliniyorsa anapara, anapara biliniyorsa taksit tutarlarının da hesaplanabileceği, genel bir kabuldür.
   
Taksit tutarları içindeki anapara ve faiz kısımlarını gösteren ve muhasebe kayıtlarına da esas olan ödeme tablolarının oluşturulabilmesi için yukarıdaki tüm unsurların bilinmesi veya hesaplanması gerekmektedir.Yukarıda dediğimiz gibi; taksit tutarı biliniyorsa ana para, ana para biliniyorsa taksit tutarı matematiksel formüller aracılığı ile ve basit hesap makinalarıyla aşağıda verdiğimiz formüller aracılığı ile  hesaplanabilir.
                                                 Â
                                          C x (1-(1/(1+i)^n))
Anapara formülü: P= -----------------------------              Â
                                                  i
 
     

                                          Px i                                                                         Â

 Taksit Tutarı     C=  Â------------------   Â

                                      Â1-(1/(1+i)^n)

                                                                          Â

                                                                   
Örnek:Sembolik olarak 5.000.000 liralık bir iktisadi kıymetin 5 yıllık bir kira sözleşmesi ile  yıllık  %10 faizle, yılda bir olmak üzere  5 taksitle  kiralandığını varsayalım.
 
Anapara tutarı, Eşittir Kira Ödemelerinin Bugünkü Değeri ) faiz oranı ve dönem adedi bilindiğine göre, taksit tutarı( C ), yukarıdaki formül aracılığı ile 1.318.987 TL olarak hesaplanmıştır.Bu durumda taksitlerin anapara ve faiz kısımlarını gösteren ödeme yada itfa tablosu aşağıdaki gibi olacaktır.

Dönemler     Yıllık Kira Taksitleri     Faiz Tutarı   Anapara  Tutarı   Kira Ödemelerinin   
                                                                                                    Net Bugünkü Değeri
_________     _________       __________    __________      _______________
  Â0                          -                                    -                       -                       5.000.000
1.Yıl                   1.318.987                      500.000            818.987               4.181.013
2.Yıl                   1.318.987                      418.100            900.886               3.280.127
3.Yıl                   1.318.987                      328.012            990.974               2.289.153
4.Yıl                   1.318.987                      228.915          1.090.072              1.199.081
5.Yıl                   1.318.987                      119.908          1.199.981                    0
Toplam              6.594.935                     1.594.935        5.000.000
 
Not:Tablonun faiz kısmında 2 TL’ lık küsurat düzeltmesi yapılmıştır.
 
Tablonun düzenlenmesinde; faiz tutarları, önceki dönem anapara borcuna (KÖBD), yani her bir dönem sonunda kalan borç tutarına, sabit dönemsel faiz oranının uygulanması ile, anapara tutarları ise taksit tutarlarından faiz tutarının düşülmesi sonucu hesaplanmıştır.Â
 
Bu hesaplamaların emsal faiz oranı kullanılarak vergi inceleme elemanlarınca da yapılabileceÄŸi ve taksitlerin ne kadarının faiz, ne kadarının anaparadan oluÅŸtuÄŸu ortaya konularak matrah farkı tesis edilebileceÄŸi unutulmamalıdır.             Â
 
6-Kiracılar Tarafından  Yapılacak İşlemler:
 
6.1-Kiracılar, kira konusu iktisadi kıymetin rayiç bedelini (veya daha düşükse kira ödemelerinin bugünkü değerini) hak olarak, borcun faiz toplamını ise gelecek dönem gideri olarak  aktifleştireceklerdir. Aktifleştirilen hak ve gelecek dönem giderleri  karşılığında  doğan yükümlülük tutarı ise borç olarak pasifleştirilecektir.
 
Finansal kiralama hakları için 260-Haklar hesabı kullanılacaktır. 11 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ( 31.07.2003 tarihli R.G.) ile yapılan yeni düzenlemelerle, kiracıların kayıtlarına esas olarak, şu hesaplar ihdas edilmiştir.
 
-Vadesi 1 yılı geçmeyen borçlar için:
301-FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN BORÇLAR
302-ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRALAMA BORÇLANMA MALİYETLERİ (-)
 
-Vadesi 1 yılı geçen borçlar için:
401-FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN BORÇLAR
402-ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRALAMA BORÇLANMA MALİYETLERİ (-)
 
6.2-Kiracılar aktifleştirdikleri finansal kiralama haklarını yeniden değerlemeye tabi tutabilecekler ve amortisman yoluyla itfa edebileceklerdir.Amortisman oran ve süresi, kiralama konusu iktisadi kıymetle aynı olacaktır.(Yani gayrimenkuller için %2  ve 50 yıl,diğerleri için ise %20 ve 5 yıl gibi) Amortisman usulü olarak normal veya azalan bakiyeler yöntemlerinin kullanılabileceği kanaatindeyiz.
 
6.3-Finansal kiralama borçları reeskonta tabi tutulamazlar.
 
6.4-Kiracının ödediği kira tutarının faiz kısmı finansman gider kısıtlamasına tabidir.
 
6.5-Kiracının muhasebe kayıtları:
 
Daha önce verdiğimiz örneği uyarlarsak, kiracının rayiç bedeli veya net bilanço aktif değeri 5.500.000.TL olan bir iktisadi kıymeti bir ticari işletmeden 5.000.000 TL’lık (Değer semboliktir)  bir bedelle, 1Temmuz 2003 tarihinde, yıllık faizi %10 olmak üzere 5 yıllığına kiralamış olsun.Belirlenen kriterlere uyduğundan bu işlem finansal kiralamadır.Zira kira ödemelerinin bu günkü değeri (5.000.000 TL)rayiç bedelin (5.500.000 TL) %90’ından büyüktür.  Bu durumda yıllık kira tutarı 1.318.987 TL olup, ödeme tarihleri itibariyle anapara ve faiz ayrımı tablo halinde aşağıda gösterildiği gibidir.
 
 Tarih    Yıllık Kira     Faiz Kısmı   Anapara  Kısmı  Kira ödemelerinin bugünkü değeri             
                                                                                                 
01.07.2003        0            0                  0                       5.000.000
01.07.2004        1.318.987            500.000               818.987                 4.181.013
01.07.2005        1.318.987             418.100               900.886                 3.280.127
01.07.2006        1.318.987            328.012               990.974                 2.289.153
01.07.2007        1.318.987            228.915               1.090.072             1.199.081
01.07.2008        1.318.987           119.908              1.199.081                0              Â
Toplam                   6.594.935                        1.594.935                    5.000.000
 
 -Sözleşmenin imzalanması ile kiracı ilk önce şu kaydı yapar.
 
----------------------------------------01/07/2003--------------------------------------
260-Haklar                                                                                          5.000.000
302-Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri (-)        500.000
      - 2004 Yılı Leasing Faizi       500.000
402-Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri (-)     1.094.935
       - 2005 Yılı Leasing Faizi       418.100
       - 2006 Yılı Leasing Faizi       328.012
       - 2007 Yılı Leasing Faizi       228.915
       - 2008 Yılı Leasing Faizi       119.908
            301-Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar    1. 318.987
                  -2004 Yılı Borcu      1.318.987
          Â401-Finansal Kiralama Ä°ÅŸlemlerinden Borçlar     5.275.948
                    -2005 Yılı Borcu      1.318.987
                    -2006 Yılı Borcu      1.318.987
                    -2007 Yılı Borcu      1.318.987
                    -2008 Yılı Borcu      1.318.987
Sözleşmenin Tahakkuku
---------------------------------------------/--------------------------------------------
 
Anapara ve faiz içeren ilk kira taksidi 01.07.2004 Tarihinde yapılacak olmasına rağmen kanaatimizce, dönemsellik ilkesi gereği,sözleşmenin tahakkuku ile bu tarih arasında işleyecek faizlerin aylık veya üçer aylık geçici vergi dönemleri itibariyle, 373 hesap aracılığı ile giderleştirilmesi daha uygun olacaktır. Zira; artık finansal kiralama,vergi hukuku açısından bir kiralama işleminden ziyade, kredilendirme işlemidir. (Ancak mali idarenin farklı bir açıklama yapma olasılığı gözardı edilmemelidir.)
 
Buna göre, ilk taksit ödemesi  12 ay sonra 1 Temmuz 2004 tarihinde yapılacak olup, ödeme tablosundan da görüleceÄŸi üzere; bu taksidin içeriÄŸindeki  500.000 TL’ lık faiz kısmının, aylık tahakkuklarla giderleÅŸtirilmesi  gerekmektedir. Bu durumda aylık olarak tahakkuk ettirilecek faiz tutarı (500.000/12=) 41.667 TL olup, örneÄŸin Temmuz 2003 ayı sonunda yapılacak kayıt ÅŸu ÅŸekilde olacaktır. Â
 
--------------------------------------31/07/2003----------------------------------------
661-KISA VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ          41.667
         -Temmuz 2003 fin.kir. gider payı
 
        Â373-MALÄ°YET GÄ°DERLERÄ° KARÅžILIÄžI                        41.667
-Aylık finansal kira faiz payı tahakkuku
------------------------------------------------------------------------------------------
               Â
İlk taksit ödemesinin yapılacağı 01.07.2004 tarihi itibariyle aylık veya üçer aylık dönemlerde yapılan gider ya da maliyet kayıtları karşılığı 373 Hesapta oluşacak 500.000 TL’lık bakiye, ödeme yapıldığında, Gelecek Dönem Gider Hesapları ile  kapatılacaktır. Hem bu işlemin, hem de taksit ödemesinin muhasebe kaydı şu şekildedir.
 
----------------------------------------------01/07/2003--------------------------------
191-İndirilecek  KDV                                                           237.418
301-Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar               1.318.987
373-Maliyet Giderleri Karşılığı                                           500.000
 
              102-Banka                                                                                       1.556.405
            Â302-ErtelenmiÅŸ Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri (-)    500.000
 
-Birinci taksit ödemesi
-------------------------------------------------/----------------------------------------
 
Aktife alınan haklar için amortisman ayırma iÅŸlemi 2003 yılından baÅŸlamak üzere 5 yıl süreyle %20 oranda olacaktır.(Azalan bakiyeler de uygulanabilir.) Söz konusu hak izleyen yıldan itibaren yeniden deÄŸerlemeye de tabi tutulabilecektir.Amortisman ayırma ve muhasebeleÅŸtirme iÅŸlemleri diÄŸer iktisadi kıymetlerle aynıdır.  Â
 
7-Kiralayanlar Tarafından Yapılacak İşlemler:
 
7.1-Yeni düzenleme ile hukuki mülkiyetten ekonomik mülkiyete geçildiğinden, kiralama konusu iktisadi kıymetlerin amortismanı, hukuki mülkiyet sahibi kiralayan tarafından değil, ekonomik mülkiyete sahibi kiracı tarafından ayrılacaktır.
 
7.2-Eski uygulamada kiralayanlar, kiracıdan aldıkları taksit tutarlarının tamamını gelir kaydederken, yeni uygulamada sadece taksitlerin içindeki faiz kısımlarını gelir kaydedeceklerdir.
 
7.3-Kiralayan ÅŸirket, belirlenen kriterlere uygun olarak, mali hukuk açısından finansal kiralama yaptığında,  kira ödemelerinin toplam tutarını (anapara artı faiz) ALACAK  olarak aktifleÅŸtireceklerdir. Kural olarak, aktifleÅŸtirilen bu alacak karşılığında, kiralanan kıymet, net bilanço aktif deÄŸeri ile aktiften çıkarılacaktır (Sabit kıymet satışı gibi). Ayrıca  faiz tutarının tamamı  gelecek dönem geliri olarak pasifleÅŸtirilecektir.  Â
 
7.4-Kiralama konusu iktisadi kıymetin net değeri ile aktiften çıkarılması, ilgili Tebliğde, ‘’bu iktisadi kıymetin net bilanço aktif değerinden kira ödemelerinin bugünkü değerinin düşülmesi sonucu bulunan tutar ile değerlenecektir’’  şeklinde açıklanmıştır.Bu açıklama yukarıda bahsedilen aktiften çıkarılma işleminin diğer bir izah tarzıdır.Finansal kiralamaya konu iktisadi kıymetin net bilanço aktif değeri ile kira ödemelerinin bu günkü değeri (borcun anapara kısmı)genellikle birbirine eşit olacağından, kiralayan, iktisadi kıymeti, kural olarak, kayıtlarında iz bedeli ile takip edecektir.   
 
7.5-Kiralanan iktisadi kıymetin Net Bilanço Aktif Değeri, kira ödemelerinin net bugünkü değeri (anapara) kadar ise, söz konusu kıymet kiralayan tarafından kayıtlarda iz bedeli ile takip edilecektir.
 
7.6-Kiralanan iktisadi kıymetin Net Bilanço Aktif Değeri, kira ödemelerinin net bugünkü değerinden küçük ise, aradaki fark, tıpkı sabit kıymet satışı gibi gelir kaydedilecek ve ilgili sabit kıymet yine iz bedeli ile takip edilecektir.
 
7.7-Net Bilanço Aktif Değeri, kira ödemelerinin net bugünkü değerinden büyük ise, aradaki fark kiralayan tarafından amortismana tabi tutulacaktır.Ancak bu bakiye kıymet için yeniden değerleme yapılamayacaktır. (Diğer bir deyişle, aktife kayıtlı sabit kıymetler için, imalatı  veya alım satımı yapılan iktisadi kıymetlerde olduğu gibi,kiralama nedeniyle satış zararı yazılamayacaktır.)
 
7.8-Kiralayan finansal kiralamaya konu iktisadi kıymetin üretimini veya alım satımını yapıyorsa, söz konusu kıymet stok hesaplarında yer alacağından, net bilanço aktif değeri yerine kiralamaya tabi kıymetin rayiç bedeli (Satış bedeli) dikkate alınacaktır. Rayiç bedel ile maliyet bedeli arasındaki fark, normal bir satış kar zararı gibi dikkate alınacaktır.  Aksi durumda, yani amortismana tabi bir sabit kıymet kiralanırsa, birikmiş amortismanların düşülmesi sonucu bulunacak net bilanço aktif değer dikkate alınacak, bu değer, kira ödemelerinin net bugünkü değerinden (anapara borcu) farklı olursa, yukarıda izah edildiği gibi,bu farkın  pozitif veya  negatif olmasına göre,sabit kıymet satış karı veya amortismana konu kıymet olarak dikkate alınması gerekecektir.
 
7.9-Kiralayan tarafından  pasifleştirilecek  gelecek dönem faiz gelirleri, tıpkı kiracı ile ilgili yaptığımız açıklamalarda olduğu gibi, sözleşmenin yapıldığı tarihteki iktisadi kıymet rayiç bedelinden, her bir dönem sonunda yapılacak anapara geri ödemelerinin düşülmesi sonucu kalan tutar üzerinden, sabit dönemsel faiz oranının uygulanması suretiyle hesaplanacak ve tahakkuk ettirilecektir.
 
7.10-Kiralayan tarafından aktifleştirilecek alacak tutarları reeskonta tabi tutulamaz.
 
7.11-Kiralayan şirket iktisadi kıymeti TL veya döviz cinsinden kredi kullanarak satın almış ise, ilk yıl için ödenen kur farkı ve faiz, normal olarak, iktisadi kıymetin maliyetine atılacaktır.Ancak söz konusu iktisadi kıymet ilk yıl içinde finansal kiralamaya konu edilirse,sadece kiralama sözleşmesinin yapıldığı tarihe kadar oluşan kur farkı ve faiz maliyete ilave edilecektir.Sözleşme tarihinden ilk yılın sonuna kadar oluşan kur farkı ve faizler,aynen sonraki yıllar gibi, doğrudan gider yazılacaktır.
 
7.12-Satıcının Muhasebe Kayıtları:Daha önce verdiÄŸimiz örneÄŸin çeÅŸitli unsurlarını deÄŸiÅŸtirerek konuyu satıcılar yönünden irdeleyebiliriz.Hatırlanacağı üzere örneÄŸimiz; bir iktisadi kıymetin 5.000.000.TL’na  5 yıllığına, yıllık %10 faizle finansal kiralamaya konu edilmesi ÅŸeklinde idi.Bu örnekteki kiralama konusu iktisadi kıymeti, amortismana tabi iktisadi kıymet veya alım satım konusu bir kıymet olmak üzere, ikiye  ayırmak suretiyle ele alalım.  Â
 
Kira ödemelerinin bugünkü değeri 5.000.000 TL ve yıllık kira taksitleri 1.318.987 TL olup,yukarıda kiracı için yaptığımız ve taksitlerin anapara ve faiz ayrımlarını gösteren itfa tablosu aynen kiralayan için de geçerlidir.
 
31.07.2003 Tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 11 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile satıcılarla ilgili hesap kodları belirlenmiştir.Buna göre;
-Finansal kiralamadan doğan alacaklar senetsiz ise 120 ve/veya 220 hesaplar, alacak senede bağlanmış ise 121 ve / veya 221 hesaplar kullanılacaktır.

-Taksitlerin bünyesinde yer alan  henüz kazanılmamış, bir yıldan kısa faiz kısımları için ‘’124-KAZANILMAMIŞ FİNANSAL KİRALAMA FAİZ GELİRLERİ(-)’’ Hesabı ihdas edilmiştir.Sözleşmenin imzalanması ile bir yıl içinde tahsil edilecek taksitlerin faiz kısımları bu hesaba alacak kaydedilecek, Her dönem sonunda gerçekleşen faiz gelir tutarları bu hesaba borç, ‘’60-Brüt Satışlar’’ hesabına alacak kaydedilir.Ancak esas faaliyet konusu finansal kiralama olmayan işletmeler bu hesap yerine ‘’64-Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar’’ hesap grubundan ‘’642-Faiz Gelirleri’’ hesabının kullanılması gerekmektedir.

-Bir yıldan uzun sürede tahsil edilecek faiz gelirleri ise ‘’224-KAZANILMAMIŞ FİNANSAL KİRALAMA FAİZ GELİRLERİ’’ hesabında tahakkuk ettirilecek, her dönem sonunda, izleyen faiz kısmı, bu hesabın borcu karşılığı ‘’124-Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri’’ hesabına alacaklı kayıt yapılacaktır.    
      
7.12.1-Amortismana Tabi Bir İktisadi Kıymetin Kiralanması: Kiralayan 2002 yılında, 6.000.000 TL’na aldığı ve sabit kıymet olarak aktifleştirdiği bir makinayı ertesi yıl, 01.07.2003 tarihinde yukarıdaki şartlarla kiralamış olsun.
 
Amortisman oranını  %20 varsayarsak, kiralama tarihi itibariyle 120.000 TL amortisman ayrılmış olacağından, iktisadi kıymetin net bilanço aktif deÄŸeri (6.000.000-1.200.000=) 4.800.000 TL olacaktır. Â
 
Bu durumda net bilanço aktif değeri, kira ödemelerinin bugünkü değerinden küçük olduğundan, aradaki fark sabit kıymet satış karı olarak muhasebeleştirilecek ve sabit kıymet iz bedeli ile takip edilecektir.
 
-Sözleşmenin tahakkuk kaydı
-------------------------------------------01/07/2003-----------------------------------
120-Ticari Alacaklar                                                                1.318.987
         -Finansal Kiralama 2004 Yılı Taksidi        1.318.987
 220-Ticari Alacaklar                                                               5.275.948
         (-2005,2006,2007,2008 Yılları Taksitleri)    Â
       253- Tesis, Makinave  Cihazlar                                                                     4.800.000
       679-Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar                                                             200.000
       124-Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri (-)                               500.000
              -Fin. Kiralama 2004 Yılı Faizi                   500.000     Â
       224-Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri  (-)                            1.094.935
                -Fin.Kiralama 2005 Yılı Faizi                  418.100
                -Fin.Kiralama 2006 Yılı Faizi                  328.012
                -Fin.Kiralama 2007 Yılı Faizi                  228.915
                -Fin.Kiralama 2008 Yılı Faizi                  119.908
                                                                     Â
--------------------------------------------------
Not: Kayıtta iz bedeli ihmal edilmiştir.
 
Diğer şartların aynı olduğunu, ancak kiralayanın sabit kıymeti 6.500.000 Liraya iktisap ettiğini varsayarsak, net bilanço aktif değer 5.200.000 Lira olacaktır. Bu durumda muhasebe kaydı:
 
-------------------------------------------01/07/2003-----------------------------------
120/220-Ticari Alacaklar                                                              6.594.935
         253-Tesis, Makine ve Cihazlar                                                                  5.000.000
         124/224-Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri   (-)              1.594.935
---------------------------------------------------/--------------------------------------
 
Net bilanço aktif değer, kiraların net bugünkü değerinden ( 5.200.000 – 5.000.000 =) 200.000 TL  fazla olduğundan, kiralayan bu farkı amortisman yoluyla itfa edecektir, ancak yeniden değerleme yapamayacaktır.     
 
7.12.2-İmal edilen veya alım satımı yapılan bir iktisadi kıymetin kiralanması:
 
Kiralayanın örnekteki iktisadi kıymeti 4.500.000 Liraya satın alarak 5.000.000 Liralık rayiç bedelden, aynı vade ve faizle, kiraladığını varsayarsak, kayıt şu şekilde yapılacaktır.
 
---------------------------------------01/07/2003---------------------------------------
120-Ticari  Alacaklar                                                                     1.318.987
220-Ticari Alacaklar                                                                      5.275.948
621-Satılan Ticari Mal  Maliyeti                                                   4.500.000
       153- Ticari  Mallar                                                                                     4.500.000
       600-Yurtiçi Satışlar                                                                                    5.000.000
       124-Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri (-)                          500.000
       224-Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri (-)                       1.094.935
------------------------------------------------/-----------------------------------------
 
Muhasebe kaydından da anlaşılacağı üzere bu kiralama iÅŸlemi sonucu (5.000.000-4.500.000=)500.000 TL’ lık kar ortaya çıkmıştır.Kiralama konusu malın maliyeti örneÄŸin, 5.200.000 TL olsaydı, bu durumda  (5.200.000-5.000.000=) 200.000 TL zarar oluÅŸacaktı. (Söz konusu maliyet,  amortismana tabi  sabit bir kıymetin net bilanço aktif deÄŸeri  olsaydı, zarar yerine, aktifde kalacak 200.000 TL amortisman yoluyla itfa edilecekti.)   Â
 
Hatırlatmak gerekirse; alım satıma konu kıymetlerin finansal kiralanmasında, rayiç bedelle maliyet bedeli arasındaki farkın muhasebeleştirilmesi aynen alış satış kar veya zararının muhasebeleştirilmesi gibi olacaktır.
 
7.12.3-Kiraların Tahsili:
Örnekteki yıllık kira taksitleri sabit ( 1.318.987 TL ) ancak, itfa planında da görüleceği üzere,her taksidin anapara ve faiz kısımları farklıdır. Ertesi yıl yapılan ilk taksidin tahsilinde yapılacak kayıt  aşağıdaki gibi olacaktır. ( KDV’nin faiz tutarı üzerinden değil, toplam taksit tutarı üzerinden hesaplandığına dikkat edilmelidir.)
 
------------------------------------------------01/07/2004------------------------------
102-Bankalar                                                                                1.556.405
124-Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri (-)            500.000
      120- Ticari Alacaklar                                                                                     1.318.987
      391-Hesaplanan KDV                                                                                       237.418
      642-Faiz  Gelirleri                                                                                             500.000
----------------------------------------------------/-------------------------------------
 
Not:Kanaatimize göre faiz gelirlerinin aylık veya geçici vergi dönemleri itibariyle üç aylık dönemlerde 181 Hesap karşılığı hesap karşılığında ilgili gelir hesaplarına intikal ettirilmesi, kiranın tahsili ile bu hesabın 124 hesapla kapatılması daha uygun olacaktır.     
 
8-DiÄŸer Hususlar:
 
Yeni düzenleme ile daha ziyade finans sektöründe kullanılan birçok yeni kavram vergi mevzuatına girmiş bulunmaktadır. Tebliğle yapılan açıklamalar oldukça karmaşık olup,  anlaşılması ve kavranmasında bazı zorluklar vardır.Bilinmesi gereken en temel unsur bizce, şirketler arasında yapılan ve ötedenberi adi kiralama sayılan bazı kiralama işlemlerinin farkında olmadan finansal kiralama kapsamına girebilecek olmasıdır.Bu durumda vergisel eleştiri  riski ortaya çıkabileceğinden  gerekli önlemler en başında alınmalıdır.
 
Bundan böyle her türlü kiralamada emsali faiz oranları kullanılarak, yukarıda verdiğimiz formül ve örneklerden de yararlanmak suretiyle, taksit tutarları, anapara ve faiz kısımları hesaplanmalı, dolayısıyla bir itfa tablosu hazırlanmalıdır.Kiralamanın leasing şirketlerinden yapılması halinde itfa veya ödeme tablosu mutlaka bu şirketlerden temin edilmelidir.
 
Muhasebe kayıtlarına da esas olan bu tablolardan  hareketle, öncelikle söz konusu kiralamanın belirtilen kriterler çerçevesinde finansal kiralama olup olmadığı, ödenecek (veya tahsil edilecek) taksit anapara ve faiz kısımları ortaya konulmalıdır.
 
Uygulamada birçok problemin çıkacağı kesin olup, mevcut düzenlemeler çerçevesinde, tespit edebildiğimiz bazı sorun ve belirsizlikler şunlardır.
 
8.1-Açıkça bir belirleme olmamasına rağmen, ticari işletmeler arasındaki finansal kiralamalarda, kiralama konusu kıymetin tabi olduğu KDV oranı uygulanacaktır.Özel belirleme olduğundan, leasing şirketleri genellikle daha düşük KDV oranı uygulamaya devam edeceklerdir. Ayrıca KDV sadece faiz kısmına değil, kira taksidinin toplamına uygulanacaktır.
 
8.2-Yatırım indirimi istisnasından kimin yararlanacağı belirsizlik taşımaktadır.Hukuki düzenlemelerde sadece leasing şirketlerinin yararlanacağı yönünde kısmi açıklık mevcuttur.4842 sayılı Yasanın 31. maddesi ile 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanununun 28. maddesi aynen şu şekilde değiştirilmiştir.
 
‘’Madde 28-Yatırımların tamamının veya bir bölümünün finansal kiralama yoluyla gerçekleÅŸtirilmesi halinde kiralayan, finansal kiralamaya konu olan iktisadi kıymetlerle ilgili olarak bunların satın alınması halinde uygulanan teÅŸviklerden yararlanır’’  Â
 
Yukarıya aldığımız Kanun hükmü  bazı belirsizlikler taşımakta olup hükümde, finansal kiralama ile yatırım yapandan kasdedilenin kim olduğu bizce tartışmalıdır.Ancak, şimdilik  genel  görüşün yatırım indiriminden leasing şirketlerinin yararlanacağı yönünde olduğunu belirtmekle yetinelim.
 
Bizce asıl belirsizlik taşıyan konu, hem kiracının hem de kiralayanın  ticari işletme olması halidir. Finansal kiralama ve yatırım indirimi ile ilgili mali hukukta yer alan düzenlemeler doğrultusunda  yatırım indiriminden kiracının yararlanması gerektiğini düşünmekle beraber, konuya ilişkin olarak idarenin yapacağı açıklama beklenmelidir.
 
8.3-Özellikle yıllık taksit ödemeli finansal kiralamalarda, taksitlerin bünyesindeki faiz kısımları için, aylık veya üç aylık dönemler itibariyle, karşılık yoluyla gider veya gelir tahakkuku yapılıp yapılmayacağı  belirsiz olmasına rağmen, kanaatimize göre hem kiracılar hem de kiralayanlar gerekli tahakkukları yapmalıdır. (Ancak yine, idarenin farklı bir yaklaşımda bulunabileceğine de dikkat edilmelidir.)
 
8.4-Finansal kiralamanın yurt dışından yapılması halinde KVK’ nun 24. ve 93/5147 sayılı BKK’nın 3/a maddeleri uyarınca, kira tutarları üzerinden %1 oranda tevkifat yapılacağı, ilgili Tebliğde belirtilmiştir. İlgili BKK’ nın 3/a maddesi finansal kiralamadan kaynaklanan gayrimenkul sermaye iratlarına ilişkindir.
 
Oysa yeni düzenleme ile finansal kiralama, taksitli satış ve kredi işlemine dönüştürülmüş, paralel olarak ta kira taksitleri anapara ve faiz olarak ayrıştırılmak suretiyle değerlemeye tabi tutulmuştur.Bu durumda yurtdışına ödenecek kira taksitlerinin, borç anapara kısımlarından da stopaj yapılması  Yasanın ruhuna aykırı olacaktır.İşlem kredilendirmeden farksız ise, bizce sadece faiz kısmı üzerinden ve de ilgili BKK’nın 8. maddesinin ( a ) veya ( b ) bentlerine göre %0 veya %10 oranlarda stopaj yapılmalıdır.
 
8.5-Hukuki düzenlemelerde alacak ve borçlar için reeskont yapılmayacağı belirtilmiştir.Alacak veya borç karşılığı senet (veya vadeli çek) düzenlenmesi durumunda ise reeskont yapılıp yapılmayacağı belirli değildir.
 
8.6-Finansal kiralamaya konu iktisadi kıymetin tanımı belirgin deÄŸildir.Sabit kıymetler dışında, örneÄŸin sarf veya iÅŸletme malzemeleri gibi kıymetlerin  kiralanması halinde  durumun ne olacağı belirsiz gibidir. Â
 
8.7-İlgili Kanun ve Tebliğde; kira süresi sonunda kalan değere ilişkin bir taahhüt veya hak olması halinde, bu değerin kira ödemesine dahil olduğu belirtilmiştir.Ancak bu değerin faiz mi yoksa anapara mı olduğu belirsizdir.
 
9-DEĞERLENDİRME VE SONUÇ:
İleride bir çok ihtilafa yol açacak bazı subjektif ve soyut değerlendirmeler yanında, esas olarak finansal kiralamada, dönemsellik ilkesi hayata geçirilmiş bulunmaktadır.
Aslında kira ödemelerinin kiralama süresine eşit dağıtılması, netice itibariyle, kiracı açısından, eski sisteme kıyasla çok da farklı değildir. Kiracı yine aynı tutarı kira olarak değil de, amortisman ve faiz olarak giderleştirecektir.Hatta yeniden değerleme ve azalan bakiyeler nedeni ile, toplamda daha fazla avantaj sağladığı bile söylenebilir. Sadece dönemler itibariyle gider yazılacak tutarların biraz farklı hale gelmiş olması dezavantaj olarak görülebilir. Bu yönüyle yeni düzenlemenin kiracılar açısından vergi planlamasını bitirdiğini söylemek mümkündür.

Kiralayanlar eskiden kira tutarlarının tamamını kazançlarına ekleyip, amortisman ve yeniden değerleme haklarına sahipken, şimdi sadece taksitlerin faiz kısımlarını gelir kaydedeceklerdir.Toplam gelir ve gider açısından aslında kiralayanlar için de bir fark olmayıp, sadece erken gelir gösterme durumu ortadan kalkmış bulunmaktadır.
 Netice olarak, finansal kiralama yapma olanağı leasing şirketleri dışında, her türlü ticari şirkete de tanınmış olduğundan, bu işletmelerin atıl durumdaki iktisadi kıymetlerini daha uzun vade ve daha az vergi yükü ile değerlendirmeleri imkan dahiline girmiş bulunmaktadır.