Ekonomi fena daraldı

Ekonomide yaşanan daralma, milli gelirde 1994 krizinden sonraki en yüksek oranlı küçülmeye neden oldu. 1999'un ilk üç aylık döneminde milli gelir yüzde 8.4 oranında küçüldü. Aynı dönemde özel tüketim harcamaları yüzde 6.7, yatırımlar ise yüzde 18.1 oranında azaldı.

KRİZİN, ekonomik göstergelerdeki yansıması giderek belirginleşiyor. Türkiye'nin milli geliri bu yılın ilk çeyreğinde, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 8.4 oranında rekor sayılabilecek düzeyde bir küçülme gösterdi. Özel tüketim harcamaları yüzde 6.7, yatırım harcamaları ise yüzde 18.1 oranında azaldı.

Gelir dağılımındaki bozulma 1999 yılında da devam etti ve iş gücünün milli gelirden aldığı pay azaldı. Faiz, kira ve kár gelirlerinin payı ise yüzde 58'e çıktı. Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) tarafından yapılan açıklamada, 1999 yılının birinci üç aylık döneminde gayri safi milli hasılanın cari fiyatlarla 12 katrilyon 350 trilyon 424 milyar lira, 1987 yılı sabit fiyatlarıyla da 22 trilyon 128 milyar lira olarak hesaplandığı bildirildi. Buna göre Türkiye'nin milli geliri bu yılın birinci döneminde 1998 yılının birinci dönemine oranla sabit fiyatlarla yüzde 8.4 oranında küçüldü.

Milli gelirde cari fiyatlarla artış ise yüzde 44.0 olarak belirlendi. Buna göre yılın ilk üç aylık döneminde gayri safi milli hasıla zımni fiyat deflatörü (ortalama enflasyon) yüzde 57.2 olarak hesaplandı. Milli gelir geçen yılın ilk üç aylık döneminde ise yüzde 9.2 oranında bir büyüme kaydetmiş, ancak izleyen üçer aylık dönemlerde bu hız büyük ölçüde yavaşlamıştı. Bu yılın ilk çeyreğiyle birlikte de bu yavaşlama yerini küçülmeye bıraktı.

KRİZ YILI GİBİ

Türkiye'nin milli geliri bundan önce de 1994 krizinde önemli bir küçülme kaydetmişti. Büyük bir finansal kriz yaşanan 1994 yılının ikinci çeyreğinde milli gelir yüzde 9.7, üçüncü çeyreğinde yüzde 8.7, dördüncü çeyreğinde yüzde 6.9, 1995 yılının ilk çeyreğinde de yüzde 0.2 oranlarında küçülme yaşanmıştı.

Bu yılın ilk çeyreğinde sektörler itibariyle en fazla küçülme yüzde 9.3 ile sanayi sektöründe yaşandı. Tarım sektörünün yüzde 0.2 oranında bir büyüme kaydettiği bu dönemde, ticaret sektörü yüzde 15.3, inşaat sektörü yüzde 2.3, ulaştırma ve haberleşme sektörü yüzde 3.5, serbest meslek ve hizmetler yüzde 7.4 küçüldü. İthalat vergisi ise yüzde 23.5 oranında azaldı. Bu sektörlerin aksine mali kuruluşlar yüzde 7.8, konut sahipliği yüzde 2.2, devlet hizmetleri yüzde 0.4, kár amacı olmayan kuruluşlar ise yüzde 1.9 oranında büyüme kaydettiler.

Bu gelişmelerden sonra gayri safi yurt içi hasılada yüzde 8.5 oranında bir azalma oldu. Dış alem net faüktör gelirlerinin etkisiyle gayri safi milli hasıladaki küçülme ise yüzde 8.4 oldu.

ÖZEL TÜKETİM

Harcamalar yöntemiyle hesaplanan gayri safi yurtiçi hasıla sonuçlarına göre, ise 1999 yılı birinci üç aylık döneminde gayri safi yurt içi hasıla içerisinde yüzde 70.4'lük payı olan özel nihai tüketim harcamaları sabit fiyatlarla yüzde 6.7'lik bir azalma gösterdi. Bu dönemde kamu kesimi yatırımlarında yüzde 1.4 artış, özel kesim yatırımları ise yüzde 20.7'lik bir azalma yaşandı. Mal ve hizmet ihracatında yüzde 8.1, mal ve hizmet ithalatında ise yüzde 18.6 oranında azalma görüldü.

Bu arada DİE, gelir yöntemiyle hesapladığı 1998 yılına ait gayri safi yurtiçi hasıla sonuçlarını da açıkladı, Buna göre; işgücü ödemelerinin cari fiyatlarla GSYİH içindeki payı yüzde 25.6, kira, faiz ve kár gelirlerinin toplamından oluşan işletme artığının payı ise yüzde 57.9 oldu.

Gelir yönünden GSYİH'yi oluşturan kalemlerden işgücü ödemeleri 1998 yılında 1997 yılına göre yüzde 77.7, işletme artığı ise yüzde 81.6 oranında artış kaydetti. 1997 yılına göre 1998 yılında işgücü ödemelerinin GSYİH içindeki payı 0.2 puan azaldı, işletme artığının payı ise 0.8 puan arttı.