Ek niyet mektubundan zam çıktı

Uluslararası Para Fonu (IMF) İcra Kurulu'nun, 8. gözden geçirme kapsamında Türkiye'ye verilecek 1.5 milyar dolarlık ikinci dilim krediyi serbest bırakmasının ardından, Türkiye'nin verdiği ek niyet mektubu da açıklandı.

Ekonomiden sorumlu Devlet Bakanı Kemal Derviş ve Merkez Bankası Başkanı Süreyya Serdengeçti'nin imzasını taşıyan niyet mektubu, 17 maddeden oluşuyor.

Gelirler politikası, para ve döviz kuru politikası, yapısal politikalar başlıkları altında ele alınan niyet mektubunda yapısal politikalar ana başlığı altında, bankacılık ve şeffaflık konuları yer aldı.

Niyet mektubunun giriş bölümünde 3 Mayıs tarihinde IMF'ye verilen niyet mektubundan sonra, ekonomide yaşanan son gelişmeler değerlerdirildi, Niyet mektubunun ekindeki Ekonomik Politikalar Bildirgesi'nde belirtilen iddialı gündemin uygulanmasında, önemli ilerlemeler kaydedilmeye devam edildiği bildirildi.

Niyet mektubunun 17 maddesi şöyle:

"1)15 Mayıs tarihinde altıncı ve yedinci gözden geçirmelerin tamamlanması sonrasında, programı uygulama konusunda daha önce de göstermiş olduğumuz iyi performans devam etmiştir. Mayıs sonu itibarıyla belirlenen kantitatif performans kriterleri, limitlerin üstünde fazlasıyla gerçekleştirilmiş ve bankacılık ve diğer yapısal alanlarda daha ileri adımlar atılmıştır.

Bu kapsamda, 14 Haziran tarihinde Meclis'te kabul edilen ek bütçeye paralel olarak, 2001 yılının geri kalan kısmında konsolide bütçe kümülatif faiz dışı harcamalarına ilişkin performans kriterleri üst sınırlarının değiştirilmesi de talep olunmaktadır.

"İLK NETİCELER UMUT VERİCİ"

2) Programın uygulanması sonucu alınan ilk neticeler umut vericidir. Uygun olan en kısa süre içinde uygulamaya koymaya niyetli olduğumuz resmi enflasyon hedeflemesi sistemine henüz geçilmemekle birlikte, TÜFE enflasyonunun yılın ikinci yarısında yüzde 18 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Yılın son çeyreğinde ise aylık enflasyonun yüzde 2 (mevsimsel olarak düzeltilmiş) düzeyine çekilmesi hedeflenmektedir.

Ekonomik faaliyetlere ilişkin göstergeler yılın başlarında bir durgunluk olduğunu teyit etmektedir, ancak güvenin yeniden tesisi, güçlü ihracat büyümesi ile harcamalardaki değişiklik ve rekor düzeydeki turizm faaliyetlerinin, yılın ikinci yarısında ekonomide bir toparlanma başlatmaya yardımcı olarak GSMH'deki azalışı tahmin edilen yüzde 3'lük seviyede tutması beklenmektedir. Yılın ilk üç ayında dış cari hesaptaki gelişmeler yılın tamamı için cari hesabın genel anlamda dengede olacağı tahmini ile uyumludur.

3) Güçlü dış finansman desteği ve açık bir iletişim politikasının da yardımıyla, programı tavizsiz şekilde uygulamak konusundaki taahhüdümüze, sıkı sıkıya bağlı kalınacaktır. 3 Mayıs 2001 tarihli mektubumuz, 2001-2002 yıllarındaki politikalarımızı açıklayan ana belge olmaya devam etmekte olup, bu mektubumuzla bazı alanlarda güncelleştirilmektedir.

GELİRLER POLİTİKASI

4) Gelirler politikası programda önemli bir rol oynamaya devam edecektir. Kamu sektörü işçilerinin ücret müzakereleri Mayıs sonunda bağıtlanmıştır. Sözleşmeyle, 2001 yılında kamu sektörü işçilerinin göreli ücretleri önemli bir oranda yeniden ayarlanmış olmakla beraber, elde edilen sonuç beklentilerimizle tam olarak aynı doğrultuda gerçekleşmemiştir. Bunun 2001 yılında kamu sektörüne getirdiği GSMH'nın yüzde 0.4'ü kadarlık ek yükü telafi etmek ve kamu sektörü faiz dışı fazlasında hedeflenen artışa ulaşmak amacıyla bir dizi tedbir alınmıştır.

ÖZEL SEKTÖRDE ILIMLI FİYAT VE ÜCRET ARTIŞLARI

Ayrıca özel sektörde ılımlı fiyat ve ücret artışlarını teşvik etmek için, sosyal ortaklarla mevcut diyalog kuvvetlendirilecektir. Bu amaçla, Ekonomik ve Sosyal Konsey her üç ayda en az bir defa toplanacak ve hukuki statüsünün de kuvvetlendirilmesi sayesinde diyalog için temel platform olacaktır.

Bu toplantılarda program gelişme ve hedefleri üzerinde durulacak ve özel sektör için enflasyon hedefiyle tutarlı ücret ve fiyatlandırma ilkeleri de dahil olmak üzere, programın hedefleri ile uyumlu ileriye yönelik fiyat ve ücret belirleme davranışı teşvik edilecektir.

Ayrıca Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı, işçi sendikalarına, sanayicilere, işverenlere ve bankacılara programı anlatmak ve onların desteğini sağlamak amacıyla kararlı çabalarını sürdürecektir.

KAMU MALİYESİ POLİTİKASI

5) 2001 yılında kamu maliyesi alanında önemli çabalar gösterilmiştir. Kamu sektörü işçi sözleşmeleri ve hububat destekleme fiyatına ilişkin karar haricinde, tüm bu tedbirler planlandığı gibi uygulanmıştır.

6) Bununla birlikte, programın ilk belirlenen şeklinden bazı sapmalar olmuştur. Kamu sektörü işçi sözleşmeleri, bu yıl için, konsolide bütçede ücretlere ayrılan bölüme 250 trilyon TL'lik, KİT'lerin ücret maliyetlerine de 410 trilyon TL'lik bir ek yük getirecektir. Bunun yanı sıra, yılın ilk aylarında tahminlerin biraz üzerinde gerçekleşen TÜFE artışları sebebiyle, memur maaşları için bütçeden ayrılan tutara ilaveten 80 trilyon TL'lik bir kaynağa ihtiyaç duyulmaktadır.

Ayrıca, buğday destekleme fiyatında yapılan yüzde 63.4 seviyesindeki ağırlıklı ortalama artış, hedeflenen enflasyonun üzerinde gerçekleşmiş olup, kamu sektörüne ek bir 200 trilyon TL'lik maliyet getirmiştir. Tüm bu sapmalar, bu yıl içinde kamu harcamalarında yaklaşık 1 katrilyon TL (GSMH'nın yüzde 0.6'sı) kadar artışa yol açmıştır.

7) 2001 yılı için GSMH'nin yüzde 5.5'i olarak belirlediğimiz kamu sektörü faiz dışı fazlası hedefimizin gerçekleştirilmesi için, telafi edici tedbirleri almış bulunuyoruz.

ATV, EN AZ TEFE ORANINDA ARTIRILACAK

Akaryakıt Tüketim Vergisi (ATV), Mayıs ve Haziran aylarında program kapsamında orijinal olarak belirlenenden daha fazla artırılmış olup, yılın kalan kısmında da aylık bazda, en az TEFE artışı oranında artırılacaktır.

Kamu İktisadi Teşebbüsleri sektöründe ise elektrik ve doğal gaz fiyatlarının planlanandan daha fazla artırılmasına karar verilmiştir.

Daha ayrıntılı olarak, TEAŞ tarafından satılan elektriğin ortalama fiyatı, yıllık ortalama fiyatın 4.5 cent/kwh seviyesinde tutulmasını teminen, yıl sonuna kadar kademeli olarak 5.1 cent/kwh seviyesine çıkarılacaktır.

TEDAŞ'ın tarifeleri de TEAŞ'ın fiyatları ile uyumlu olarak artırılacak olup, BOTAŞ'ın ortalama satış fiyatı da, girdi maliyetlerini sıkı sıkıya yansıtacak şekilde belirlenecektir.

8) 14 Haziran 2001 tarihinde, 2001 yılı için program hedefleriyle uyumlu bir Ek Bütçe TBMM'ce kabul edilerek 8. Gözden Geçirme'nin tamamlanmasına ilişkin bir koşul yerine getirilmiştir.

9) Kamunun borçlanmasını kolaylaştırmak için, destekleyici tedbirler yürürlüğe konmaktadır. Hazine'nin Haziran ayı iç borçlanma programı, güçlü bir bütçe faiz dışı fazlasına ve dış kaynakların kullanılmasına dayanmaktadır.

Böylece, Haziran ayı iç borç döndürme (roll-over) oranı hızla düşerek, yüzde 47 olacaktır. Sıkı bütçe politikası ve ek dış yardım kullanımının, 2001'in ikinci yarısında Hazine'nin iç borçlanma gereğini, geri ödemelerin oldukça altında tutması beklenmektedir.

Kamu ve özel sektör temsilcilerinden oluşan bir komite, kuvvetlendirilmiş bir piyasa yapıcılığı sisteminin Ağustos ayı sonuna kadar kurulmasına ilişkin önerilerini, Temmuz ayı içinde açıklayacaktır.

PARA VE DÖVİZ KURU POLİTİKALARI

"10) Merkez Bankası, doğrudan enflasyon hedeflemesi sistemine geçiş sürecinde uygulanan dalgalı döviz kuru rejimi altında fiyat istikrarını sağlamak amacıyla parasal büyüklüklerin kontrol altında tutulmasına odaklanmaya devam edecektir. Diğer enflasyon göstergelerinin enflasyonla mücadele sürecinin tehlikeye girdiğini göstermesi halinde, Merkez Bankası para piyasası oranlarını, parasal taban hedefine yaklaşılmış olunsa dahi, artırmaya hazırdır.

Döviz piyasasına herhangi diğer müdahaleler, katiyetle kısa vadeli dalgalanmaların yumuşatılması ile sınırlı olacak ve temel olarak ihaleler vasıtasıyla gerçekleştirilecektir. Bu kapsamda, Merkez Bankası bankalararası piyasada döviz borçlanmaktan ya da borç vermekten kaçınacaktır.

11) Merkez Bankası, şartlar elverdiğinde doğrudan enflasyon hedeflemesine geçmek yönündeki hazırlık çalışmalarında ilerlemeler kaydetmektedir.

YAPISAL POLİTİKALAR-BANKACILIK

12) Bankacılık reformunu planlandığı şekilde ilerletmek için, her türlü gayret gösterilecektir.

Kamu bankalarının güçlendirilmesi konusunda olumlu gelişmeler kaydedilmiştir. Ayrıca, kamu bankalarının kar/zarar, likidite ve faiz marjlarını izlemeye yönelik bir raporlama sistemi oluşturulmuştur. Bu sistemden alınan raporlara göre, Ziraat Bankası ve Halk Bankası halihazırda pozitif marjlara ulaşmış durumda olup, şu ana kadar mevduat çekişleri sınırlı kalmıştır. Her bir banka için bağımsız dış denetçiler atanmış bulunmaktadır.

FON'DAKİ BANKALAR

13) TMSF bünyesindeki bankaların çözüme kavuşturulması hususunda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. TMSF bünyesindeki bankalar özkaynak yapılarının düzeltilmesi amacıyla yeniden sermayelendirilmiştir. Halihazırda üç bankanın satış süreci tamamlanmak üzeredir : Demirbank, Bank Ekspres ve ilk geçiş bankası olan Sümerbank. İktisat Bankası'nın satış süreci, Bankalar Yeminli Murakıpları'nın bankanın finansal durumuna ilişkin değerlendirmeleri tamamlanır tamamlanmaz başlayacaktır.

ÖZEL BANKALAR

14) Özel bankaların sermaye yapıları güçlendirilmektedir. BDDK toplam sayısı 27 olan tüm yerli özel mevduat bankalarının finansal durumlarını incelemiş olup, finansal durumunun zayıf ya da sermaye yapısının yetersiz olduğu belirlenen tüm bankalarla taahhüt mektupları imzalanacaktır.

Söz konusu taahhüt mektuplarıyla, bahsekonu bankaların yönetimlerinin, belirli bir takvim dahilinde bankalarının mali durumunu güçlendirmek ve sermaye düzeyinin yeterli seviyeye ulaşmasını temin etmek üzere adımlar atmayı taahhüt etmeleri zorunlu kılınacaktır. Söz konusu bankaların yeniden sermayelendirilmesi yönündeki ilk adımlar ivedilikle atılacak olup, 2001 yılı Haziran ayı sonuna kadar bir miktar sermaye artışı sağlanmış olacaktır. Söz konusu bankaların sermayelendirilmesi süreci tüm bankaların bütün ihtiyati düzenlemelere tam olarak uymalarının gerekeceği 2001 yılı sonuna kadar devam edecektir.

BANKALARA YAPTIRIMLAR

BDDK taahhüt mektubuna tam anlamıyla uymayan tüm bankalara, Bankalar Kanunu'nda tanımlanan yaptırımları ivedilikle uygulayacaktır. Söz konusu yaptırımlar, daha az ciddi ihlallerde banka yöneticilerinin ve yönetim kurulu üyelerinin değiştirilmesinden, daha ciddi ihlallerde bankaya müdahale edilmesine kadar, farklı derecelerde olabilmektedir.

Taahhüt mektuplarına gösterilecek uyumun değerlendirilmesi, müteakip program gözden geçirmelerinin odak noktası olacaktır. Merkez Bankası, her bir banka tarafından uygulanan mevduat faiz oranlarına ilişkin haftalık veri sağlamak üzere yoğunlaştırılmış bir gözetim sistemini Mayıs ayında hayata geçirmiştir.

Söz konusu veriler, bankalararası işlemlere ilişkin her bir bankaya ait günlük veriler ile birleştirildiğinde, likidite sıkışıklıklarına ilişkin erken uyarı sağlamakta ve sorunlu bankalara gecikilmeden müdahele edilmesine imkan tanımaktadır.

Son yasal değişiklikler ve yeni atanan profesyonel, BDDK Kurulu bankacılık reformlarının uygulanmasının güçlendirilmesine yardımcı olacaktır.

TÜRK TELEKOM

Özelleştirme çalışmaları, büyük kamu varlıklarının satışına ilişkin hazırlıklar da dahil olmak üzere hızla ilerlemektedir. Kısa zaman içerisinde Türk Telekom'a yeni profesyonel bir Yönetim Kurulu ve üst yönetim atanması beklenmekte olup, böylece sekizinci gözden geçirmenin koşullarından biri yerine getirilmiş olacaktır. Yeni Yönetim Kurulu için en öncelikli husus, Türk Telekom'un şirketleşmesi için bir plan oluşturulması olacaktır.

TELEKOM İÇİN ÖZELLEŞTİRME PLANI HAZIRLANIYOR

Özelleştirme İdaresi, yeni Kanun uyarınca Türk Telekom'un özelleştirilmesi için bir plan hazırlamakta olup, söz konusu özelleştirme planı tamamlanır tamamlanmaz, Ulaştırma Bakanlığı tarafından Bakanlar Kurulu'na sunulacaktır.

Her bir kuruluşun satışının zamanlaması piyasa koşullarına (piyasa koşulları da ekonomik programı uygulama ve finansal istikrarı sağlama hususunda kaydedeceğimiz başarıya) bağlı olmakla birlikte, Özelleştirme İdaresi, portföyündeki varlıkların özelleştirilmeye hazırlanması çalışmalarını ilerletmektedir.

TÜPRAŞ VE POAŞ'TA, SON ÇEYREKTE HALKA ARZ SÖZ KONUSU

Daha ayrıntılı olarak, TÜPRAŞ ve POAŞ'taki kamu hisselerinin satışı için danışmanlar tutulmuş olup, sözkonusu iki şirketin halka arzının bu yılın son çeyreğinde gerçekleştirilmesi beklenmektedir.

Türk Hava Yolları'nın iç hat tarifeleri serbest bırakılmış olup, şirketin halka arzının bu yılın son çeyreğinde gerçekleştirilmesi beklenmektedir. Şeker Kanunu'nun Nisan ayında ve yeni Tütün Kanunu'nun Haziran ayında yürürlüğe girmesini takiben, Dünya Bankası'nca desteklenen tarımsal reform programı kapsamında, şeker ve tütün fabrikalarının özelleştirmesini başlatılacaktır. Demir-çelik sektöründe, ERDEMİR'in İSDEMİR ile birleştirilerek nihai olarak özelleştirilmesini teminen, işgücünün azaltılmasını da kapsayan büyük çaplı bir operasyonel yeniden yapılandırma gerçekleştirilmektedir.

YATIRIM ORTAMI İYİLEŞTİRİLECEK

14) Aynı zamanda yatırım ortamının iyileştirilmesi hususundaki çalışmalarda ilerlemeler kaydedilmektedir. Dünya Bankası'nın Yabancı Yatırımlar Danışmanlık Hizmetleri Birimi'nce gerçekleştirilmekte olan yatırımların önündeki idari engellere ilişkin çalışmanın, Haziran sonunda tamamlanması beklenmektedir.

İlgili tüm kuruluşların görüşlerinin yansıtılması gereği karşısında, bu çalışmanın sonuçlarının değerlendirilmesi için gerçekleştirilecek konferans en erken Eylül ayı başında yapılabilecek ve akabinde oluşturulacak bir hareket planı kısa sürede Bakanlar Kurulu'na sunulacaktır.

ŞEFFAFLIK

15)Kamu idaresinde şeffaflığın ve etkinliğin artırılması için yürütülen çalışmalarda ilerleme kaydedilmiştir. Daha ayrıntılı olarak, vergi kimlik numaralarının (VKN) kullanımının 2001 yılı Eylül ayından itibaren finansal sektör işlemlerini de kapsayacak şekilde genişletilmesini öngören bir vergi düzenlemesi yerine getirildi. Uluslararası standartlarla uyumlu yeni bir bütçe kodlama sistemi tamamlanmış olup, 2002 yılı bütçesinde 6 pilot bütçe kuruluşunda uygulanacaktır.

ETKİN DEVLET İŞLEYİŞİ

16) Kamu sektöründe etkin yönetimi geliştirmek ve etkin bir devlet işleyişini teşvik etmek amacıyla, üç ayaklı bir plan doğrultusunda ilerlenmektedir.

İlk olarak, bir Kamu Harcamaları ve Kurumsal Gözden Geçirme çalışması, Mayıs ayında Ankara'da Dünya Bankası'nın da desteğiyle kamu kurumları arasında yapılan bir dizi seminerle gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmanın sonuçlarını değerlendirmek ve duyurmak amacıyla, Kasım ayında uluslararası bir konferans düzenlenecektir.

İkinci olarak, Türkiye'de Etkin Yönetim ve Yolsuzlukla Mücadelenin Geliştirilmesi isimli uluslararası konferans, Dünya Bankası ile işbirliği halinde sorunun ne olduğunun irdelenmesi, hareket planının belirlenmesi ve siyasi desteğin harekete geçirilmesi amaçlarıyla Eylül ayı başlarında gerçekleştirilecektir.

Son olarak, kamu görevlilerinin görev ve uygulama esaslarının güçlendirilmesi üzerindeki çalışmalarımız kapsamında kamu görevlileri hakkındaki kovuşturmaların kolaylaştırılmasına ilişkin bir kanun tasarısı TBMM'ye sevk edilmiştir.

17) Geçen sene tamamlanan mali şeffaflık raporunun devamı olarak, IMF'nin Standart ve Kuralların İzlenmesi Raporlarından biri olan, veri modülünün hazırlamasını talep ediyoruz. Bu raporun hazırlanmasında bizimle birlikte çalışmak üzere, Ekim ayında Ankara'ya bir IMF ekibinin gelmesini beklemekteyiz."