Yeşil dönüşümde zaman daralıyor

YAKLAŞAN AB Sınırda Karbon Vergisi uygulaması öncesinde, “Ekonomik güç için artık riskleri tanımlayıp önlem alabilmek gerekiyor” diyen uzmanlar; gerekli ekonomik dönüşümlerin gerçekleştirilmesi için 10 yıllık süre kaldığına işaret ediyor. Bugün durum ne? 68 ülke karbon fiyatlaması uyguluyor. Karbon kredisi satışlarında ilk sırayı, karbon ton başına 94 dolarla Avrupa Birliği alıyor. AB’yi İngiltere ve ABD takip ediyor.

Konuyu uzmanlarına sorduk. Bilgi Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayşe Uyduranoğlu, karbon fiyatlama sisteminin bir kısmının karbon vergisinden, bir kısmının ise Emisyon Ticaret Sistemi’nden (ETS) oluştuğunu belirtti. Türkiye’nin ise henüz karbon fiyatlama politikası olmadığını söyledi. Kadir Has Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. A. Erinç Yeldan ise “Türkiye, birinci sanayi devrimini ve robotik imalat sanayi devrimini uzaktan izlemişti. Yeşil enerji dönüşümünü coğrafi konumu nedeniyle en hızlı uygulayabilecek ve lider olabilecek avantaja sahip. Bu fırsatı kaçırmamalı” dedi.

ŞİRKETLERİ NELER BEKLİYOR

Prof. Dr. Uyduranoğlu’na göre iklim değişikliği iktisat literatüründe bir tür piyasa başarısızlığı. Devletin elinde bulundurduğu araçlarla bu alana müdahale etmesi gerektiğine dikkat çeken Uyduranoğlu, “Yüksek emisyonlara neden olan şirketler, ilk etapta karbon fiyatlamasından olumsuz etkilenecek, bu bir gerçek. Maliyetleri yükselecek. Ancak karbon ayak izini sıfırladıklarında çok farklı avantajlara sahip olacaklar. İhracatçı bundan kaçamayacak. Bu anlamda KOBİ’lerin desteklenmesi gerekiyor” dedi.

HİNDİSTAN’IN 5 KATI

Tarım ve sanayide sera gazı emisyonlarının üretim düşmeden azalmayacağını söyleyen Prof. Dr. Yeldan ise özel sektöre eleştiri getirdi. Yeldan, şunları söyledi: “2005’te kurulan ETS, bugün 10 bin 400 sanayi ve enerji işletmesi ve 350 havayolu şirketini kapsıyor. Şu ana kadar yürütülen çabalar işlevsel bir karbon piyasasının geliştirilmesini ve karbonun gerçekçi bir fiyatının oluşmasını sağlayamadı. Net sıfır tasarımlarında ise ormanlaştırma mucizevi bir öneri olarak kullanılıyor. Ancak yapılan araştırmalara göre, şirketlerin ormanlaştırma yoluyla elde etmeyi planladıkları yerine koyma hedefleri için Hindistan yarımadasının 5 misli araziye ihtiyacımız var. 2050’lerin net sıfır hedeflerine ulaşmada esas yükün dünyanın yoksullarına düşmekte olduğu anlaşılıyor” bilgisini verdi.

‘PARAYI AB YERİNE BİZ TOPLAYALIM’

VERTIS Environmental Finance Araştırma Müdürü Stefan Feuchtinger, karbon fiyatlandırmasının “kirleten öder” prensibi taşıdığını belirtti.  Feuchtinger “Elde edilen gelirler, yeşil teknolojiye yönelik sübvansiyonlar ve sürdürülebilirlik özelinde yatırımlar için harcanabilir. Bugün 68 ülkenin karbon fiyatlamasını devreye alması muhtemelen yakın dönem insanlık tarihinin en koordineli uluslararası çabası. AB Sınırda Karbon Vergisi çalışmaları ise karbon fiyatlaması söz konusu olduğunda tüm dünyada itici güç özelliği taşıyor. Hükümetlerin, ‘Parayı neden biz toplamıyoruz?’ sorusu bu anlamda önemli” diye konuştu.

68 - Karbon fiyatlaması uygulayan ülkeler

564.4 milyon ton karbon - Türkiye’nin 2021’de sera gazı emisyonları

%1.1 - Türkiye’nin küresel emisyonlarda payı

ETS VE VERGİ ARASINDA FARKLAR NELER?

EMİSYON Ticaret Sistemi (ETS) ile kotalar aracılığıyla ne kadar kirlilik azaltılacağı belirleniyor. Kotanın aşılması halinde ton başına ceza ödenirken; bu cezadan kaçınabilmek için şirketler yenilenebilir enerjiye yatırım yapmak, üretimi kısmak ya da kotasını aşmamış şirketlerden daha fazla kota satın almak gibi yöntemlere başvurabiliyor. Hem özel sektör hem kamu kurumları bu sistem içine dahil edilebiliyor. Karbon vergisinin ise ETS’ye göre kapsama alanı daha fazla. ETS’de yıl boyunca devam edecek bir fiyat garantisi söz konusu olmazken; herkes için tek bir karbon fiyatı ancak karbon vergisiyle belirlenebiliyor. Ülkeler, inisiyatif alarak gerektiğinde düşük gelirlileri bu vergiden muaf tutabiliyor.