Bir özelleÅŸtirme hikayesi:POAÅž

Türkiye, özelleÅŸtirmede tarihi bir dönemeci geride bıraktı. Petrol Ofisi'nin 1998 yılında baÅŸlayan özelleÅŸtirme süreci, kalan son kamu hissesinin bugün satışıyla tamamlandı. Özel sektörün bugün en karlı kuruluÅŸu haline gelen Petrol Ofisi, ilk özelleÅŸtirilmeye çıkarıldığında ''stratejik tesisler peÅŸkeÅŸ çekilemez'' ÅŸeklinde işçi sendikalarının sert tepkilerine neden olmuÅŸ, gösteriler yapılmıştı. O dönemde, ÅŸirketin faaliyetlerinin tasfiyesi veya önemli ölçüde sınırlandırılmasının önlenmesi için ''altın hisse''gündeme gelmiÅŸti.  Dönemin ÖzelleÅŸtirme Ä°daresi BaÅŸkanı UÄŸur Bayar, kamunun, Petrol Ofisi'ndeki ''altın hissesini (imtiyazlı hisse)'' 5 yıl süreyle elinde bulunduracağını bildirmiÅŸti. ''Altın Hisse''nin 4 ana maddesi, ''Åžirketin faaliyetlerinin tasfiyesi veya önemli ölçüde sınırlandırılması, rafine petrol ürünlerinin DoÄŸu ve GüneydoÄŸu Anadolu'da satışını sekteye uÄŸratacak veya saÄŸlıklı bir ÅŸekilde yürütülmesini engeleyecek düzenlemeler yapılması, idarenin kabul edebileceÄŸi alternatif düzenlemeler yapılıncaya kadar ANT aracılığıyla Milli Savunma Bakanlığı ve NATO'ya verilecek hizmetlere son verilmesi, ana sözleÅŸmede veya hisselere tanınan haklarda herhangi bir deÄŸiÅŸiklik yapılması''nı önlemeye yönelik düzenlendi.     Aslında POAÅž'ın özelleÅŸtirilmesi süreci, uzun ve çetin bir dönemi kapsıyor. 1998 yılında özelleÅŸtirilmeye çıkarılan ÅŸirketin yüzde 51 hissesinin satış ihalesi, 1999 Haziran ayında, kalan yüzde 42 hissenin halka arzının ise 1999 yılının ilk yarısında yapılması öngörülüyordu. ÖİB, Mart 1998'de, Türkiye'nin en büyük akaryakıt dağıtım kuruluÅŸu, toplam 5 bin 769 istasyonu ve 6 bin 200 çalışanı bulunan Petrol Ofisi'nin yüzde 51 hissesinin blok satışı için verdiÄŸi ilanlarla özelleÅŸtirme sürecini baÅŸlattı.     ÖzelleÅŸtirme kararı, tepkilere yol açtı. Dönemin Petrol Ä°ÅŸ Sendikası Genel Sekreteri Mustafa Çavdar, Petrol Ofisi, Petkim, TüpraÅŸ ve Telekom gibi en karlı kuruluÅŸların özelleÅŸtirilmesinin istendiÄŸini belirterek, ''ÖzelleÅŸtirmecileri fabrikalara sokmayacağız. Biz buraları kolay kolay teslim etmeyeceÄŸiz. Stratejik tesisler peÅŸkeÅŸ çekilemez'' dedi. Petrol Ofisi'nin zarar etmediÄŸini, aksine çok karlı ve stratejik bir tesis olduÄŸunu belirten Çavdar, ''Buranın baÅŸkalarının eline, tekellerin eline geçmesi çok vahim bir iÅŸ olur. Petrol Ofisi'nin yıllık karı 74 trilyon lira. Milli savunmaya da akaryakıt veriyor. Yok pahasına satılmasına göz yummayacağız'' diye konuÅŸtu. Boykot ve miting tehdidi dile getirildi. Türk-Ä°ÅŸ Genel BaÅŸkanı Bayram Meral de, ''Petrol Ofisi'nin özelleÅŸtirilmesinin, ulusal ötesi sermayenin ilelebet payidar kalacak Türkiye Cumhuriyeti'ni zayıflatma çabalarının bir parçası olduÄŸunu'' ileri sürdü. ÖzelleÅŸtirme Yüksek Kurulu'nun, Petrol Ofisi'nin yüzde 51 hissesinin blok satışı için çıktığı ihalede, daha önce 7 Mayıs 1998 olarak belirlediÄŸi son teklif verme tarihini 18 Mayıs'a uzattı.      Fiyat belirleme çalışmaları süren ÅŸirketin özelleÅŸtirilecek olan bölümünden 650 milyon dolarlık bir gelir elde edilmesinin planlanlandığı dile getirildi. Dönemin Petrol Ofisi Genel Müdürü Mehmet Gültekin, POAÅž'ın özelleÅŸtirme çalışmalarının 1.5-2 ay içinde tamamlanacağını tahmin ettiÄŸini, POAÅž'ın ''özelleÅŸtirmenin lokomotifi olacağı''nı söyledi.   Alıcılardan teklif alma aÅŸamasına gelinen Petrol Ofisi'nin özelleÅŸtirilmesi çalışmaları, yurdun deÄŸiÅŸik merkezlerinde düzenlenen eylemlerle protesto edildi.  Ä°zmir'in AliaÄŸa ilçesinde, özelleÅŸtirme çalışmalarına karşı çıkan Petkim, TüpraÅŸ ve Petrol Ofisi işçileri, sabah iÅŸbaşı yapmadı. Servis araçlarıyla iÅŸyerlerine gelen işçiler, Petrol-Ä°ÅŸ Sendikası'nca alınan karar doÄŸrultusunda yarım günlük iÅŸ bırakma eylemi yaptı.       POAÅž, ÖZELLEÅžTÄ°RMEDEKÄ° KARARLILIÄžI TEST EDECEK PROJE Bu arada, UÄŸur Bayar ise, Türkiye'nin özelleÅŸtirmede kararlılığını test edeceÄŸi projenin ''Petrol Ofisi'' olduÄŸunu belirterek, ÅŸu görüşleri seslendirdi: ''Ä°lk defa büyük bir sektörden devlet kendi elini çekecek. Devletin sebze meyve satması ne kadar garipse, benzin basması da medeni alemlere o kadar garip geliyor. Devletin benzin basmasının hiç bir anlamı yoktur. Petrol Ofisi'nin stratejik olduÄŸunu düşünmüyorum. Askerler ÅŸikayet etmiyor, sendika ÅŸikayet ediyor. Biz Genelkurmay ile tüm bu konular üzerinde görüştük ve herÅŸeyi hallettik. Devletin buralarda durmasının hiçbir manası yoktur.''  Dönemin DSP Zonguldak Milletvekili Mümtaz Soysal da, POAÅž'ın özelleÅŸtirmesine karşı çıkarken, gayrimenkullerinin toplamı 2 milyar 100 milyon dolar olan Petrol Ofisi'nin 700 milyon dolara özelleÅŸtirilmek istendiÄŸini savunarak, ''Petrol Ofisi bu tutarı 4 yılda zaten kar olarak elde eder'' diyordu. Soysal, adında ''Sol'' sözcüğü taşıyan bir partinin koalisyon ortağı olduÄŸu hükümetin ÖzelleÅŸtirme Ä°daresi BaÅŸkanlığı'nı bu kadar başıboÅŸ bırakmaya hakkı olmadığını sözlerine eklemiÅŸti. TV'DEN NAKLEN YAYINLANAN PAZARLIK POAÅž'daki yüzde 51'lik kamu payının blok satış yöntemi ile özelleÅŸtirmesine iliÅŸkin 29 Haziran 1998 tarihinde yapılan ihalenin televizyondan naklen yayınlanan ''ÅŸeffaf'' pazarlık görüşmelerinde en yüksek teklifi, 1 milyar 160 milyon dolar ile Hayyam GaripoÄŸlu'nun büyük ortağı olduÄŸu Akmaya-Orteks Ortak GiriÅŸim Grubu verdi. Petrol Ä°ÅŸ Sendikası, POAÅž'ın yüzde 51'lik hissesinin 1 milyar 160 milyon dolara özelleÅŸtirilmesini kabul edilemez bulduklarını açıklarken, satış iptali için açılan dava sürerken iÅŸlemin gerçekleÅŸtirilmesini eleÅŸtirdi. Dönemin CHP Genel Sekreteri Adnan Keskin de, Petrol Ofisi'nin özelleÅŸtirme adı altında büyük bir hukuksuzluk ve usulsüzlük örneÄŸiyle talan ettirildiÄŸini ileri sürerek, ''Bu özelleÅŸtirmede açık artırma deÄŸil açık yaÄŸmalama yapılmıştır'' iddiasında bulundu. 1. YERÄ°NE 3. SIRADAKÄ° KONSORSÄ°YUMA VERÄ°LDİ ÖzelleÅŸtirme Yüksek Kurulu, Petrol Ofisi'nin yüzde 51 oranındaki hissesinin özelleÅŸtirilmesi için açılan ihalede 1 milyar 160 milyon dolarla en yüksek teklifi veren Akmaya-Orteks Ortak GiriÅŸim Grubu yerine, POAÅž ihalesini, aynı fiyatla üçüncü sıradaki Ä°ÅŸ Bankası-Bayındır Holding -Park Holding-PÃœAÅž Ortak GiriÅŸim Grubu'na verdi. Rekabet Kurulu, ÖzelleÅŸtirme Yüksek Kurulu'nun izin baÅŸvurusu üzerine, diÄŸer petrol ÅŸirketlerinin de ortağı durumundaki PÃœAÅž ortaklarının diÄŸer ortaklıklardan vazgeçmeleri ya da POAÅž'ın yönetiminde yer almamaları koÅŸuluyla izin verdi. Ancak, PÜİS BaÅŸkanı Ä°smail Aytemiz'in de yer aldığı PÃœAÅž ortaklarının diÄŸer ÅŸirketlerdeki ortaklıkları tercih ederek konsorsiyumdan ayrılmalarından sonra, Ä°ÅŸ Bankası da çekildi. Söz konusu GiriÅŸim Grubu'nun ihaleden çekildiÄŸini açıklamasından sonra, bu kez hisseler, ihalede en yüksek ikinci teklifi veren Garanti Bankası -DoÄŸuÅŸ Holding'e teklif edildi. Bu grup da kendisine verilen süre sonunda, POAÅž'ın yüzde 51 oranındaki hissesini almaktan vazgeçtiklerini bildirdi. Süreç iÅŸlerken, özelleÅŸtirmenin iptali için davalar açıldı. Ankara 6. Ä°dare Mahkemesi, ÖzelleÅŸtirme Yüksek Kurulu'nun, Petrol Ofisi'nin (POAÅž) yüzde 51'lik hissesinin blok satışına iliÅŸkin kararının iptali istemiyle açılan davada yürütmeyi durdurma kararı verdi.     Bunun üzerine, ÖzelleÅŸtirme Yüksek Kurulu ihaleyi, yargı kararı gereÄŸince iptal etti. ÖzelleÅŸtirme Ä°daresi BaÅŸkanlığı, iptal kararının ardından, Petrol Ofisi'nin özelleÅŸtirilmesi için en kısa zamanda yeniden ihaleye çıkılacağını duyurdu.     Bu en kısa süre, önceki ihalenin 2 yıl sonrasına sarktı ve POAÅž'ta bulunan yüzde 51 oranındaki kamu hissesi, 21 Temmuz 2000 tarihinde Ä°ÅŸ Bankası-DoÄŸan Holding konsorsiyumu olan Ä°ÅŸ DoÄŸan Petrol Yatırımları'na, toplam 1 milyar 260 milyon dolar karşılığında peÅŸin olarak atıldı. GeçtiÄŸimiz Mart ayında ÅŸirket hisselerinin yüzde 16.5 oranındaki bir bölümü daha halka arz edilerek, ÅŸirketteki kamu payı yüzde 25.8'e geriledi. Bu hisseler de bugün satılarak, devlet istasyonlarda benzin satışından tamamen elini çekmiÅŸ oldu.      BUGÃœN POAŞ 129.5 trilyon liralık üretimden satış rakamıyla 2001 yılı itibariyle Türkiye'nin en büyük 500 sanayi kuruluÅŸu arasında 100. sırada bulunan Petrol Ofisi, 256 trilyon 913 milyar 29 milyon lira ileözel sektörün en karlı kuruluÅŸu oldu. 4.1 katrilyon liralık satış hasılatı ile yine özel sektör kategorisinde ilk sırayı alan Petrol Ofisi'nde, 2001 yılı sonu itibariyle 1.275 kiÅŸi istihdam ediliyor. Åžirketin öz sermayesi 293 trilyon 996.7 milyar lira, net aktifler tutarı da 632.7 trilyon lira düzeyinde bulunuyor. Â