İstisnadan kim yararlanamaz

DÜN “konut kira gelirleri için temel konulardan” bahsetmiştik. 3.800 liralık beyanname verme sınırını, gerçek gider-götürü gider ayırımını ele almıştık.
Bugün konut kiraları için daha da ayrıntılara göz atıyoruz. Tahsil edilemeyen konut kiralarının beyan durumunu, kira almadan aile üyelerine/akrabalara tahsis edilen konutlar için beyan durumunu ve çeşitli kritik soruları cevaplıyoruz.

Yarından da bahsedelim... İşyeri kira gelirlerini yine örneklerle inceliyoruz. Hangi mülk sahiplerinin ne kadar iade alabileceğini ele alıyoruz.
Son; cumartesi günü ise ‘beyanname vermeye ilişkin özel durumları, Elektronik beyannameyi, yaşlılar için evden beyanname alma hizmetini, verginin ödenme zamanı ve taksitlerinden, yazlıkları kiraya vermenin vergisel farklarından bahsedeceğiz.

1. 3.800 liralık konut kira geliri istisnasından kimler yararlanamaz?

2016 kira gelirine ilişkin beyannamesini; 25 Mart 2017’ye kadar vermeyip sonradan (denetim sonucu) vergisini ödeyecekler yararlanamıyor. Maliye’nin radarına takılanlar hem vergisini cezalı ödeyecek, hem de vergi hesabında 3.800 liralık istisnayı düşemeyecekler (GVK. Md. 21).

3.800 liralık istisna konut kira gelirleri için düzenlendiğinden, işyeri kira geliri olanlar istisnadan yararlanamıyor. Aynı dönemde hem işyeri, hem de konut kirası elde edenler, konut kira vergisinin hesabında 3.800 lirayı gelirinden düşebiliyor.

Ticari, zirai veya mesleki kazancı nedeniyle gerçek usulde gelir vergisi mükellefi olan, esnaf, tüccar, doktor, avukat vb. kişiler de istisnadan yararlanamıyor.

Ayrı ayrı veya birlikte elde ettiği ücret, menkul sermaye iradı, gayrimenkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlarının tutarı yıllık 2016 (ve 2017) kira geliri için 110 bin lirayı aşanlar da istisnadan yararlanamıyor.

Bir konuta birden fazla kişinin ortak olması halinde, bu konuttan elde edilen kira gelirlerinin vergilendirilmesinde, her bir ortak, 3.800 liralık istisnadan ayrı ayrı yararlanabilecek.

Bir kişinin birden fazla konuttan kira geliri elde etmesi halinde ise 3.800 liralık istisna yalnızca bir kez uygulanacak.

2. Kiracının ödemediği (kiracıdan alınamayan) kira beyan edilecek mi?

Ev sahiplerinin (veya işyeri sahiplerinin) kiracılarından tahsil edemedikleri kiralar varsa, alınamayan bu kiralar beyannameye de dâhil edilmeyecek, vergisi de ödenmeyecek (GVK Md. 72). 2016’da peşin tahsil edilen gelecek yıla ait (2017) kira geliri varsa, ertesi yıl (2018) Mart’ta beyan edilecek.
Eğer 2016’da önceki yıla ait (2015) kira bedeli gecikmeli olarak kiracıdan tahsil edilmişse, 25 Mart 2017’ye kadar verilecek beyannameye 2015 kira geliri de dâhil edilip vergisi ödenecek.

3. Kira bedeli dolar olarak tahsil ediliyorsa beyannameye hangi kurdan aktarılacak?

Döviz cinsinden kiraya verme işlemlerinde tahsilatın yapıldığı tarihteki T.C. Merkez Bankası döviz alış kuru esas alınarak gelir beyannameye aktarılır (GVK Md. 72).

4. Akrabalarım benim konutumda oturuyorlar, para almadığım halde vergisini mi ödeyeceğim?

“Yeğenimden para alacak değilim, kira almadığım halde vergi mi ödeyeceğim” sorusunun cevabı “evet vergi ödenmesi gerekiyor.” Yeğen değil; amca, dayı, teyze, hala, kuzen de olsa fark etmiyor, ‘vergisi var.’ “Kira alınmamışsa vergisi nasıl hesaplanacak” derseniz, emsal kira bedeli (emlak vergi değerinin yüzde 5’i) üzerinden vergisi ödenecek.

5. Kızımdan kira almıyorum vergisi var mı?

Anne, baba, çocuk veya kardeşin kira ödemeksizin oturduğu konut için, konut sahibi vergi ödemiyor. Aynı kişiye (yakınına) ikinci bir konutta tahsis edilmiş ise bu avantaj kalmıyor, emsal kira bedeli üzerinden ev sahibi (ikinci konut için kira almasa da) vergisini ödüyor (GVK Md. 73).

6. Torunumdan kira almıyorum vergisi var mı?

Toruna bedelsiz olarak verilen konut için de konut sahibi vergi ödemiyor. Binaların mal sahiplerinin, usul-füru (üstsoy-altsoy) veya kardeşlerinin ikametine tahsis edilmesi durumunda emsal kira bedeli esası uygulanmıyor (GVK Md. 73). Aynı kişiye (yakınına) ikinci bir konutta tahsis edilmiş ise bu avantaj kalmıyor, emsal kira bedeli üzerinden ev sahibi (ikinci konut için kira almasa da) vergisini ödüyor.

7. Kentsel dönüşüm kapsamında aldığım kira yardımları beyan edilecek mi?

Oturduğu binasını kentsel dönüşüm kapsamında müteahhide verenler, anlaşmaya göre müteahhitten kira yardımı da, ilaveten taşınma yardımı da alabiliyorlar.

Müteahhitten tahsil edilen bu kapsamdaki gelirler; kira geliri niteliğinde değil, yardım niteliğinde. Ayrıca binanın kullanımı karşılığı bir ödeme de söz konusu değil. Dolayısıyla kiralama karşılığı olarak gelir elde edilmediğinden beyanname verme-vergi ödeme yükümlüğü de söz konusu olmuyor.

8. Gurbetçiler kira geliri beyannamesi vermek zorunda mı, vergi ödeyecekler mi?

Gurbetçilerimiz için de konut kira gelirleri (2016 için) yıllık 3.800 lirayı aştığında vergi var, işyeri kirasında ise tutarı ne kadar olursa olsun vergi yok.
Stopaja tabi işyeri kirası elde eden gurbetçilerimiz beyanname de vermeyecekler.

9. Çocuğumun özel okul faturası vergiyi azaltıyor mu?

Evet azaltır. Kira gelirinden dolayı beyanname verecek mükellefler gelirlerinden (2016 yılı gelirleri için) 3.800 TL istisnayı ve gerçek/götürü gideri düştükten sonra vergiyi hesaplarken küçük çocuklarının eğitim masraflarını da indirebilirler. Dolayısıyla özel okul faturaları vergiyi azaltıcı bir etkiye sahiptir. Ancak bu özel okul faturası her durumda beyan edilen kira gelirinin yüzde 10’nu aşamıyor.

Eğitim masraflarının dışında; sağlık masrafları, özel sigorta masrafları, bağış ve yardımların beyannamede indirim olarak yer alabileceği (dolayısıyla ödenecek vergiyi azaltabileceği) hususu Gelir Vergisi Yasası’nın 89. maddesinde (en fazla yararlanılabilecek oranlar belirtilerek) yer almaktadır.

Şahıs sigorta primleri; mükellefin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait birikim priminin alındığı hayat sigortalarına ödenen primlerin yüzde 50’si ile, ölüm, kaza, hastalık, sağlık, engellilik, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta primlerinin yüzde 100’ünden oluşmakta. İndirim konusu yapılacak primlerin toplamı, beyan edilen gelirin yüzde 15’ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşamayacaktır. (2016 yılı gelirlerine ilişkin olarak kullanılacak olan asgari ücretin yıllık brüt tutarı 19.764 lira.)

Bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları ise vergi hesabında dikkate alınamıyor.

10. Beyanname verenin kendisi, eşi ve çocuğunun sağlık masrafları vergiyi azaltır mı?

Sağlık harcamaları da (Türkiye’de yapılmış olmalı) eğitim masrafları gibi (gelirin yüzde 10’nu aşmayacak şekilde) vergiyi azaltıcı etkiye sahiptir. Söz konusu harcamalar mükellefin kendisi, eşi ve küçük çocuklarına ilişkin olmalıdır (GVK 89/2).

11. Kaç yaşına kadar çocuğumun masraflarını beyannamemde düşebilirim?

18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukların eğitim ve sağlık harcamaları belgelendirilmek kaydıyla vergi hesabında düşülebilir. İndirim konusu yapılacak tutarın hesaplamasında beyan edilen gelir olarak, yıllık gelir vergisi beyannamesinde yer alan indirimler ve geçmiş yıl zararları düşülmeden önceki tutar esas alınır.

Beyan edilen gelirin yüzde 10’unu aşmaması şartıyla eğitim ve sağlık harcamaları yıllık beyanname ile bildirilecek gelirlerden indirilir. Eğitim ve sağlık harcamaları Türkiye’de yapılmalıdır.

“Küçük çocuk” tabiri, mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dâhil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukları ifade etmektedir. Eş tabiriyse, aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade eder. (Gelir Vergisi Sirküleri/85).

12. Kira bankadan ödenmezse cezası nedir?

Maliye, 2008’de ‘tüm işyeri kiralarının’ ve ‘500 TL üstü konut kiralarının’ bankadan veya PTT’den ödenmesini zorunlu kıldı (268 Seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği). Bu kurala uymayanlara kira bedelinin yüzde 5’i kadar (her bir işlem için) ceza öngörülmekte (ceza, özel usulsüzlük cezasından düşük olamıyor). Ceza; konut kiralarında yalnız mülk sahibine, işyeri kiralarında ise hem mülk sahibine hem kiracıya öngörülmekte.

13. Depozito olarak yatan paralar beyan edilecek mi?

Kiracıdan alınan depozito tekrar kiracıya iade edileceğinden ve dolayısıyla bir gelir olmadığından beyannameye de dâhil edilmeyecek.
Ödenen depozitoların kira ödemesi ile beraber yapılmaması ve banka dekontunda ‘depozito bedeli’ açıklamasının ayrıca yer alması yerinde olacaktır.

• Kira gelirinin büyüklüğüne göre vergi oranları; yüzde 15, yüzde 20, yüzde 27 ve yüzde 35’dir.
• 2016 kiralarının; her ay değişmeden aynı bedel üzerinden yıl boyunca tahsil edildiği varsayılmıştır.
• Kira gelirinden dolayı beyanname verecek olan mükellefler, GV Yasası’nın 89. maddesinde yazılı olan ve ödenecek vergiyi azaltabilecek olan indirimleri de (özel sigorta prim ve katkı payları, bağış ve yardımlar, eğitim ve sağlık harcamaları) gösterilen sınırlar çerçevesinde vergi hesabına dâhil edebilir.