Dünyanın ayakta duran en eski Süryani Ortodoks manastırı Mor Gabriel

MARDİN’in Midyat ilçesine 25 kilometre uzaklıkta bulunan Mor Gabriel Manastırı, Deyrulzafaran ile birlikte Mardin’de görülecek en güzel yerlerden birisi. Tarihi 397 yılına dayanan manastır tarihiyle en eski manastırlardan birisi.1600 yıllık geçmişiyle Deyrulzafaran’dan bile eski olan Mor Gabriel (Aziz Gabriel) Manastırı’nın diğer adı Deyrulumur yani yaşam manastırı..

DİNİ BİR MERKEZ

Günümüzde yaklaşık 60-70 kişinin kaldığı ve içinde birçok metropolitin mezarının bulunduğu manastır, bölgede yaşayan Süryanilerin dini merkezi olarak biliniyor. Hatta burası Süryani inancına göre “2. Kudüs” niteliğinde. Tur Abdin olarak bilinen tarihi bölge ve Mardin ili, Midyat ilçesi ve çevresindeki alanı kapsayan bölgede erken dönemlerden itibaren Hristiyanlık yayılmaya başlamış, 4-5. yüzyıldan itibaren bölgede kültürel doku Hristiyan dini temelli olarak belirginleşmiş ve inşa edilen bu yapılar, özgün taş yapı geleneğiyle günümüze önemli birer kültürel emanet olarak gelmiş.

EL EMEĞİ MOZAİKLER

Etkileyici tarihi yapıyı gezerken yıllara meydan okuyuşu, kendine has duruşu ilk girişten sizi etkiliyor. Yapı içinde var olan anıt mezarları, daha önce yaşamış olan azizlerin duvar nişine oturur pozisyonda ve doğu yönüne bakacak şekilde gömülmüş olmaları, dahası günümüze ulaşmayı başaramamış el yazması birçok eser “Mor Gabriel Kilisesi’ni” farklı kılıyor.
Bugüne kadar ayakta durmayı başarabilmiş manastırın yüzyıllar öncesinden bizlere yadigar kalan; Bizans dönemi mozaikleri, kubbeleri ve kapıları Midyat kesme taşlarından el emeğiyle yapılmış.

TAŞ İŞÇİLİĞİ İLE...

Sadece bir odasının tamamen altın kaplama olduğu söylenen manastır ayrıca duvarlarında mevcut olan kabartma yazıları ile oldukça etkileyicidir. Dünyanın ayakta duran en eski Süryani Ortodoks manastırı olan bu tarihi yapı, kurulduğu ilk yıllarda ibadet yeri olmasının yanı sıra barınma yeri olarak da kullanılmış. Yerli ve yabancı turistin hayranlığını kazanmaya devam eden ve her taşında başka medeniyet ve yaşamlara ait izler barındıran “Mor Gabriel Manastırı” muazzam bir taş işçiliği ile inşa edilmiş yapı topluluğuna sahip. Hz. İsa’nın konuştuğu dil olan Aramice dilinin, M.Ö 11. yüzyıldan bu yana konuşulan, birçok lehçesinden biri olan ve 22 harften oluşan “Süryanice” dili ile ibadet edilmesi için hizmet veren manastır Süryani toplumunu anlayabileceğiniz, yaşayabileceğiniz yerlerden.

ÜZÜMÜN YERİ

Manastırın bir çok yerinde bulunan üzüm motifleri dikkat çekiyor. Kilisenin tavan mozaiklerinde yer alan, “altın kaplama ve üzüm asması motifler, şarap ve ekmeğin “İsa’nın kanı ve etini” simgelemesi nedeniyle bolca kullanılmış. Ayrıca bölgede birçok üzüm bağı var.

MOR GABRIEL KİMDİR?

KİLİSEYE ismini veren Mor Gabriel, azizlik mertebesine yükselmiş ve burayı yükselten kişi olarak 7. yüzyılda yaşamış biridir. Kilise tarafından ikinci Kudüs anlamı taşıyan manastır Süryani Kadim cemaatinin tarihi boyunca ilim merkezi olmuş, en büyük ve en ünlü yapılarındandır.
Kubbeleri, mozaikleri ve kapıları Midyat’ın kesme taşından yapılmış olan manastır birkaç kısımdan oluşmaktadır. Manastırın ana kilisesi Büyük Kilise ve dini ritüellerin yapıldığı Meryemana Kilisesi ilgiyle ziyaret edilen yerler arasındadır. Theodora Kubbesi ise görülmeye değer bir başka yerdir.

NEDEN AYAK ALTINDA?

Farklı zamanlarda ölen azizler için hazırlanmış nişlerin içerisindeki mezarların bulunduğu Azizler Evi, bana göre manastırın en dikkat çeken yeri. Her bir nişte onlarca mezarın olduğu yerde en ilginci Mor Gabriel’in mezarıdır. Bunun sebebi kendisinin mezarının diğer mezarlara nazaran ayak altında olmasıdır. Rivayete göre ölmeden önce vasiyetinde “mezarının ziyaretçilerin ayaklar altında olmasını” istemiş.

HAFTADA 3 GÜN AYİN

Bizi gezdiren görevli arkadaşın anlattığına göre Hristiyan dünyası için önemli bir yere sahip olan manastırda Hz. İsa’nın doğudan dirileceğine inanıldığından dolayı din adamları oturur pozisyonda ve yüzleri doğuya dönük olarak gömülürlermiş. Bugün aktif olarak kullanılmakta olan manastırda hafta da üç gün çarşamba, cuma ve pazar günleri sadece burada yaşayan dini görevli ve öğrencilerin katıldığı ayinler yapılmaya devam ediyor.

 SÜRYANİLER KİMDİR?

SÜRYANİLERİN kültür açısından dönüm noktaları tahmin edileceği üzere Hristiyanlığı benimsemelerinde yatıyor; bu yüzden Süryaniler için Hristiyanlık öncesi ve sonrası iki ayrı dönem önemli. Aslında Hristiyanlık öncesi dünya üzerindeki birçok halk gibi Süryaniler de çok tanrılı dine, pagan anlayışa sahipti. Süryaniler’in Hristiyanlığın kadim cemaati olmalarının asıl ve en önemli sebebi bu dini benimseyen ilk halk olmaları. Süryaniler, dünya mirası sayılan birçok şehrin ve özellikle Doğu Anadolu’muzdaki güzel Diyarbakır, Şanlıurfa, Mardin gibi yerlerin kurucuları olarak bilinirler.

TUR ABDİN BÖLGESİ

Unutmadan bu kadim halkın dili de dünyanın en eski dillerinden biri sayılıyor. Peki, Türk halkının bir kısmını da oluşturan ve 4. yüzyılda şekillenerek 6. yüzyılın ortalarına kadar Doğu Hristiyanlığının liderliğini elinde bulunduran bu kadim kavmin inanç sistemi nasıl? Süryaniler için Tur Abdin bölgesi ayrı bir anlam taşıyor. Mardin, Midyat, Batman, Cizre ve Nusaybin arasında kalan bu bölgenin ismi, Tur Abdin ise “Tanrı’ya iman edenlerin dağı” anlamına gelir ve bu bölge Süryaniler için kutsaldır. Bununla birlikte Midyat’ta bulunan ve temelleri 397 yılında iki Süryani rahip tarafından atılan Mor Gabriel Manastırı da Süryaniler için en önemli ibadethanelerden.

BİR EFSANE

DEYRUL UMER İSMİ NEREDEN GELİYOR?

BİR rivayete göre manastıra Deyrul-Umur denmesi İslam orduları kumandanı Hz. Ömer’den gelmekte. Anlatılan şudur ki ; 634 yılında Rum kumandanı Harkel Urfa’yı işgal eder. Ortodoks episkoposları kovar ve makamlarından uzaklaştırır. Bu sırada Süryani kilisesi büyük bir kriz yaşar. Mor Gabriel ise çareyi İslam ordusunun Mezopotamya’ya girmesinde bulur. İslam ordusunu destekler ve Mezopotamya’ya girmesine yardım eder. Mor Gabriel Cizre’ye giderek İslam ordusu başkumandanı Hattaboğlu Ömer’i ziyaret eder.

HZ. ÖMER’İN FERMANI

Hz. Ömer yapmış olduğu yardımlardan dolayı Mor Gabriel’e mühür ve imzasıyla tasdikli bir ferman verir. Fermanda, “Süryaniler her türlü din, örf ve adetlerinde hürdür. Çan çalması, bayram kutlamaları, cenaze gömme törenleri, kilise ve manastır inşaatı serbesttir. Din adamları olan episkoposlar, papazlar, rahipler ve şemmasları da vergi ve askerlikten muaf tutar. Süryani fakirlerine yardım edilmesini emreder, Süryanilerin İslam kanunlarının teminatı altında hür yaşamalarını vaat eder. Bu emirlerin dışında hareket edenlere şiddetli cezaların uygulanacağını” bildirir.

BARINILAN YER

Bu ferman sayesinde Mor Gabriel manastırı uzun bir süre saldırılardan korunur. Bu itibarla, manastıra İslam Ordusu başkumandanı olan Hz. Ömer’in adına izafeten DEYREL- ÜMER adı verilir. Bir başka rivayette ise Deyr-el-Umur denilmesi, Umro Süryanicede sakinlerin barındığı yer anlamına gelmekte.
Fırsatınız olursa yukarı Mezopotamya’nın kadim ibadethanelerinden olan Mor Gabriel Manastırı’nı görmenizi , atmosferini yaşamanızı tavsiye tavsiye ederim.