Çin nadir element silahını kuşandı

“1970’lerde petrol ne kadar önemli bir emtia ise günümüzde kritik mineraller de o kadar önemli olmaya başladı. Elektrikli otomobillerden tutun dronelara jetlere, uçaklara, çiplere hatta yapay zekâya kadar her noktada kritik mineraller devrede. Ve kritik minerallerde tek bir ülkenin, yani Çin’in muazzam bir hakimiyeti var.”

Eylül ayında görüştüğümüz Uluslararası Enerji Ajansı Başkanı Fatih Birol aynen bunları söylemişti. Ben de Birol’un sözlerinden yola çıkarak iki yazı kaleme almış ve bundan sonra dünyanın kıymetli mineraller etrafında yeniden şekilleneceğini aktarmıştım.

Tam biz İsrail saldırılarını durduracak anlaşmaya fokuslanmıştık ki Çin yeni bir savaşın ateşini harladı. Bu ateşli silahların olduğu sıcak bir savaş ya da Sovyet döneminden kalma soğuk bir savaş değil. Tam anlamıyla bir ticaret savaşı. Bu savaşın baş aktörleri ise Çin ve ABD. İşte tam bu savaşın ortasında Çin, ABD ile ticaret görüşmeleri devam ederken, ileri teknoloji üretimi için kritik öneme sahip nadir toprak elementleri ve diğer malzemeler üzerindeki ihracat kontrollerini sıkılaştırdığını açıkladı. Yani bu element ve malzemelerin ihracatını zorlaştırdı.

KARAR NELER GETİRECEK

Çin’in aldığı bu karar neden önemli, neleri değişterecek? Yabancı şirketler artık nadir toprak elementleri içeren ürünleri ihraç edebilmek için Çin hükümetinin onayına ihtiyaç duyacak. Bu ürünlerin hangi amaçla kullanılacağını açıklamak zorunda kalacaklar. Hükümet isterse bu ürünlerin satışına izin vermeyebilecek.

Çin’de bakanlık, küresel teknoloji tedarik zincirinin temel bileşenleri arasında yer alan ve büyük ölçüde Çin’de üretilen lityum piller ve bazı grafit türlerinin ihracatına da benzer kısıtlamalar getirildiğini duyurdu.

Bu ne anlama geliyor kısaca özetleyeyim. 

Güneş panellerinden akıllı telefonlara, otomobillere, uçaklara kadar her şeyin üretiminde kullanılan dünyadaki nadir toprak elementlerinin Batı’ya akışı yavaşlayacak. Çünkü bu malzemelerin yaklaşık yüzde 90’ını Çin üretiyor.  

‘Çin neden şimdi böyle bir karar aldı diyebilirsiniz’. ABD, Çin’i ticaret vergileriyle durdurmak için vergi silahını çekti. Çin lideri Xi Jinping ile ABD’li mevkidaşı Donald Trump arasında bu ay yapılması beklenen görüşmeye Çin tarafı cebinde kıymetli mineraller kozuyla katılacak. Yani diyecek ki, ‘Sen bana vergiyi yapıştırırsan ben de sana bu kıymetli malzemeleri daha az satarım. Hatta bazılarını belki hiç satmam.’ 

Pekin, düzenlemelerin “ulusal güvenliği korumayı” amaçladığını belirtti. Bu kontrollerin başlıca hedeflerinden biri, Çin’den alınan nadir toprak elementlerini kullanan Batılı savunma sanayi şirketleri. Ve bunların arasında ABD’li şirketler de var.

NİSANDA DÜĞMEYE BASILDI 

Çin, Trump’ın ticaret savaşını tırmandırdığı nisan ayında ihracat kontrol listesine birkaç nadir toprak elementi ve ilgili materyali zaten eklemişti. Yeni duyuru, silah üreticilerinin ve çip sektöründeki bazı şirketlerin işinin iyice zorlaştığını ortaya koydu.

Hatırlarsanız eylül ayında kıymetli metallerden ‘germanyum’da kriz yaşanmıştı. Çin’in kritik ve nadir toprak metallerine yönelik ihracat kısıtlamalarının Batı’nın askeri sistemlerinin tedarik zincirlerini etkilemesiyle germanyum eylülde, 14 yılın en yüksek seviyesine ulaşmıştı. 2023 yılında kilosu 1000 dolar olan germanyum şu sıralar 5 bin dolara fırlamış durumda.

ÇİN NEDEN GÜÇLÜ

Çin, analiz edilen 20 mineralin 19’unda lider rafinajcı konumunda ve ortalama yüzde 70’lik pazar payına sahip. Hem minerallerin çoğu Çin’de hem de bu mineralleri işlemek için gereken tesisleri elinde bulunduruyor. Batılı devletler bu element ve malzemeler için bugün alternatif oluşturmaya çalışsa bile bu süreç çok uzun yıllar alacak. Yani önümüzdeki dönemde dünya bu kıymetli madenler ekseninde şekillenecek.

FATİH BİROL: CİN ŞİŞEDEN ÇIKTI

Çin’in kıymetli minerallerin ihracatına getirdiği kısıtlamalar üzerine bu konuyu daha önce konuştuğumuz Uluslararası Enerji Ajansı Başkanı Fatih Birol’u aradım. Fatih Birol son gelişme üzerine “Bu sadece enerji değil, teknoloji, otomotiv, savunma sanayi, yapay zekayı etkileyecek bir karar. Artık cin şişeden çıktı. Umarım dünya ekonomisi zarar görmeden bir çözüm bulunur” dedi.