Uzman pedagog çocuğa sorduysa hâkimin dinlemesine gerek yok

Önce okurum K.Z.’nin sorusu: “Eşimle boşanma davamız var. 9 yaşındaki kızımın velayeti konusunda anlaşamıyoruz. Aile mahkemesi uzmanları kızımla konuştular. Küçük kızım, babasından çekiniyor. Hâkimden, duruşma salonundan korkuyor. Boşanmamız kızım için zaten travma oldu. Adliyede, duruşma salonu dışında adli görüşme odasında ifade alınabildiğini okudum. Bu sadece mağdur çocuklara dönük mü uygulanıyor? Boşanma davamız da kızımın da bu şekilde beyanının alınması mümkün mü?”

TÜRK MEDENİ KANUNU’NDA YOK

Okurum K.Z. ve birçok okurumun benzer sorularını Türk Medeni Kanunu (TMK) ve Yargıtay kararları ışığında yanıtlamak mümkün. Yargıtay’ca çocuğun idrak yaşı 8 olarak belirlenmiş durumda. İdrak yaşındaki 8 yaş ve üstü çocuğun görüşü alınarak velayet kararı veriliyor. Öncelikle şunu vurgulamak gerekiyor:

Çocuğun kendisi ile ilgili her konuda bilgilendirilmesi ve görüşünün alınması TMK’da açıkça yok. Ancak taraf olduğumuz uluslararası sözleşmelerde var. Anayasa’nın 90. maddesine göre de uluslararası sözleşme hükümlerinin iç hukukta öncelikle uygulanması gerektiğinden, bu ilke iç hukukta benimsenmiş durumda ve uygulanıyor.

 YANITI YARGITAY KARARI VERİYOR

Çocuğun velayet konusundaki görüşünün mutlaka mahkemede hâkim huzurunda alınmasının gerekip gerekmediği sorusunun yanıtını Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun (YHGK) 27 Haziran 2018 tarihli (2017/2-3117 E, 2018/1278 K sayılı karar) kararı veriyor. Buna göre eğer çocuğun velayet konusundaki görüşü uzman tarafından alındıysa, duruşmada yeniden hâkim tarafından görüşünün alınmasına gerek yok.

Yargıtay, bu kararı çocuğun tekrar tekrar konuşmaya zorlanarak, ikincil örselenmesinin önüne geçilmesini sağlamak için verdiğini de kayda geçiriyor. Oyçokluğu ile verilen karar bakın şöyle:

MAHKEMEDE İFADE ŞART DEĞİL

“Alıntı yapılan sözleşme (Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi, Çocuk Haklarının Kullanılmasına ilişkin Avrupa Sözleşmesi) hükümlerine göre çocuğun ‘doğrudan doğruya veya bir temsilci ya da uygun bir makam yoluyla’, ‘çocuk için elverişli durumlarda ve onun idrakine uygun bir usulde’ dinlenilmesi öngörülmüştür.

Özel bir engel bulunmadıkça, ayırt etme gücüne sahip çocuk hâkim tarafından duruşmaya çağrılarak bizzat dinlenebileceği gibi bizzat mahkemeye getirtilmeden diğer şahıs ve kurumlar vasıtasıyla da çocuğun fikrinin alınması sağlanabilir. İki sözleşme kapsamında, çocuğun ifadesinin mahkeme huzurunda alınmasının bir gereklilik olduğunu söylemek mümkün değildir.

TEKRAR TEKRAR KONUŞMAYA ZORLAMAK PSİKOLOJİK BASKI

Önemli olan ayırt etme gücüne sahip olan çocuğun kendi yararı için nasıl bir karar verebileceği hususunda uygun ortam ve koşullarda görüşünü ifade etmesine imkan tanınmasıdır. Küçük çocuk E.’nin pedagog tarafından alınan beyanının yeterli olmadığını, bu nedenle mahkeme huzurunda görüşüne başvurulması gerektiğini söylemek olay hakkında tekrar tekrar konuşmaya zorlamak, onu psikolojik olarak baskı altına almak anlamına gelecektir ki, bu durumun çocuğun üstün yararı ile bağdaşmayacağı açıktır.

YENİDEN GÖRÜŞÜNÜN ALINMASINA GEREK YOK

Hal böyle olunca yerel mahkemece idrak çağında olan küçüğün velayet konusundaki görüşü bu alanda eğitim görmüş uzman pedagoglar tarafından alındığından aynı hususta mahkemece yeniden görüşünün alınmasına gerek bulunmadığına ilişkin olarak verilen karar yerindedir.”

ANTALYA MODELİ AGO

Okurum K.Z.’nin sorusuna dönelim. Uzman raporuna rağmen hâkim velayet kararı için çocuğu yeniden dinlemek isterse, duruşma salonu yerine AGO’da uzman eşliğinde görüşünü sorması mümkün. Antalya aile mahkemeleri bu uygulamayı sıklıkla kullanıyor. “Kırılgan gruptaki” çocukların ikincil mağduriyetlerinin önlenmesini sağlamak üzere adliyelerde duruşma salonu dışında oluşturulan AGO’larda çocukların beyanları uzman eşliğinde alınıyor.

AGO’lar “bekleme odası”, “görüşme odası” ve “gözlem odası” şeklinde üç odadan oluşuyor. Uzmanlar çocukla bir ön görüşme yapıyor. Daha sonra AGO’ya bağlanan hâkim ve taraflar uzman kanalıyla çocuğun beyanını alıyorlar. Uzman, çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun şekilde soruları yöneltiyor. Böylece, çocuklar anne-babaları arasındaki olaylara ilişkin bilgi ve görüşlerini duruşma ortamında anlatmak zorunda kalmıyorlar. Kimin yanında kalmak istedikleri gibi örseleyici sorularla duruşma salonunda ve tarafların önünde muhatap olmuyorlar.  

108 ADLİ DESTEK BİRİMİ

SON bir not: Türkiye çapında Adalet Bakanlığı’na bağlı 108 adli destek ve mağdur hizmetleri müdürlüğü (ADM) hizmet veriyor. ADM bünyesindeki AGO’ların şubat ayı sonunda Türkiye çapında tüm adliyelerde kuruluşu tamamlanacak. Sayıları 90’dan 105’e çıkarılacak. ADM’nin “Hukuk Yargılaması Destek Bürosu” kanalıyla daha önce sadece aile mahkemelerine yönelik verilen uzman desteği, ihtiyaç duyulan tüm hukuk mahkemelerini kapsayacak şekilde genişletilmiş durumda. Böylece aile mahkemesi olmayan yerlerde bu görevi üstlenen asliye hukuk mahkemelerinin de uzman desteğinden faydalanması sağlanıyor.