Cumhuriyet’in öncü kız liseleri

Bu hafta mezuniyet haftası, devlet ve milletimizin tarihinde çok önemli yeri olan okullarımızın diploma törenleri birbirini izliyor. Ben de ilgim icabı bunlardan bazılarına katıldım ve bazılarını da takip ediyorum.

AYNI SIRALARDA OKUDULAR

Önümde Cumhuriyet’in ilk kız okulu hakkında “Ankara Kız Lisesi 1923-77” adlı bir eser var; Dr. Gülnaz Gezer Esen tarafından yazılmış. Kız lisesi Ankara eğitim tarihinde fevkalade yeri olan, şaşılacak bir olgudur; başşehrin seçkin sınıfının kızları ve tabii sadece onlar değil bütün halkın zeki çocukları okumuşlardır. Mezunlarından bazıları edebiyat ve sanat tarihimizin, bilim dünyamızın sıralarını dolduruyorlar. Mezunların içinde listeye bakıldığı zaman; hem Türkiye hem de dünyanın ilk kadın subayı olan İnci Arcan Uysal, ünlü yazarımız Sevgi Sosyal, kız kardeşi Gönül Öney, Prof. Birsen Gökçe, Prof. Aysel Aziz var. Sayı ve ünlü isimler uzuyor. Okulun unutulmayan müdiresi Nilüfer Gün öğrencilerin hayatında önemli bir yer alıyor. Prof. Gürsel Aytaç Alman dili ve edebiyatının öncü hocalarından. Tıp hayatında, edebiyat fakültelerinde, hukuk fakültesinde tanınmış hocaların çoğu buradan geçmiştir. Ankara’da Atatürk ve Gazi liseleri de erkek liseleri olarak paralel önemdedir.

Öğretmenler genelde her üç okulda da öğretim hayatları boyunca münavebeli olarak çalışmışlardır. Mesela Afet İnan Hoca Kız Lisesi’nde öğretmenken günün birinde Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin kurucuları arasındadır. Kız Lisesi’nin öğretmenleri zamanla Atatürk Erkek Lisesi’nde veya Gazi Lisesi’ndedir. Bu şüphesiz ki Ankara’da ve Türkiye’de eğitim hayatına bir birlik yarattı. Bu üç lisesinin en önemli faydası öğretim hayatlarındaki dersleri ele alışlarının dışında talebelerinin sosyal hayatlarına, iktisadi durumları el vermese de mutlaka tahsillerini tamamlamalarına idarecilerin dikkat etmesiydi. Asıl önemlisi tiyatro, müzik, konser, opera gibi faaliyetlere öğrencilerin katılmasına öncülük etmişlerdir. Bu nedenle payitahtta Batı sahne sanatları ve orkestral müziğe ilk ilgi duyan ve bilgisi olan nesiller yetişmiştir.

Şüphesiz ki bu durum Ankara’ya has bir şey değil. İzmir Kız Lisesi’ni hatırlatmadan geçemeyiz. Bir sınıfından dört öncü kadın hocamızın yetiştiği mesela 1941 dönemi mezunları içinde Mübeccel Kıray Belik, Nermin Abadan Unat, aynı şekilde Zeynep Korkmaz daha niceleri. Türk eğitim hayatında kadınların aktif olarak birçok mesleğe girmesine asıl önemlisi akademik hayatta yer almalarına sebep olan kurumlardır.

EĞİTİMDE FIRSAT EŞİTLİĞİ SAĞLADILAR

Cumhuriyet, Osmanlı’nın başladığı Dârülmuallimât, Kız Öğretmen Okulları Reformu’nu, gerçek anlamda rayına oturtan ve liseyi genç insanların kabiliyetlerinin işlendiği, mutlaka girip okudukları kurumlar yapmıştır. Nermin Abadan Hoca’nın hatıratındaki özetinde bunu açıkça görebilirsiniz. Onun “Eğer burada olmayıp Macaristan’da kalsaydım okuyamayacaktım” sözünün arkasında bu gerçek yatar. Kemalist dönem eğitimde yeteneği olan gençlere eşitliği liselerle sağladı.

Bu yıl Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde o camiayı meydana getiren kavimlerin özellikle şarkta Arapların, Kürtlerin ileri gelenlerinin çocuklarının okutulduğu aşiret mektebi hümayunun da bir rolü vardı. Bunlar için yazılan bir kitap olan Mehmet Ali Neyzi’nin “Aşiret Mektebi – Osmanlı Eğitim Tarihinde Bilinmeyen Bir Girişim” çalışmasını ileride tanıtacağım.

Yaz tatilinizin dinlendirici geçmesini bu yılki üniversite imtihanı neticelerinin düzgün ve adil sonuçlanmasını temenni ediyorum.

İLGİNÇ BİR YAZ GECESİ

Geçen cuma Şef Danilo Zanna bütün nezaketiyle beni Caddebostan’daki restoranına çağırdı. Doğrusu bu tertiplediği ziyafette birtakım dostlarımla beraber olmaktan çok mutlu oldum. Türkiye balesinin unutulmaz yıldızı ve genel müdürü Meriç Sümen, Devlet Operası’ndan baş bariton Burak Bilgili, hepsi oradaydı. Bu yemek nefisti. Danilo’nun menüsü İtalyan mutfağının güneyden kuzey birçok unsurunu barındırıyor ve Akdeniz mutfağının aslından ne kadar komşu ilişkiler içinde olduğunu gösteriyor. Bir ustanın misafiri olduk.

Bu nefis ziyafetin yanında asıl önemli olan opera sanatçılarımızın verdiği manevi ziyafetti. Kültür dünyamızın özellikle opera sanatımızın sorunlarının burada acısıyla ortaya çıktığını belirtmeliyim. Maalesef büyükelçiliklerdeki ve Türkiye’nin seyahat projelerinde yaşanan vize problemleri yüzünden İtalya’daki yarışmanın finaline gidemeyen soprano Merve Timurcuoğlu’nu dinledik. Büyük ödülü kaçırdığımızı anladım. Ziyanı yok, kapının biri açılır biri kapanır. Harika bir sanatçıydı karşımızdaki. Mezzo-soprano Asude Karayavuz, bu arkadaşlar, Burak’ın talebeleri. Sesin güzelliği, kalitesi bir yana teatralite yüksek derecedeydi. Genç nesil operacılarımızda teatralite konusunda büyük bir gelişme görülüyor. Bu yüzden de hepsi Avrupa sahnelerine çıkmaya hazır. Yetiştirdiğimiz insanlar bu memlekette değil dışarıda hizmet veriyor. Tenor Emre Parlar harikaydı, bas Berke Tükenmez aynı şekilde. Sevgili Fügen Yiğitgil opera dünyasının en ilginç piyanistlerinden biri. Yorulmayan herkese refakat eden.

Böyle bir kültür akşamını unutmayacağım. Türkiye aslında bir vakit sosyolog Dahrendorf’un dediği gibi “kültürel bakımdan köşeyi dönmüş memlekettir”. Kurumlarımız, hassaten devletin ve belediyenin kurumları bu sürecin farkında değil.

ÜLKEMİZ YANIYOR

Yangınlar durmadan ilerliyor. Ne olduğu belli değil. Hepsinin sebebi iklim mi yoksa organizasyondaki bozukluktan mı ileri geliyor? Kabahati söndürme işlemlerine atamazsınız. O artık son safhadır ve itfaiyecilerimizin fedakârlığı ortada. İzmir halkı trafolardaki bozukluğun, eskimişliğin, ihmalin yangını sıçrattığını ileri sürüyor ve şikâyet sesleri yükseliyor. Bizzat valimiz de bu konuda açıklama yaptı. Hâl böyleyken Gediz Elektrik’in “Bizden ve tesislerimizden kaynaklanan sorun yok demesi” anlaşılır gibi değil. Her hâlükârda bu yazının kapsamı bu gibi olayların tespitiyle bağlı değildir ama bir tartışma ve araştırmanın yapılması açıktır.

Şunu işaret etmek istiyorum. Birtakım lüzumsuz tartışmalarla günlerdir televizyon ekranlarını dolduruyoruz. Asıl mühim mesele ise tabiatımız. Şu orman yangınlarının nedenleri üzerinde varsa kusurlarımızı, eksiklerimiz tespit etmeliyiz. Bu iş şu belediyenin, bu belediyenin, şu veya bu partinin değil. Türkiye gibi bir memleket bulunmaz. Buradaki ormanlar dünyanın en zengin orman örtüsü değil. Ama türler bakımından en ilgincidir, bambaşka bir iklimi ve coğrafyayı ifade eder ki bunu da herkes bilir.