Sürece tarihsel olarak baktığımızda, 1904-1905 yıllarındaki Rus-Japon Savaşı’nın akabinde Japonlar Kore’yi kendi sömürgesi olarak kabul etmeye başladı. 1930’lu yılların sonuna gelindiğinde ise yaklaşık yirmi dört milyon Korelinin kendi ana dilini konuşmasını ve kültürünü yaşamasını yasaklayan Japon yönetimiyle Kore milliyetçileri arasında ciddi anlamda gerginlikler ortaya çıktı. Japonya tarafından Korelilere yapılan asimilasyon çalışmaları bu yıllardan itibaren Kore-Japon gerginliğinin temelini oluşturdu.
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Japonya’nın Amerikan güvenlik şemsiyesi altına girmesi, Kore’nin ikiye bölünerek bir kısmının ABD önderliğindeki liberal Batı Bloğu’na dahil olması, diğer bir tarafının ise Mao Zedong ekolüne ait komünist Çin’in etkisine girmesi bugünkü politikaların şekillenmesine sebep oldu. Bu zamana kadar sırasıyla Kim İl-sung, Kim Jong-il ve Kim Jong-un tarafından altmış dokuz senedir yönetilen Kuzey Kore felsefi olarak iki temel üzerine oturtuldu: Güçlü ordu kurularak oluşturulacak güçlü bir devlet yapısı ve bu yapıyla artan ekonomik refahın topluma yansıması. İkinci kısmın ne kadar hayata geçtiğiyse tartışılır.
Kuzey Kore’nin güçlü bir devlet olma amacıyla yaptığı nükleer çalışmaların 1950’lerin sonunda Sovyet bilim adamları ve mühendisler öncülüğünde başlatılması, meselenin üç günlük olmadığını gösterir. Diğer bir deyişle bu mesele, eskiye dayanan münasebetlerin farklı vesilelerle gündeme gelmesi sonucu hayat bulmuş bir süreçtir.
28 yaşında iktidara gelen bir lider yönetmeye hazır mıydı? Birçok uzmana göre hayır. Başına geçtiği ülke askeri disiplinle yönetilen ve bu askeri yapılanmaya hakim olunamadığı takdirde yönetilemeyecek bir düzene sahip. Dolayısıyla genç ve tecrübesiz olan Kim’in iktidarını sağlayabilmek için yönetmek zorunda olduğu sert ve disiplinli orduyu yanına alması gerekiyordu. Bunun için de Kuzey Kore’nin 1950’lerden beri benimsediği nükleerleşme duruşuna iktidara geldiği ilk günden beri sürekli değindi.
Son günlerde yaşanan bu hadisenin önemli bir tetikleyici faktörü de ABD’nin uzun yıllardır Güney Kore ve Japonya ile yaptığı ortak tatbikatlardır. Bu tatbikatlar, Kuzey Kore’nin nükleer denemelerini yoğunlaştırmasına sebep oldu. Ancak açık konuşmak gerekirse; bu hadise yeni bir mesele değil. Kuzey Kore meselesi; Bill Clinton, George W. Bush ve Barack Obama’nın 24 senelik yönetimlerinde devamlı olarak atıfta bulunduğu, Pentagon’un ve CIA’in buradaki nükleer gelişmelere dair raporlar verdiği ama ABD’nin Ortadoğu’dan başını kaldıramadığı için çok da yoğunlaşamadığı bir mesele haline geldi.
Gerek istihbarat bilgileri, gerek liderlerin söylemlerine baktığımızda Kuzey Kore’nin nükleerleşmesi zaten Amerika’nın hep gündemindeydi. Bush’un 11 Eylül sonrası yaptığı o meşhur ‘şer ekseni’ tanımlamasında bile Kuzey Kore, Irak’la İran’ın yanında ABD için önemli bir tehdit unsuru olarak yerini alıyordu. Ancak ABD’nin Kuzey Kore’yi önceliğine almasını diğer ülkelere göre farklı kılan belki de en önemli özellik; Kuzey Kore’nin Çin’den ve hatta belli noktalarda Rusya’dan çok ayrı düşünülemeyeceğiydi. Nitekim son dönemlerde gerek Tillerson gerek Trump, Kuzey Kore ile ilgili yaptığı bütün eleştirilerde devamlı olarak Çin’e çağrıda bulundular.
Bugün akıllardaki en büyük soru işareti Trump’ın geçtiğimiz günlerdeki o sert söylemlerinin ne şekilde ilerleyeceği ve gerçekten bu nükleer denemelere karşı ABD’nin askeri bir karşılık verip vermeyeceğidir. Bütün hesapları olması gerektiği gibi yaptığımızda ortaya şöyle bir gerçek çıkıyor: Ortadoğu’da sorunları hala çözememişken, Latin Amerika’yla olan gerginlikler bir önceki yönetime göre artarken, Rusya ve Çin’le siyasi olarak daha da gerilmişken, Kongre ile Beyaz Saray ilişkileri yerle birken ve belki de hepsinden önemlisi iç politikada tam bir kaotik ortam sürerken hiçbir ABD Başkanı Trump’ın kullandığı ton oranında bir askeri müdahale yapmaz. Çünkü bunun hiçbir şekilde ABD’ye müspet getirisi olmaz. Bahsettiğimiz şartlar en sert başkanlar için bile geçerliyken, bir tarafta Trump diğer tarafta da Kim olunca bütün alıştığımız kuralları ve varsayımları üç kere daha düşünmemiz gerekiyor.
Clinton döneminde ve daha önceki dönemlerde de gördüğümüz gibi iç politikada sıkıntı yaşayan başkanlar, dış politikada kendilerine bir hedef belirler. Gerek toplumun geniş kitlelerini, gerek muhalefeti, gerekse Kongre’yi dış düşman yaratarak arkasında toplama ve güven kazanma politikasının Trump için de Kuzey Kore noktasında hayata geçeceği iddia ediliyor.
Herkesin aklındaki en önemli soru, Donald Trump’ın marjinal söylemlerle Cumhuriyetçi Parti’nin ılımlı kesimlerinin bile tepkisini alarak seçilmesine rağmen, başkan seçildikten sonra Cumhuriyetçilerin tamamını, ama daha da önemlisi kendisine oy vermeyen ve hatta aşırı tepki gösteren kitleleri nasıl kucaklayacağıydı.
Amerikan siyasi sisteminde bir gerçek vardır; başkan, seçim kampanyasında ne yaparsa yapsın ya da neyi savunursa savunsun seçildikten sonra projelerini, politikalarını ve ajandasını hayata geçirebilmek için maksimum seviyede ittifaklar kurmaya çalışır. Diğer bir deyişle ABD Başkanı, seçildikten sonra kucaklayıcı olmaya gayret eder. Trump’ın yemin ettiği konuşmayı Washington’da bizzat dinleme fırsatım olmuştu. O konuşmanın akabinde uygulanan politikalarda ve söylemlerinde gördük ki Trump, Demokratları kucaklamak bir yana Cumhuriyetçi Parti içerisinde kendisinin yanında yer alanları bile ötekileştirmeye başladı.
Kısaca şunu söyleyebiliriz ki; Donald Trump’ın göreve gelir gelmez yaptığı atamalar birçok soru işaretlerini de beraberinde getirdi. Kabinesindeki asker ve milyarder ağırlığından dolayı eleştiriler alan Trump, Rusya krizinde başrolü oynayan Michael Flynn’in istifasıyla çok erken tarihlerde darbe almış oldu. Çok zaman geçmeden FBI direktörü James Comey ile ilgili yaptığı açıklamalar ve kendisini görevden alması, yerine gelecek FBI direktörünün atanma süreci, Trump’ın kabinesini ve atamalarını daha da tartışmalı duruma getirdi.
Büyük ümitlerle Sally Yates’in yerine “Attorney General” makamına atadığı Jeff Sessions’la bile arasındaki gerginlik uzun süredir devam etmekte. Bunlar gibi Trump’ın kabinesi nezdinde yaşanan gerginlikler bugün neredeyse bir kaos ortamı oluşturmuş durumda.
Üstüne üstlük Anthony Scaramucci’nin Beyaz Saray’a gelmesinden sonra Trump’ın kabinesindeki en sempatik isimlerden biri olarak gözüken Basın Sözcüsü Sean Spicer’ın görevinden istifa etmesi ve Scaramucci’nin görev yaptığı on gün içerisindeki radikal açıklamaları Trump’ı çok zor bir durumun içerisine soktu. Bir de Genel Sekreter Reince Priebus’un istifası -ki Trump için önemli isimlerden biriydi- Trump yönetimine olan güveni gitgide azaltmaya başladı. Priebus’un; Ivanka Trump ve Jared Kushner’ın Trump yönetimine çok dahil olmasından dolayı duyduğu rahatsızlık istifasının en büyük nedenlerinden biriydi.
Peki, daha sekiz ayını doldurmamış olan bir yönetimin bu denli düşüşe geçmesi ve yıpranması sadece Trump’ın kabinesini mi etkiledi? Yoksa bu etkiyi aldığı kararlarda, iç ve dış politikada da gözlemlemek mümkün mü?
Bu sorunun belki de en güzel cevaplarından biri, Kongre’de bütün Cumhuriyetçilerin seçim kampanyasından beri mutabık kaldığı Obama sağlık reformu tasarısının yürürlükten kaldırılması üzerine yapılan oylamaydı. Sadece Trump değil Cumhuriyetçi Parti’nin hemen hemen her mensubu bu konuda hemfikirdi. Ancak Trump’ın Cumhuriyetçi Parti’nin bile bir kısmını soyutlayan söylemleri, John McCain başta olmak üzere Susan Collins ve Lisa Murkowski gibi Cumhuriyetçi Parti senatörlerinin ret oyu vermeleriyle beraber, oylama basit çoğunluğun bulunamamasıyla sonuçlandı. Yani “Obamacare” diye adlandırılan Obama sağlık reformu tasarısı, Senato’da Cumhuriyetçiler çoğunlukta olmasına rağmen Amerikalıların tabiri ile “repeal” (fesih) edilemedi. Bu durum aslında Trump’ın Kongre’yle olan ilişkilerinden öte Cumhuriyetçi Parti’nin bile Trump’a olan desteğinin gitgide azaldığının önemli bir göstergesiydi. Buna ilaveten, Kongre’den çıkan son kararla, ABD Başkanı’nın kendi yürütme gücü kapsamındaki “Kongre’ye danışmadan diğer ülkelere karşı yaptırım uygulayabilme” yetkisinin önüne geçen tasarı oy birliğiyle kabul edildi.
Bu iki örnek bile Trump’ın daha bir senesini doldurmadan elinin kolunun bağlanmaya başladığının, atamalarının ciddi anlamda eleştirildiğinin, dolayısıyla Donald Trump’ın ABD yönetimindeki gücünün belki de oturmadan yok olmaya başladığının önemli birer göstergesidir.
Ben de bir motosiklet kullanıcısıyım. OMM Derneği’nin üyesi ve eğitmeniyim. İnsan istemeden bu tarz ithamları ve yazıları okuyunca sormadan edemiyor: “Eğitimden eğitime koşan biz, yazın sıcağında en ağır şekilde korumalı kıyafetler giyen biz, sadece kendi aracı değil diğer araçları da kollamak zorunda olan biz, en ufak bir kazada yaralanan ve ölen de biz. Ama tüm bunlara rağmen suçlanan yine biz.”
Peki, bu motorcuları tanıyor muyuz? Motosiklet kullanmanın ne demek olduğunu biliyor muyuz? Hiç sanmıyorum. Bilseydik böyle enteresan yazılar yazıp, mesnetsiz yorumlar yapıp, ölüm oranlarının bu denli arttığı bir ortamda yaşamazdık.
Bakın birkaç şey anlatayım size motosiklet kullanıcılarıyla alakalı. Motosiklet öyle enteresan bir şeydir ki; sürücüler için bir kaçış, bir huzur ve mutluluktur. Bazen mutfağa su almaya gitmeye üşenen insanlar, motosikletleriyle yola çıkmadan haftalar öncesinden hazırlıklar yaparlar. Güneş doğmadan kalkarlar, doğayla ve huzurla bir an önce kucaklaşmak için. Normalde kavuran güneşin altında şapka takmayan insanlar, yazın o sıcağında kaskını takar ve giyinir de giyinirler (korumalı pantolonlar, ceketler, botlar...) sırf motosikletlerini biraz daha sürebilmek ve eve sağ salim gidebilmek için.
Eğitim üstüne eğitim alırlar. Onlara dikkat eden olmadığından onlar herkese dikkat etmek zorundadır. Kendilerini korumanın başka yolu yoktur çünkü. Başkasının yapacağı en ufak bir hata onu canından eder. Sadece kendi hatası değil başkasının hatasını da örtmekle mükelleftir motorcu. O yüzden hem sürer hem de hesaplama yapar kafasında, nereden ne tehlike gelir diye. Riski en aza indirmek adına eğitimden eğitime koşar.
Rusya, geçtiğimiz günlerde önemli bir karar aldı. Birçok kişinin belki gözünden kaçan bir detay var. Herkes Putin’in, ABD’nin Rusya misyonunda bulunan 1210 diplomatik personel sayısını 455’e indirmesi meselesine şahit oldu. Ancak gözden kaçan ayrıntı bu değil. Gözden kaçan ayrıntı bu 455 kişinin aslında Rusya’nın Amerika’da bulunan diplomatik personel sayısına denk bir hale getirildiği gerçeğidir. Zaten bu kadar yıldır ABD ile Rusya arasında diplomatik personel noktasında dengesiz bir temsiliyet vardı. Fakat bu kadar yıl sonra Trump’ın, ekseriyeti Asya’ya karşı olmak üzere aldığı bazı dış politika kararlarına yönelik böyle bir ters yaptırım olmasına ABD tarafından nasıl bir cevap verileceği merakla bekleniyordu.
Biraz önce ismini verdiğimiz eski dışişleri bakanlarını ve başkanları düşündüğümüzde sanıyorum ki çok gergin bir ortam doğabilirdi. Oysaki Tillerson çok net bir şekilde, ABD ile Rusya’nın birbirini anlaması gerektiği, iki ülkenin Suriye’de DAEŞ gibi ortak düşmanlara karşı mücadele ederek mutlak müşterekte buluşması gibi bazı hususları gündeme getirerek tansiyonu azaltma yöntemini seçti. Tillerson’ın bunu yaparken gösterdiği iyi niyet, geçmişe dayanan Rusya ilişkilerine ve Exxon Mobil’in CEO’su olmasından dolayı kaynaklanan diyalogları göz ardı edemeyecek olmasına dayanıyor. Rusya’ya karşı Tillerson’dan çok da sert bir hamle görmek zaten mümkün değildir. Rusya ile olan gelişmeler baştan beri Tillerson noktasında bu şekilde seyretmektedir. Öte yandan Tillerson tarafından Trump’ın da Kongre’nin Rusya’ya karşı almış olduğu kararı kendisi gibi onaylamadığı defalarca belirtildi. Burada ilginç olan nokta bu konudaki esas söz sahibinin, kamuoyunun önüne çıkan ve bu konuyla ilgili yorum yapan kişinin Trump değil Tillerson olmasıydı. Çünkü Rusya ABD için herhangi bir ülke değil; çok önemli bir stratejik, ekonomik ve askeri denge unsuru.
İkinci hadiseyi Çin noktasında yaşadık. Meşhur bir karar vardır yıllar önce çıkmış olan; 1974 yılında imzalanan Ticaret Anlaşması. Trump göreve gelmeden evvel önemli söylemlerinden biri Çin ile olan dengesiz ticaret konusuydu. Biraz daha açmak gerekirse, Çin ile Amerika’nın son yıllarda yaptığı ticarete baktığımızda arada Çin’in lehine büyük bir dengesizlik mevcut. Geçtiğimiz yıl ABD ve Çin arasındaki ticaret açığı 347 milyar dolardı. Yani ABD’nin Çin’e ihracatı 116 milyar dolar iken ithalatı 463 milyar dolar rakamlarında seyrediyordu. Bütün bunları değerlendirdiğimizde ABD Başkanı’nın 1974 yılında yapılan Ticaret Anlaşması gereği böyle bir lüzum gördüğü takdirde bu sürece dair bir soruşturma başlatıp, gerekirse ilerleyen dönemde bu ilişkilerin kopması ve ticaret anlaşmasının yenilenmesine dair bir hamle yapabilme yetkisi vardır. Asıl sorun, Trump’ın bu dengeyi Çin lehine görmesinden ve ABD ekonomisini etkilemesinden dolayı yaptığı söylemin, Rusya meselesinin aksine Tillerson ile arasında ciddi bir görüş ayrılığı yaratmasıdır. Çünkü Çin konusunda Tillerson‘ın söylemleri Trump’ınkine zıt konumda. Tillerson; Çin’in büyük bir global ekonomi olduğunu belirterek, bu büyük global ekonominin herhangi bir şekilde gerginliğe müsaade etmeden, birbirini dışlamadan, aksine bir uyum ve ortaklık içerisinde çalışmasının sadece ABD ve Çin’e değil, dünya politikası açısından da ekonomiye olan önemini belirten açıklamalar yapıyor.
Söz konusu herhangi bir ülke değil Çin iken ABD Başkanı’nın bu tarz radikal bir söylem içinde olduğu bir noktada kendisinin çok büyük ümitlerle atadığı dışişleri bakanının çok daha farklı bir görüşte olması, Amerikan kamuoyunda ve dünya nezdinde tereddütler oluşturmaktadır.
Başkan Trump tarafından gelen sert söylemlere ve çoğu zaman uzlaşmadan kaçan yaklaşımlara aşinayız. Ancak bu sadece Trump’tan kaynaklanan bir durum değil. ABD’nin dünyadaki gücü Birinci ve İkinci Dünya Savaşı’na göre ekonomik ve askeri olarak daha da artmış durumda. Ancak dünya geneline yaydığınız zaman, ABD kadar olmasa da artık ABD’yi dengeleyecek unsurlar ve ittifaklar ortaya çıkabiliyor. Dolayısıyla belki bir tane ABD var, ama birkaç tane en az ABD’ye denk ittifak oluşması gayet muhtemel.
Birkaç örnekle Amerikan dış politikasındaki eski yaptırım gidişatının artık neden yapılamayacağını görelim.
İlk örneğimiz, Başkan Trump’ın uygulamaya başladığı yeni yaptırımların hedefindeki ülke Venezuela. Muhalif parti liderlerinin içeriye alınması, bunun üzerinden çok zaman geçmeden muhalefet tarafından getirilen büyük yöntem eleştirilerine rağmen Maduro’nun anayasa değişikliğine gidiyor olması gibi birçok gelişme ışığında Trump liderliğinde ABD’den Venezuela’ya birçok tepki yağdı. Kısacası Venezuela iç politikasının ABD tarafından ciddi eleştirilere uğraması karşılığında uygulanan yaptırımlar hemen uluslararası kamuoyunda yer buldu.
Peki, ABD’nin uygulamaya koyduğu yaptırımlarda beklediği destek diğer Latin Amerika ülkelerinden gelir mi? Tartışmak lazım; çünkü Venezuela’nın mevcut petrol rezervleri bazı irili ufaklı Latin Amerika ülkelerini Venezuela’ya ABD’den daha bağımlı hale getiriyor. Dolayısıyla, ABD sadece Latin Amerika ülkelerine dönerek ya da sadece Maduro’nun mal varlığına el koyarak ve “Bundan sonra böyle olacak” diyerek eski düzende olduğu gibi Venezuela’da ciddi sistemsel değişimler yaratamayacaktır.
Konjonktür gereği değişen politikalar, dış politikada yaşanan genel değişimler ve eğilimler bir kenara, iki başkanın dış politikasını büyük ölçüde bu kadar erken değerlendirmek aslında çok kolay ve sağlıklı değil. Ancak bilhassa bir noktada bu değerlendirmeyi net bir şekilde yapabileceğimiz kanaatindeyim.
Değerlendirmeyi yapmamıza imkan veren bu nokta ABD’nin Ortadoğu’ya genel bakışı. Ortadoğu dediğimizde bilhassa bu günlerde karşımızdaki bir numaralı mesele Suriye ve Suriye ekseninde yaşananlar. İkincisi ise İsrail ile olan ilişkiler. Üçüncüsü Suudi Arabistan ile olan ilişkiler. Dördüncüsü de İran-ABD ilişkilerinin ve nükleer silahların geleceği.
Obama gibi Trump’ın da Ortadoğu’daki önceliği şüphesiz DAEŞ olacak ki bunu kendisi de defalarca kez ifade etti. Trump, Obama’ya göre DAEŞ ile mücadele noktasında daha sert önlemler alacağız dese de yaşadığı iç politika meseleleri ve içeride verdiği bazı vaatleri hayata geçirmekte yaşadığı zorluklar ABD’nin bizzat ABD ordusu tarafından icra edilecek bir Suriye operasyonu gerçekleştirme ihtimalini git gide zayıflatıyor. Öte yandan, Obama döneminde DAEŞ’in bitirilmesi bağlamında Amerikan askerlerinin kati suretle bölgeye yollanmaması ve bu temelde bölgedeki bazı güçler kullanılarak DAEŞ’e karşı mücadelenin yürütülmesi öncelik olarak tutulmaktaydı. Yani Obama ya da Trump’ın gerek konjonktürden gerek uluslararası ikili ilişkilerden kaynaklanan sebeplerden ötürü DAEŞ noktasında çok farklı tutumlar içerisinde olacağını düşünmüyorum.
İkinci mesele İsrail ile olan ilişkiler. Obama, belki son elli yıllık geçmişte ABD başkanları içerisinde İsrail’e en fazla mesafeli olan, hatta İsrail’deki çözüm süreci noktasında İsrail’in yanından ortaya doğru seyreden bir grafikte ilerleyen bir başkandı. Trump’ın Netanyahu ile evvele dayanan dostlukları, ikili ilişkiler ve İsrail’e bakış açısında etkili bir faktör olarak değerlendirilebilir. Buna ek olarak ilk yurtdışı ziyaretini yapacağı ülkelerden birinin İsrail olması, Trump’ın İsrail konusunda Obama’dan çok çok daha İsrail yanlısı bir politika izleyeceği izlemini yaratıyor. Ancak bölgedeki tansiyon noktalarının daha kuzeyde seyretmesi ve İsrail-Filistin meselesinin şu anda Amerikan dış politikasında öncelik olmaması bu noktada çok büyük farklılıklar getireceği düşüncesini bana vermemekte.
ABD, kökleri Molla Mustafa Barzani ile olan ilişkilere dayanan, 1990 ve 2003 yıllarındaki Irak operasyonlarında defalarca kez kullandığı bölgedeki Kürt yapılanmalarını, yıllar içerisinde dış politikasında kullanmayı önemli bir alışkanlık haline getirdi. Bu doğrultuda ABD, Suriye meselesinde de Obama yönetiminin aksine direk bir şekilde, Kongre’den de onay almak suretiyle YPG ve PYD’yi silahlandırarak tutumunu netleştirdi. Bununla beraber Rusya da bu gelişmeler konusunda tepki göstermeyerek öngörülenin aksine destek verici bir duruş içerisine girdi.
Asıl sorun, iki ülkenin uzlaşmış gibi görünse de ikincil ya da üçüncül çıkarlarda ittifak kurup, kuramayacağı gerçeğidir. ABD kendine öncelik olarak DAEŞ’i almış durumda. YPG-PYD unsurlarını kendi askerini bölgeye sevk etmeden DAEŞ ile mücadele noktasında kullanmak istiyor. Bu noktada Suriye yönetimiyle çok iyi ilişkiler içinde olmasa da şu an idare eder bir duruş içerisinde.
Aynı Amerika gibi Rusya’nın da önceliği DAEŞ’i bitirmek. Bunu yaparken o da tarihsel dış politika duruşuyla Suriye yönetiminin, evvelden Hafız Esad’ın olduğu gibi şimdi de Beşer Esad’ın yanında. Bu noktada YPG-PYD’yi bilhassa DAEŞ sonrası süreçte Esad’a karşı kontrol edebilmek için çok desteklemese de idare eder durumda.
Bu iki büyük gücün her şeye rağmen bu noktada ittifak yapmasının hiç kolay olacağını varsaymamakla beraber DAEŞ’in saha üstünlüğünü yok ettiklerini ele alalım. Sahadaki askeri üstünlük çökertilmekle beraber kim ne derse desin ideoloji ortadan kalkmadığı müddetçe DAEŞ benzeri kanlı terör örgütleri yaşamaya devam edecektir. Bu kandan beslenen örgütleri ve ideolojileri ortadan kaldırmaya yönelik uzun vadeli politikalar ortaya konulmadığı sürece üretilenler sadece geçici çözümler olmakla beraber, uzun vadeli yapılanmaların ve çözümlerin oluşmasını beklemek zordur. Bunun en güzel örneklerinden biri Saddam Hüseyin’in devrilmesiyle birlikte Irak’a vaat edilen demokrasinin geldiğinin iddia edilmesine rağmen hala sistemin, acıların ve Irak’ta yaşanan sıkıntıların belli bir noktada çözülememiş olmasıdır.
Önemli sorulardan bir diğeri, “DAEŞ sonrası nasıl bir Suriye olacak?” sorusudur. Bu noktada Rusya’ya çok daha yakın olan Esad’a, Amerika razı gelecek mi? YPG-PYD’nin güçlenmesine ve Esad’a karşı bölünmüş bir Suriye’nin varlığını sürdürme ihtimaline Rusya taraftar olacak mı? İran’ın, Türkiye’nin ve İsrail’in hiçbir şekilde sürece dahil olmadığını varsayıyorum ki bu mümkün değil. Çünkü bütün bu saydığım ülkelerin bir noktada Suriye’ye dair ulusal güvenlikleri ve çıkarları açısından müdahale etmemeleri düşünülemez. Velev ki böyle bir durum oldu. İddia ediyorum ki bu gidişle bu iki süper gücün, Suriye konusunda kolay kolay DAEŞ sonrası bir mutabakata varabilmesi mümkün değildir. Çünkü uygulanan bu yöntemlerle bir terör örgütünün ortadan kaldırılması için başka bir terör örgütünün silahlandırılması ve kullanılması yöntemi ancak ve ancak kısa vadeli bir çözüm olur ve ileride daha da büyük problemleri ortaya çıkarır.
Böyle bir ihtimalin olup olmadığı ama daha da önemlisi bunun nasıl olabileceğini teknik olarak değerlendirmekte fayda var.
Bir ABD başkanının görevden alınması ancak iki şekilde mümkün olabilir. Bunlardan birincisi, başkanın kendi kabinesinin içindeki başkan yardımcısı ve atadığı sekreterlerinin yarısından fazlasının imzasıyla “başkanın görevini doğru bir şekilde icra etmeye muktedir olmadığı” kararına varılır ve yarısından fazlasının imzasıyla böyle bir karar alınırsa, ABD başkanının bütün yetkileri başkan yardımcısına geçer. Başkan, bu kararın yanlışlığını ispat etmek koşuluyla kongreye itiraz ederek savunma yapar. Kongrenin her iki kanadı da 2/3’lük oyla bu savunmayı kabul ederse yetkiler başkana geri verilir. Aksi takdirde görev başkan yardımcısında kalır ve başkanlık görevini ABD başkan yardımcısı bir diğer seçime kadar sürdürür. Böyle bir hadise şu ana dek Amerikan tarihinde hiçbir şekilde yaşanmadı. Trump’la alakalı da böyle bir sürecin yaşanacağını tahmin etmiyorum.
Gelelim kamuoyunda azledilme (impeachment) diye adlandırılan ikinci noktaya. Bu bir başkanın görevden kongre tarafından alınmasını ve anayasal olarak işlenmiş bir suçun araştırılma ve soruşturma süreci sonrasında kongrenin oyuyla başlayacak bir sürecin oluşmasıdır. ABD başkanı hukuki olarak anayasayla çelişen hadiselere imza attıysa bu hadiseler adalet bakanlığı bünyesinde soruşturulmaya başlanır. Bu hadiseyle alakalı bir savcı atanır, FBI ve gerekli birimler delil ve bilgi toplar, sonrasındaysa bunlar savcı aracılığıyla değerlendirilerek kongreye sunulur. Temsilciler meclisi basit çoğunlukla, yani temsilciler meclisinin yarısından bir fazla oyla eğer başkanın azledilme kararını çıkarırsa, bu karar onaylanması için senatoya getirilir. Amerikan senatosundaki yüz senatörün 2/3’ü yani altmış yedi senatör onay verirse ABD başkanı resmen görevinden azledilir ve bütün başkanlık yetkileri başkan yardımcısına geçer.
Bu durum Amerikan tarihinde üç kere yaşanmaya çok yaklaşmıştır. Bunlardan ilki ABD başkanı Abraham Lincoln’un yardımcısı ve daha sonra da başkan olan Andrew Johnson döneminde yaşanmıştır. İç savaşta yaşanan krizler ve o günkü ortamdan doğan problemler Johnson’ın önce temsilciler meclisinin basit çoğunluğuyla azledilme sürecinin onaylanmasına, ardından senatoda görüşülmesine geçmiştir. Senatoda Andrew Johnson bir oy farkla (35 oyla) azledilmekten kurtulmuştur.
