Kıyas Nedir? İslam'da Fıkıh Ve Hukuk Açısından Kıyas Ne Anlama Gelir?

 Hükmü ile ilgili bir ayet olmayan konular ile ilgili sebep sonuç bağından ötürü hükmü ayetler ve hadisler ile sonuca varılmış konulara benzetip çözmek kıyas olarak isimlendirilmektedir.

 Kıyas Nedir?

 Tümevarım yolu ile elde edilen ölçüler kıyas olarak isimlendirilmektedir. Mantıkta doğruluğu onaylanmış olan iki önerme içerisinden üçüncü önerme oluşturmak için akıl yürütme şekli olarak da ifade edilebilmektedir.

 Kıyas, insanların akıllarının çalışma şeklinin en basit formalarından bir tanesidir. Kıyas, benzetme esasına dayalı bir şekilde algılama işlemidir. Yani bilinenden hareket ile bilinmeyen hakkında insanları bir sonuca götürmektedir.

 Bilgi, kavram ya da yargı olarak ifade edilebilir. bir kavramın açıklanmasını sağlayan söz tanım ya da betim olarak isimlendirilmektedir. Yargıya götüren kanıt tümdengelim (kıyas) ya da tümevarım (istikra) olarak isimlendirilmektedir.

 Kanıtlama işlemlerinin her birinde olduğu üzere kıyas yaparken de belli bir biçime ve içeriğe uymak gerekmektedir. Bu nedenle kıyas ile ilgili yapılan incelemeler biçim ve içerik ile ilgili olarak yapılmaktadır. Bunun sebebi ise kıyasın türlere ayrılmasının nedeni içeriğinden kaynaklanmaktadır. Kıyas biçimlerinin değişmesi söz konusu değildir. Ancak içeriğinde değişimler olabilmektedir.

 Kıyas önermeler ile yapılan işlemlerdir. Bu işleme göre kabul edilen önermeler zorunlu bir şekilde işlemden başka bir önerme ortaya koymaktadır. Bu işlem kıyasın biçimi olarak ifade edilmektedir. İşleme girmiş olanlar ile elde edilenler arasındaki zorunluluğun içerik ile alakası yoktur. Bu tamamen kıyasın doğasından kaynaklanmaktadır.

 Biçim ile içerik birbirinden farklı ifadelerdir. Bu nedenle kıyas işlemi semboller ile ifade edilebilmektedir.

 Kıyas şekli bakımından iki şekilde incelenmektedir. Bunlar;

İktiranlı Kıyas

İstisnalı Kıyas şeklindedir.

İslam'da Fıkıh ve Hukuk Açısından Kıyas Ne Anlama Gelir?

 Fıkıh usulüne göre kıyas, bir konu ile ilgili olarak bir hüküm bulunmuyorsa konu benzer ve ortak özellikli bir konunun hükmüne göre değerlendirilmektedir. Kıyas, fıkıh sözlüğünde, doğruya ulaştıran delil ya da salt düşünce anlamına gelmektedir.

 Kur'an-ı Kerim ile sünnet metinlerinin iyi bir şekilde anlaşılması ve kapsamlarının belirlenmesi için tüm imkanların sonuna kadar kullanılması gerektiği ile alakalı olarak fikir birliği bulunur. Fakat nassın içermiş olduğu ve de hükmün konuluşuna göre teşkil ettiği anlamların doğrultusunda nasta sabit olan hükümlerin benzer olan başka olaylarda da verilmesine imkanı tartışmalara konu olmaktadır.

 Kıyasın ilk ortaya çıkmasındaki anlamının anlaşılabilmesi için öncelikle kıyasa yüklenen görevin belirlenmesi gerekmektedir. Sonraki zamanlarda kıyasa yüklenen anlamlar uygulamaların alanlarının genişletilmesi şeklinde olmuştur. İlk dönemde ortaya çıkan kıyas, nasların amaçları ile anlam tutarlılıkları yardımı ile genel ilkelere bağlanması için yapılmıştır.

 Fıkıh literatüründe kıyas ya da kıyasü'ş-şer genel kural mahiyetinde kullanılan kıyastır. Kıyasa yüklenen ikinci görev nasların uygulama alanlarının genişletilmesi amacı ile ilk aşamanın tamamlanmasına bağlı olarak gerçekleşmektedir.

 Kıyas, özü itibari ile ilhak işlemidir. Ancak benzer ilhak işleri ile ilişkisi sorunludur. bu nedenle bunların kıyas kapsamına girip girmediği konusunda bir takım zıt görüşler bulunmaktadır. Kıyasın benzer olan ilhak işleri ile olan ilişkileri şer'i kıyas ve mantık kıyası arasında bulunan farklılıkları da ortaya koymaktadır.

 Kıyas anlayışı ile kıyas tanımlarında farklılıklar bulunması kıyas türlerine de etkilerde bulunmaktadır. Kıyas genelden özele doğru; akli kıyas, şeri kıyas, tard kıyası, aks kıyası, istidlal kıyası, illet kıyası, delalet kıyası, şebeh kıyası, celi kıyas, vazıh kıyas, hafi kıyas, mürsel kıyas olarak ayrılmaktadır.

 Kaynak: Diyanet