Bir entelektüelin dünyasında

Nahid Sırrı Örik ismini bugün çoğunlukla ‘Sultan Hamid Düşerken’ ve ‘Kıskanmak’ romanlarıyla birlikte anıyoruz. Doğaldır çünkü edebiyatımızın önemli klasikleri arasında yer alır bu iki roman. Fakat uzun, çok uzun süre Örik isminin üzerinde bir görünmezlik perdesi vardı. Yapılan yeni baskılara, farklı edisyonlara rağmen Örik’in bugünün okuruyla bağı kurulamamıştı. Çok önemli isimler Örik üzerine yazılar, değerlendirmeler kaleme aldı. Nitelikli yayıncılar Örik’in okunması için yeniden, yeniden kitaplarını okurlarla buluşturdu. Ancak bu görünmezlik perdesini delmek kolay olmadı, bugün de değil. Örik’in kalemi hak ettiği değeri gerçek anlamıyla bulamadı. Bugün ‘Sultan Hamid Düşerken’ belki herkesin aşina olduğu bir roman. Bunda, film uyarlaması yapılmasının da etkisi büyük tabii. Fakat Örik’in bundan çok daha fazlası olduğu bilinmez ya da ıskalanır.
Yaşadığı çağın önemli entelektüellerindendir Örik halbuki. Dönemi ve geçmişi üzerine düşünen, yaşadığı devrin kültür-sanat ortamını yakından takip eden, yapılması gerekenlerle ilgili fikirlerini beyan etmekten kaçınmayan, duyup dinlediklerini kâğıda dökmenin telaşını içinde yaşatabilen bir entelektüel kendisi. Bunu, Örik’in dünyası içinde dolaştıkça daha iyi anlıyoruz.
Bu portrenin ispatı niteliğinde denebilecek iki kitap geçen günlerde okur karşısına çıktı: ‘Eski Zaman Kadınları Arasında’ ve ‘Resim Yazıları’. İki kitap da yaşadığı çağın ruhunu ve geçmişin sesini çok iyi özümseyen bir yazarla karşı karşıya bırakıyor okuru. Örik’in üzerinden görünmezlik perdesini çekme arayışları böylelikle devam ediyor. Özellikle ‘Resim Yazıları’, Örik’in çok bilinmeyen yönlerini gün yüzüne çıkarıyor.
Örik’in anıları da denebilecek ‘Eski Zaman Kadınları Arasında’, daha önce de okurla buluşmuş ve dönemin entelektüel çevrelerinde değer görmüş bir eser. Örik’in üzerindeki perdenin aralanması için çok çaba sarf eden usta yazar Selim İleri’nin sunuş yazısında belirttiği gibi Sevim Burak bu kitap için “Bir hazine!” diyor. Gerçekten de baktığımızda, 1800’lerden 1900’lere uzanan bir çerçevede Örik’in kendi ailesinin kadınları üzerinden yaptığı müthiş bir dönem okuması aslında ‘Eski Zaman Kadınları Arasında’. Dönemin yaşayışından şehrin dedikodularına, sosyal olaylardan bireysel hikâyelere uzanarak bir aile üzerinden toplumun dönüşümüne tanık ediyor bizi yazar.
‘Resim Yazıları’ ise Örik’in bugüne kadar neredeyse hiç ortaya çıkmamış yönleriyle tanıştırıyor okurları. Kitabı yayıma hazırlayan ve bir sunuş yazısı da kaleme alan Bahriye Çeri, “Örik’in, gazete ve dergi sayfalarında kalmış -[kendisinin] tespit edebildiği kadarı ile- üç bin civarındaki yazısı”ndan bahsediyor. İşte, ‘Resim Yazıları’ gazete ve dergi sayfalarında kalmış, unutulmuş bu metinlerin resim başlığıyla ilerleyenlerini bir araya getiriyor. 1928-1952 arasında farklı mecralarda yayımlanmış yazılar bunlar ve ilk kez bir araya geliyorlar. Ortaya çıkarılmak istenen Örik portresine değeri tartışılamaz bir katkı sunuluyor böylelikle.
Çeri’nin bir saptaması çok ilginç: “Yazarın bu yazıları da görülmemiş, dikkate alınmamıştır. Türkiye’de sanat tarihi yazımı ve eleştirisi konulu tezlerde/araştırmalarda, süreli yayınlarda sanat eleştirisi yazıları incelenirken Nahid Sırrı hep gözden kaçırılmıştır.”
Oysa -hemen yukarıda da değinildiği gibi- devrinin çok önemli bir entelektüeli Örik. Kendisinin de resim yaptığı bilinmekle beraber zengin bir tablo koleksiyoncusu aynı zamanda. Resim sergileri geziyor, yurtdışındaki yayınları takip ediyor, çeviri yapıyor, resim sanatının bizdeki köklerine dair fikirlerini öne sürüyor, geleceğe dair öngörülerini kaleme getiriyor, müzecilik ve bu konuda devletin nasıl bir rol üstleneceğine dair yol haritaları veriyor… Sözün özü, bugün ‘aydın sorumluluğu’ olarak nitelenebilecek meselenin içini tıka basa dolduruyor Örik. Ancak dönüp dolaşıp Çeri’nin de belirttiği gibi neden bunların görülmediğine takılıyor akıllar. Üzerine düşünmekte yarar var çünkü artık üzerine düşünebileceğimiz metinler ellerimizin altında olacak.


RESİM YAZILARI�

Nahid Sırrı Örik
Everest Yayınları, 2022
232 sayfa.

 

ESKİ ZAMAN�

KADINLARI ARASINDA
Nahid Sırrı Örik
Everest Yayınları, 2022
150 sayfa.