Kişiye özel besin tasarımı

Size özel diyet tasarımına ne dersiniz? Böyle bir tasarım mümkün mü? Mümkünse daha güvenli, doğru ya da faydalı mı?

GENETİK yapınızın beslenmenizden etkilendiğini biliyorsunuz. Doğru beslenerek sahip olduğunuz genetik mirası kötü bir kader olmaktan çıkarabileceğinizi, hatta iyi kader haline bile getirebileceğinizi çoktan öğrendiniz. Yanlış besin seçimleri ve planlamalarıyla güçlü bir genetik mirası, bir mirasyedi savurganlığı ile tüketip yok edebilmenin de sizin elinizde olduğunu biliyor musunuz?

ELBİSE SEÇER GİBİ

Size özel diyet tasarımı, size en uygun beslenme planının oluşturulmasıdır. Genetik testler ile bazı genetik kusurlarınızı öğrenebilir, risklerinizi saptayıp akılcı besin seçimleri ile bu kusurlarınızı örtebilirsiniz. Beslenmenizin genetik yapınızı (kodlarınızı) etkilediği yeni bir bilgi değildir. Toplum sağlığı araştırmaları bazı hastalıklarla beslenme biçimi arasındaki ilişkiyi uzun süre önce belirlemişti. Daha az süt ve süt ürünü tüketiminin osteoporoza (kemik kırılganlığı artışı), kilo fazlalığı veya obezitenin şeker hastalığı, hipertansiyon, safra kesesi taşları ve kalp krizlerine, fazla miktarda protein tüketiminin gut hastalığına yol açtığı oldukça eski tıbbi bilgilerdir. Doğumsal bir enzimatik kusur olan ‘Fenilalanin hidroksilaz enzimi’ ile ilgili genetik defekti olan çocuklarda fenilalanin kanda fazlaca birikmekte ve ciddi nörolojik hasarla karakterli ‘fenilketonüri’ hastalığına neden olmaktadır. Eğer bu genetik defekt erken belirlenmez ve beslenme buna uygun tasarlanmazsa ortaya ciddi sağlık sorunları çıkarken bilinçli bir besin dizaynı ile pek çok problem daha oluşmadan önlenebilmektedir.

GENE ÖZEL TASARIM

Fenilketonüri gibi belirli bir tekli gen hasarı ile oluşan hastalıklardan farklı olarak süreğen hastalıkların çoğunun birden fazla gendeki defekt sonucu oluştuğu düşünülmektedir. Moleküler genetikçiler, işte bu nedenle daha çok kronik hastalıklara yönelik beslenme tasarımları üzerinde yoğunlaşmak eğilimindeler. Metabolik süreçleri etkileyen birden fazla genin değişimi sonucu oluşan süreğen hastalıkları önlemek için, genetik yapıya ve kişiye özel besin tasarımlarının mümkün ve yararlı olup olmayacağı son iki üç yılın en çok merak edilen soruları arasındadır. Tek yumurta ikizlerinde yapılan çalışmalarda genotipleri (genetik yapıları) birbirinin aynı olan bu ikizlerin farklı çevresel ortamlarda yetişmeleri ve farklı beslenmeleri halinde farklı sağlık sorunları ve düzeylerine sahip olduklarının belirlenmesi ilginçtir. Beslenme ve sağlık arasında ve beslenme planı ile genetik yapı arasındaki doğru veya yanlış ilişkiler bu nedenle gündeme gelmiştir. Bu yeni yaklaşımın adı ‘beslenme’ (nutrisyon) ile ‘genetik yapı’ (genom) ilişkisidir. ‘Nutrigenetik yaklaşım’ bunu ifade eder. Genetik yapının beslenme ile ilişkili bölümlerinin çözümlenip kusurlu ve güçlü yanlarının ortaya konulması sağlıklı bir geleceğe yönelik kişisel beslenme önerileri ve yeni besin tasarımlarını gündeme getirmektedir.

UYGUN İLAÇ VE DOZ

Genetik yapıdaki belirli bir değişiklik, bir toplumun yüzde 1’inden fazlası tarafından paylaşıldığında ‘tekli nükleotit olimorfizmi’ olarak isimlendirilir. Bu küçük değişimler bireylerin sağlıklı ya da hasta olma durumlarını, aynı tedaviye farklı cevap verme nedenlerini, nasıl hareket ettikleri ve nasıl göründüklerini belirlemede etkili olabilirler. Bu farklı genotip ya da genetik yapının tanımlanıp erkenden fark edilmesi, sadece besinlerin en uygun şekilde dizaynını değil, en uygun ilaçları ve en uygun ilaç dozlarının seçiminde de olağanüstü katkılar sağlayacaktır.

Eğer bireyin genetik yapısı ile besin seçimleri arasındaki etkileşimle oluşabilecek sorunları bilirseniz uygun zamanda, uygun besin tasarımları (kişiye özel besin dizaynları) üreterek bazı sağlık sorunlarını önleyebilir veya geciktirebilirsiniz. Bu yöntem etkili ve ucuz bir fırsattır. Genetik yapınıza uygun besin seçimleri sizi sadece diyete yanıt veren bazı süreğen sağlık problemlerinden (şişmanlık, osteoporoz, ateroskleroz) korumakla kalmaz, size daha güçlü bir sağlık altyapısını ve daha kaliteli bir yaşamı da garanti eder. Eğer genotipin beslenme ile ilgisinin belirlenmesi tansiyon, boy veya kilonun tayini kadar sıradan, ucuz ve kolay bir işlem haline gelebilirse doğru besinler seçen, besinlerden bir ilaç gibi yararlanmayı bilen daha sağlıklı bir geleceğin bizi beklediğinden kuşkunuz olmasın!

BESİNLER NE ZAMAN İLAÇ OLACAK?

Genotip farklılıklarını belirleyerek hastaların ilaçlardan en uygun dozlarda ve en az zararla yararlanmalarını sağlamak da ilgi çekicidir. Genotip analizi ile kişiye özel beslenme planları oluşturup sağlığı maksimum düzeyde güçlendirmek ya da yanlış besinsel seçimlere bağlı hastalıkları önlemek de şaşırtıcı bir yaklaşımdır.

Besinler, beslenme biçimleri, besin seçimleri ve hastalıklar arasındaki bu ilişkiler önümüzdeki günlerin çok tartışılacak konularıdır. Besinlerin hangi noktaya kadar sağlığı güçlendirip hastalıkları önledikleri, hangi noktadan sonra bazı sağlık sorunlarını oluşturdukları veya hastalıkları tedavi edebildiklerini yanıtlamak şimdilik güçtür. Bir besinin belirli bir miktarı ile hastalık tedavi edilecek ve ama aynı besin hangi miktarı ile aynı zamanda ilaç muamelesi görecektir? Bütün bu karmaşıklığa rağmen birçok kronik sağlık sorununun çözümünde (şişmanlık, hipertansiyon, şeker hastalığı, menopoz, meme kanseri, osteoporoz) sağlıklı yaşamın doğal partneri haline gelecektir diye düşünmekte yarar var. Genlerdeki bazı kusurları saptayan genetik testlerle size en uygun ‘besinsel tasarımlar’ın yapılabilmesi sağlık için büyük bir gelişme ve yeni bir ufuktur.