Bu topraklardan çıkıp bilim tarihine adını yazdıran dahi: Cezeri
KAYDIRBu topraklarda yüzlerce yıl önce yaşamış ve şu an kullanılan birçok mekanik aletin temelini atan, robotiğin ve sibernetiğin kurucusu kabul edilmesine karşın ülkemizde yeteri kadar değeri bilinmeyen ve tanınmayan dahi Cezeri’ye dair bazı bilgileri sizler için derledik.
 | Cezeri’nin 800 yıl önce yaptığı icatlar hala hayranlık uyandırıyor Tam adı Bedi‘uz-zemân Ebû el-‘İzz b. İsmaî‘l b. el-Rezzâz el-Cezerî olan Diyarbakır civarında 13. yüzyılda yaşamıştır. Artuklu Sarayında 25 yıl aralıksız saray mühendisi olarak görev yapan Cezeri, elliden fazla makine ve aracı tasarlayıp planlamakla kalmamış, hepsini üretip çalıştırmıştır. Özellikle zaman kullanma ve yönetme biçimine odaklanmış makineleri ile kendisinden sonraki birçok doğulu ve batılı mekanisyene ilham vermiştir. Doğum ve ölüm tarihi ile yeri tam olarak bilinmiyor. |
1206'da yazdığı Kitab-ül Hiyel dünyanın en önemli mühendislik eserlerinden biri Artuklu Sarayında 25 yıl aralıksız olarak saray mühendisliği görevini yürüten Cezeri'nin, kitabını 1206 yılında yazdığı biliniyor. Cezeri'nin, kitabın en eski nüshasına göre çeşitli makinelere ve ölçüm aletlerine dair nasıl yapılacağına dair açıklamalar ve çizimler barındırıyor. Kitap, mühendislik alanında el yazması olan ve günümüze kadar gelebilmiş sayılı eserlerden biridir. Bu kitapta açıklanan makine ve araçların her biri önemli bir icat olmakla birlikte, kitabın kendisi de sanat değeri olan renkli resimleri ve anlatım tarzıyla başlı başına önemli bir sanat eseridir. Kitabında, keşfettiği yeni teknikleri ve aletlerin nasıl yapılacağını çizimlerle anlattı. |  |
 | 800 yıl önce Enigma'dan bile daha güçlü kilitler üretti Cezeri, bundan 800 yıl önce, matematiğe hakimiyeti sayesinde modern dönemin en çok bilinen şifreleme makinesi olan Enigma'dan bile daha güçlü kilitler üretmişti. |
Bugün hala kullandığımız mekanizmalarda onun imzası var Bugün hala kullanılan dört zamanlı dişli mekanizmaları ve krank milini ilk kez Cezeri düşündü ve uygulamaya geçirdi. En çok bilinen bu buluşları dışında zamanı hassas şekilde ölçen saatlerden otomatik müzik düzeneklerine kadar çeşitli icada da imza attı. Cezeri ayrıca sibernetik ve modern mekaniğin de babası kabul ediliyor. |  |
 | Cezeri'ye dair en geniş araştırma Türkiye'de yayımlandı Durmuş Çalışkan, 15 yıllık titiz çalışmasının sonunda, yazdığı metinler ve çizdiği teknik resimlerle onun mühendisliğini ve felsefesini renkli ve masalsı bir dille, sadece mühendislerin değil herkesin anlayabileceği bir şekilde anlattı. Anadolu, tarihinin en kaotik dönemlerinden birini yaşarken, Artuklular bir yanda Selçuklular ve Eyyubiler, diğer yanda Bizans ve Haçlılar arasında muazzam bir varlık mücadelesi veriyorlardı. İşte böylesine zorlu bir dönemde, Artuklu sultanlarının sunduğu düzen içerisinde dünyanın ilk insansı robotlarını tasarlayan ve çalıştıran, şifresi Enigma’dan bile güçlü kilitler üreten, bugün kullandığımız krank mili ve 4 zamanlı dişli mekanizmaları geliştiren Cezeri, mühendisliği sanatla, bilimi hayatla buluşturdu. |
Mühendisliği sanatla, bilimi hayatla buluşturan Cezeri'yi daha da yakından tanımak ister misiniz?
Bilim ve teknoloji tarihinde önemli bir yer tutan Cezeri'nin çalışmalarını, Uniq Expo'daki Cezeri'nin Olağanüstü Makineleri Sergisi'nde daha yakından görebilirsiniz.
