Sevgilileri ten uyuşmazlığı değil koku uyuşmazlığı ayırıyor

Ä°nsan koku genlerinin çoÄŸu 10 milyon yıldan daha eski. Ancak çoÄŸunu evrime kurban vermiÅŸiz. Buna raÄŸmen Nobel Tıp Ödüllü bir çalışmaya göre, ÅŸifresi yeni çözülen insan genomonun yüzde 3’ü (ki bu beklenmedik ÅŸekilde yüksek bir oran) kokuları ayırt etmekle görevli. Koku deyip geçmeyin!Hayatımızın aÅŸkını vücudundan etrafa yayılan kokudan tanıyoruz. Çünkü koku uyumu, çiftleri birbirine yaklaÅŸtırıyor. Güzel kokular canlandırıyor, neÅŸe, mutluluk veriyor. Kokusunu sevmediÄŸimiz yerlere gitmek istemiyoruz. Bazı kokular hafızamızın gizli köşelerinde kalıyor, anılarımızı canlandırıyor. Kokuyla ilgili kitap yazmaya baÅŸlayan kulak burun boÄŸaz hastalıkları uzmanı Doç. Dr. Erhun Åžerbetçi, sorularımızı yanıtladı.Koku duyusunun cinsellikle iliÅŸkisi var mı?- Her insanın kokusu, parmak izi gibi farklı ve deÄŸiÅŸmiyor. AraÅŸtırmacılar koku ile seks arasındaki iliÅŸkiyi incelerken feromonu keÅŸfetti. Ä°sim eski Yunanca geçirmek, aktarmak anlamına gelen ferein ve heyecan anlamına gelen hormon kelimelerinden oluÅŸuyor. Feromon, çoÄŸu canlıda burun boÅŸluÄŸunun orta bölmesindeki bir yerden algılanılarak beyne iletiliyor. Bazı araÅŸtırmacılar burun içerisindeki bu bölgeyi altıncı duyu olarak tanımlıyor. Bununla birlikte bölgenin iÅŸlevleri hálá kesin olarak anlaşılamadı. Koku duyumuz eÅŸ bulmada nasıl rol oynuyor? -Her insan genetik olarak belirlenmiÅŸ ve sadece kendine ait bir koku taşıyor. Canlıların çoÄŸunda vücutlar arasında bir koku haberleÅŸmesi mevcut. Bu vücutlardan salgılanan ve feromon denilen maddeler aracılığıyla oluyor. Az önce söylediÄŸimiz gibi her canlı türünün kendi feromonu ayrı ve sadece kendi türünü etkiler. KOKU HAFIZAMIZ GÖRSELDEN GÜÇLÃœFeromonlar ne yapıyor ki aşık olunuyor?- Feromonlar burundan havayla beraber alınarak özel bir sinirle beyne iletiliyor. Bu uyarılar kiÅŸinin ruh halini ve davranış ÅŸekillerini etkiliyebiliyor. Bu sürecin ayrıntıları henüz kesin olarak saptanabilmiÅŸ deÄŸil. Ama örneÄŸin yumurtlama dönemindeki kadınların erkeklere daha çekici geldiÄŸi yaygın bir gözlem. Sevgililerin sarılmalarına da Türkçede ‘koklaÅŸmak’ diyoruz. Ayrıca ten uyuÅŸmazlığı bahane edilerek yapılan ayrılıklar sık olabiliyor. Nasıl açıklanırsa açıklansın koku uyumunun çiftleri birbirine yaklaÅŸtırdığı, uyum ve mutluluk halini arttırdığı bir gerçek. Bu yüzden her iki tarafın da güzel ve etkileyici bulacağı bir koku bulmak koku endüstrisinin bitmez tükenmez arayışını oluÅŸturuyor.Kokunun insan davranışları üzerindeki etkisi nedir?- Güzel bir koku kiÅŸiyi canlandırıyor. CoÅŸku, mutluluk, özgüven gibi iyi hissetme duyguları verebiliyor. Bazı kokuların yatıştırıcı, dinlendirici etkileri var. Kokusunu beÄŸenmediÄŸimiz bir yere bir daha gitmek istemiyoruz. Kokusu yüzünden yaklaÅŸmak istemediÄŸimiz hatta sırf bu yüzden görüşmekten kaçındığımız kiÅŸiler olabiliyor.Kokunun hafızası var mı? - Beyin insan yaÅŸamını sürdürebilmek adına önemli kabul ettiÄŸi kokuları unutmaz. Koku hafızamız görsel hafızamızdan daha güçlü. Özellikle çocukluk dönemi ve ilk aÅŸkların yaÅŸandığı gençlik dönemlerinde alınan kokular unutulmuyor. Yüzlerini hatırlamakta güçlük çektiÄŸimiz ölmüş sevdiklerimizi yıllar sonra kokuları ile hatırlıyoruz. Anne-babamıza yatalak oldukları zaman iÄŸrenme duygusundan uzak bakabilmemizin nedeni de doÄŸduÄŸumuz günden itibaren onların kokusuna alışık olmamız. Koku duyusunun bir önemli iÅŸlevi de anıları canlandırması. Koku duyusunun azalması bazı hastalarda hafıza zayıflaması ÅŸikáyetine yol açıyor. KOKU DUYUSUEVRÄ°M GEÇİRDÄ°Koku duyusunu geliÅŸtirebilir miyiz?-Ä°nsan 10 bin ayrı kokuyu ayırt edebilir. Ancak günlük hayatta, koku uzmanları, degüstatörler bile 300 kadar kokuyu ayırt edebiliyor. Her insanın koku alma yeteneÄŸi farklı. Fakat bunun geliÅŸtirilmesi mümkün. Koku eÄŸitimi bebeklikten baÅŸlar. Annesinin ve babasının kokusu bir bebek için mutluluÄŸa giden yol. Koku molekülleri ağırdır ve bu yüzden yere yakındır. Çimenlerin üzerinde, bitkilerin arasında ve topraÄŸa yakın çok ilginç kokular vardır. Kokunun ince nüanslarla ayırt edilmesi çok seçici ve yüksek bir iÅŸlevin sonucudur. Ama toplumsal anlamda hep bunun tersi iÅŸlenmiÅŸtir insanlara. ÖrneÄŸin çevresindekileri özellikle yemekleri koklayıp duran bir çocuÄŸa aileler yeni bir koku keÅŸfediyor olmasını kutlayacakları yerde bunun kibar bir hareket olmadığını söyleyerek tekrarlamamasını isterler. Böylelikle evrimsel olarak zaten körelmiÅŸ bir duyu toplumsal olarak da bastırılıyor. 60’Tan sonra koku duyusu azalmaya baÅžlıyorKoku duyusu kaybolur mu? Nasıl anlaşılır? -Koku kaybı aslında sık görülen bir durum. Koku kaybı olduÄŸunda tat duyusu da bozulur. Bu hastaların en önemli yakınmaları yemek yemekten zevk alamamak ve ne yediklerini bilmemek. Koku kaybının insan yaÅŸamına ne gibi etkisi vardır? - Koku kaybı yaÅŸayan hastaların çoÄŸunluÄŸu sosyal ve mesleki çalışmalarını sürdürse bile hayat kaliteleri bozulur. KiÅŸinin kendi ter kokusunu bile alamaması onu modern toplumsal yaÅŸamda güç durumlarda kalma endiÅŸesine sürükler. Koku duyusu ile ilgili sorunlar ne sıklıkla görülür?-Sık görülür. Ancak çoÄŸu hasta tam bir koku kaybı ile karşılaÅŸtığında bu duyusunun deÄŸerini anlıyor ve doktora baÅŸvuruyor. ABD’de yapılan bir araÅŸtırmada nüfusun yüzde 1’inde koku kaybı saptanmış. Yakında yapılmış bir baÅŸka çalışmaya göre 50 yaşın üzerindeki kiÅŸilerin yüzde 24’ünde koku duyusu bozukluÄŸu var. Koku duyusunu etkileyen etkenler nelerdir?- YaÅŸ ve cinsiyet. Yapılmış çalışmalara göre 60 yaÅŸ üzerinde koku duyusu azalmaya baÅŸlıyor. Kadınlarda koku duyusu erkeklere göre daha keskin. Sigara da koku duyusunu azaltıyor. Burun tıkanıklığı da bozuyor. Koku kaybı geri döner mi?- Koku duyusunun geri dönmesi yıllar sonra bile olasıdır ancak tam koku kayıpları genellikle geri dönmez. Kadınlar daha iyi koku alıyorKraliçe arıdan, yengeçlere kadar pek çok canlı feromon salgılayarak hayat alanlarını iÅŸaretliyor. Feromonların insan davranışları üzerindeki etkileri incelendiÄŸinde ilginç sonuçlar çıktı. ÖrneÄŸin bir çalışmada yatılı kız okullarında kalanların adet zamanlarının aynı günlerde olduÄŸu saptandı. Uykuda çalışan tek duyumuz kokuyla ilgili olanı. Bu uykuda gelebilecek tehlikelerin hissedilmesi için gerekiyor. Sabahları koku duyumuz daha zayıf, günün ilerleyen saatlerinde artıyor.Kadınların koku duyusu erkeklerden daha keskin.Burun geleceÄŸin doku bankasıAraÅŸtırmacılar hiç beklemedikleri bir yerde, eriÅŸkindeki koku bölgesinde bol miktarda kök hücre bulunduÄŸunu saptadılar. Deney hayvanlarında burundan aldıkları kök hücrelerle böbrek, karaciÄŸer, kalp ve sinir dokusu geliÅŸtirmeyi baÅŸardılar. Bu çalışmalar ÅŸimdilik deneysel olarak yürütülse de gelecekte çok iÅŸe yarayacak gibi gözüküyor. Özetle burnumuza iyi bakın. Gelecekte doku bankası olarak iÅŸe yarayabilir. Â