19 soruda Uber’le devriâlem

1- Trump, nasıl 200 bin müşteri kaybettirdi?

2017, Uber için zor bir seneydi. 2009’da kurulan şirket, kendi evi ABD’de sarsıldı. Uber’in kurucusu ve CEO’su Travis Kalanick’in Başkan Donald Trump’a yakınlığı ortaya çıkınca, sosyal medyadaki #deleteuber (Uber’i sil) kampanyası sonucu şirket 200 bin müşteri kaybetti. Yine geçen sene yatırımcılarla yaşanan bir anlaşmazlık sonucu Kalanick istifa etti. Ama yine de Uber, rakibi ‘Lyft’in açık ara önünde.

2- Taksi şirketi mi yoksa bilişim şirketi mi? 

Barselonalı taksicilerin Uber’e açtığı ‘haksız rekabet’ davası her adımda alevlenerek Avrupa Adalet Divanı’nın önüne kadar geldi ve 2017’nin son günlerinde başlıktaki soruya nihai cevap verildi: Uber, taksi işinde! Bu yüzden de her ülkenin ilgili yasasına tabi olmak durumunda. Bu kararın Uber’in Avrupa’da daha da büyümesini engellemesi bekleniyor.

Uber, bu kararın birçok ülkede durumu etkilemeyeceğini, ayrıca her şehirde diyaloğa açık olduklarını ilan etti. Örneğin İngiltere’nin etkilenmeyeceği düşünülüyor. Ama orada da başka bir sıkıntı var. Geçen eylülde Londra yerel yönetimi, bazı suç vakalarını ihbar etmeme, şoförleri yeterince araştırmadan işe alma gibi gerekçelerle, Uber’in lisansını yenilememe yoluna gitmişti. 40 bin şoförle hizmet verdiği Londra’yı ‘dünya vitrini’ olarak gören Uber, ülkede yeniden aktif hale gelebilmek için, yeni CEO’su Dara Khosrowshahi’nin ağzından, hatalarını kabullendiğini belirten bir açıklama yaptı. Şimdi yeniden kapının açılmasını bekleyen firma, artık verilerini yetkililerle paylaşacağını da açıkladı.

4- Sürücüler iyi seçilmiyor mu?

Uber’in dışarıda, özellikle de lisanssız sürücülerin çalışabildiği ülkelerde karşılaştığı sorunlardan biri, şoförlerin karıştığı şiddet vakaları... Firma bu konuda özensiz davranmakla, şoförleri iyi seçmemekle suçlanıyor.

5- Şoförlüğün en zor olduğu ülke hangisi?

Güney Afrika’da Uber şoförlerinin öldürüldüğü vakalar var. Araçlar taksi şoförleri tarafından sürekli takip ve taciz ediliyor. Rakip taksi firmalarının Apartheid’in son günlerinde yüzlerce ölümle sonuçlanan bir savaşa tutuşmuş olduğu bir ülkede en zor mesleklerden biri Uber şoförlüğü.

6- Hong Kong’da şoförler neden tutuklandı?

Uber sürücülerinin zor anlar yaşadığı bir ülke de Hong Kong. Devletin ‘illegal’ gördüğü firmaya bağlı şoförlerden 21’i, geçen sene müşteri kılığındaki polisler tarafından tutuklandı.

7- UberPOP da nedir?

Firma bugüne dek Avrupa’da ciddi sıkıntılarla karşılaştı. Birçok ülkede, ABD’de kurduğu sistemi (taksicilik lisansına sahip olmayanların da bu işi yapabilmesi) uygulayamıyor. Şirket, ‘UberPOP’ ismi altında işleyen bu hizmetine Fransa, Norveç, Almanya, İspanya ve Hollanda’da son verdi. Bu ülkelerde lisanslı sürücülerle çalışıyor.

8- Şoförler Uber’in elemanı mı?

Uber’in İngiltere’deki bir sıkıntısı da kendi şoförlerinin açtığı davalar. ‘Ücretli tatil, garanti ücret ve mola hakkı’ gibi konuların suiistimal edildiği savıyla açılan, 2016’da sonuçlanan ve sendikaların desteklediği davada, davacılar haklı bulundu (Uber temyize gitti). Bu ve benzeri davalar Uber ve şoförlerin ilişkisinde (firma şoförlerin ‘kendi çalışanı’ olmadığını, kendi işlerini ‘bağımsız’ bir şekilde icra ettiklerini söylüyor) emsal niteliğinde olabilir ve özellikle sendikal hareketin güçlü olduğu ülkelerde Uber’in başını daha da ağrıtabilir.

9- Danimarka’da neden iş yapamadı?

Avrupa’da Uber’i canından bezdiren bir ülke de Danimarka. O piyasaya girdikten sonra yapılan yeni düzenlemeler (araçlara ve lisans alımına yönelik kısıtlamalar) 2 bin şoförle yaklaşık 300 bin kişiye hizmet veren firmanın, ülke koşullarını ‘çalışılamaz’ bulup geçen yıl kepenk indirmesine yol açtı. Uber, aynı şekilde geçen senelerde Bulgaristan ve Macaristan’dan da çıktı. Finlandiya ve İtalya’da ise şirket adına olumlu gelişmeler yaşandı; ilgili davalar sonucunda Uber bu ülkelerde iş yapmaya devam etti.

10- Asya’daki büyük rakipleri kimler?

En çok onun adını duyuyoruz ama dünyada Uber benzeri firma çok. Hindistan’da yerel firma ‘Ola’, ulusal pazarın yarısına hâkim. Çin’de ‘Didi Chuxing’ rakip tanımıyor. Singapur merkezli ‘Grab’; Malezya, Endonezya, Filipinler, Vietnam, Tayland, Kamboçya’da faal. Bu ülkelerde Çinli Didi de epey rağbet görüyor. Uber’in yeni yüzde 15’lik hissedarı SoftBank, ‘Ola’ ve ‘Grab’da da hisse sahibi. Yani Asya’da rekabetten ziyade şirket kararları devreye girebilir.

11- Yandex, Uber’i Rusya’da nasıl bitirdi?

Uber’in pes ettiği bir başka ülke de Rusya. Onu pes ettirense bu uğurda ciddi para harcayan ‘Yandex.Taxi’. 2011’de kurulan firma, yatırımın sonucunu milyonlarca dolar zarar açıklayarak ama Uber’i de bitirerek aldı. Arama motoru Yandex’in, berbat Moskova trafiğini aşmada kendi taksi firmasına epey yardımcı olması, Uber’i Rusya’da yolun sonuna iten etkenlerdendi. Sonuç: Uber ve Yandex.Taxi, ikincisinin ismi altında birleşti.

12- En sert protestolar nerede yaşandı?

İstanbul’da Uber adına faaliyet gösteren bazı şoförler ve araçlar saldırıya uğradı. Verdikleri hizmet sürekli eleştiri konusu olan, kendilerine çekidüzen vermemekle, keyfi davranmakla suçlanan sarı taksiciler ise Uber’i protesto ederken tehdit de içeren konuşmalar yaptı ve yasaklanmasını istedi. Peki Avrupa’nın geri kalanında bu işler nasıldı? Bugüne kadar en sert taksici protestoları Fransa’nın başkenti Paris’teydi. Uber araçları orada ateşe verilmiş, şirketin yöneticileri tutuklanıp mahkemeye çıkarılmıştı. Türkiye’nin haricindeki en yeni protesto ise Atina’da yaşandı. Yunan taksiciler iki hafta önce dokuz saatliğine kontak kapattı.

13- Nakit para geçiyor mu?

Uber’in Türkiye dahil birçok ülkede öne çıkardığı özelliklerden biri, ödemelerin kredi kartıyla yapılması, her şeyin şeffaf olması. Ancak bunun başka türlü işlediği yerler de var. Firma, 2015 itibariyle Hindistan’da nakitle de çalışmaya başladı. Özellikle Asya ve Latin Amerika pazarında bu özelliği öne çıkararak hızlı büyümeyi hedefledi. Ancak Brezilya’da, kredi kartının kimlik garantisi sistemi devre dışı kaldığında şoförlere yönelik saldırılar, soygunlar ve cinayetler başladı. Şoförlerin güvenlik itirazlarına, firma işi çok ağırdan alarak cevap verdi. Bugün Brezilya’da onca ölümden sonra nakit kullananlar da Uber’e ‘sosyal güvenlik numarası’ beyan etmek zorunda.

14- Neden kolay vazgeçmiyor?

Uber gelmiş geçmiş en başarılı ‘start-up’lardan biri sayılıyor. Şirkete 50 ila 70 milyar Amerikan Doları değer biçiliyor. Japon firması SoftBank, geçen yılın son günlerinde 7 milyar dolar ödeyerek, Uber hisselerinin yüzde 15’ini satın aldı. Böyle bir şirketin Türkiye dahil herhangi bir ülkedeki işlerinden kolayca vazgeçmesini beklemek zor. Zaten Uber’in taktiği, yasal soruşturmalara uğrasa da gidebildiği yere kadar gitmek. Yeri geldiğinde cezaları ödüyor. Ama Brezilya örneğinde olduğu gibi küresel çapta şoförlerinin can güvenliği hakkında yeterli adım attığını söylemek zor.

15- Uber çekçek nasıl devreye girdi?

Hindistan, taksi servisleri için dev bir pazar. Uber günde 1 milyon seyahat gerçekleştirdiği bu ülkede 29 şehirde iş yaparken ‘Ola’, 100 şehri aştı. Rekabet, firmaları yeni şeyler denemeye ya da eskiyi yeniden yorumlamaya da itti. Örneğin Uber, ülkede motorlu çekçek ve bisikletle de hizmet veriyor (şu ana dek çok tutmuş değil). Firmanın Hindistan’da başka dertleri de vardı. Bir Uber şoförünün 2014’te bir yolcuya tecavüz etmesinin ardından, firmanın hizmeti başkent Yeni Delhi’de bir süreliğine yasaklandı.

16- Çin’den neden çıktı?

Uber, büyük umutlarla girdiği Çin’de pes etti. Firma, Çin’den yatırım toplamasına rağmen (ülkenin internet devi Baidu, Uber’e yaklaşık 600 milyon dolar yatırım yapmıştı), 2016’da Uber haklarını yerel rakip firma ‘Didi Chuxing’e satıp piyasadan çekildi. Didi, halen Çin piyasasının hâkimi.

Çin, taşımacılık konusunda bildiğimiz diğer ülkelere pek benzemiyor. Uber’in orada iflahını kesen nedenlerden biri de dolandırıcılardı. Hem hacker’lar hem de bazı şoförler firmayı fena halde kapana kıstırmıştı. Şoförler, casus yazılımlar vasıtasıyla kendilerini hiç yolcu almadan, almış gibi göstermeyi başarıyordu. Ve bu operasyon sırasında yakalanmamak için de özel bir jargon kullanıyorlardı.

18- Afrika’da ne yapıyor?

Firma özellikle Mısır’da çok etkili. Uber’in Sahraaltı Afrika’sındaki en ciddi ulusal pazarıysa yaklaşık 1 milyon kişiye hitap ettiği Güney Afrika. Kenya, Nijerya, Gana, Uganda ve Tanzanya onu izliyor. Uber buralarda da taksicilik işini bozduğu gerekçesiyle eleştirildi. Firmaya içeriden de itirazlar var. Güney Afrika’da bazı şoförler sendikaya katıldı. Nijerya’nın en büyük şehri Lagos’taysa şoförler hem greve gitti hem de ‘çalışan’ statüsü verilmesi talebiyle dava açtı.

19- ‘Yemeksepeti’ne de rakip olur mu?

Uber’in lokantadan eve teslim hizmeti özellikle Avrupa ve ABD’de çok etkili.

Türkiye’de ne oldu?
* Uber, Türkiye’de 2014’ten beri faal. İstanbul, Bodrum ve Çeşme’de iş yapıyor.
* Firma, Türkiye’de vergi ödememekle, haksız kazanca sebep olmakla ve izni olmadığı halde taksicilik faaliyeti
yapmakla suçlanıyor.
* İçişleri Bakanlığı bu konuda soru işaretlerini giderecek bir kanun tasarısı üzerinde çalışıyor.