Türkiye’nin oyuncak envanteri: Kaynanazırıltısı da var, topaç da...
Güncelleme Tarihi:
Ülkemizde üretilen oyuncakların envanterini çıkaran Bilgi Üniversitesi Endüstri Ürünleri Tasarımı bölümü öğretim üyesi Dr. Avşar Gürpınar, yaklaşık 150 oyuncağın detaylarının kaydedildiği bir veritabanı hazırladı. Ülkemizde oyuncak üretimi 17’nci yüzyıla, Eyüp’teki ‘Oyuncakçılar Çıkmazı’na kadar uzanıyor.
Dr. Avşar Gürpınar, “Oyuncak, dünyanın ve insanın tuhaflıklarına dair eşsiz bilgiler içerir” diyor. Bilgi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Fonu’nun desteğiyle yürüttüğü proje kapsamında Türkiye’de üretilmiş oyuncakları araştıran Gürpınar, farklı dönemlerden yaklaşık 150 oyuncağın bilgilerinin yer aldığı veritabanını Bilgi Kütüphanesi üzerinden araştırmacıların erişimine açacak.
1637’DE 200 OYUNCAKÇI VARDI
İstanbul’da üretilen en eski oyuncaklar 17’nci yüzyıla ait. 1637’de İstanbul’da yaklaşık 200 oyuncakçı varmış. Eyüpsultan’daki Oyuncakçılar Çıkmazı sokağında... Sulu testiler, kuş düdükleri, kaynanazırıltısı gibi ahşap ve metalden oyuncaklar üretiliyordu.
ANTİK ÇAĞLARDAN BERİ
Topaç, tarihi en eskiye giden oyuncaklardan biri... Bu türdeki nesnelere antik çağların buluntularında da rastlıyoruz. Çalışma prensipleri üç bin yıldır aynı. Zamanla malzemesi, üretim yöntemi ve formu değişti sadece.
EV YAPIMI
Eyüp oyuncakçıları döneminde pek fazla insan figürüne rastlanmıyordu. İslam’da yasak olduğu için Anadolu’daki ev yapımı dolma bebeklerin yüzü olmuyordu. Göz yerine iki tane çarpı konuyordu.
ZARARLIYDI, YASAKLANDI
1940’larda tenekeden oyuncak üretilmeye başladı. O dönem teneke üreticisi olarak en bilinen firma Alasya... Bir süre sonra tenekenin çocuklar için zararlı olduğuna karar verildi ve yasaklandı.
SİYASİ AMAÇLAR İÇİN ÜRETİLDİLER
Oyuncakların propaganda amacıyla kullanıldığı bazı dönemler var. Almanya’nın Osmanlı’yı I. Dünya Savaşı’nda yanına çekmek için oyuncak askerler göndermesi veya Kore Savaşı’nın desteklenmesi için Kore’ye giden Türk askerlerinin plastik oyuncaklarının yapılması gibi… Yakın dönemde üretilen Obama’nın oyuncağı da siyasi propagandanın bir örneği.
SESLERİYLE ÇOCUKLARIN İLGİSİNİ ÇEKİYORLARDI
Eyüp bir sosyalleşme merkeziydi. Çocuklar sünnetten sonra buraya getiriliyordu. Esnaf da bir geçiş töreni düzenliyordu. Oyuncakçılar da bir zanaat zümresi olarak bu geçişe katılıyor ve oyuncaklarını sergiliyorlardı. Evliya Çelebi, ‘Seyahatname’sinde oyuncakçıların geçişinde her şeyin çok gürültülü olduğundan bahsediyor. O dönemde ‘kaynanazırıltısı’ ve ‘laklak’ gibi oyuncaklar sesleriyle çocukların ilgisi çekmek üzere tasarlanmış ürünler.
AHŞAP YENİDEN GÖZDE
ZEKÂ GELİŞTİREN KRİZ!
1970 sonrası başlayan plastik oyuncak üretimi 1980’e kadar devam etti. Petrol kriziyle fiyatlar artınca plastik oyuncak üreten bazı firmalar kapandı. Bazılarıysa farklı materyallerle üretime devam etti. O dönemde Solo Test gibi zekâ oyunları popülerleşti.
‘OYUNCAKLARLA OYNAMAYI HİÇ BIRAKMADIM’
Ben içimdeki çocuğu öldürmedim ve oyuncaklarımı atmadım. Sadece araştırmacı değilim, bizzat bunlarla oynuyorum. Doktora tezimi oluştururken konu ‘Küreselleşme etkisinde Türkiye’de oyuncak üretimi nasıl etkileniyor?’ sorusuna geldi.
150-200 yıllık bir dönem
Türkiye’de oyuncak nasıl var olmuş, nasıl endüstriyelleşmiş, nasıl küreselleşmiş diye araştırmaya başladım. Öğrendikçe daha fazla merak ettim. Daha sonra öğrencilerle birlikte geleneksel oyuncakların tarihine bakarak bilgi edindik. Bu daha sonra bir araştırma projesine evrildi. Veritabanı konusunda eksiklik olduğunu gördük.
Bilgi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Fonu’nun desteğiyle oyuncağın Türkiye’deki son 150-200 yıllık tarihini kapsayan bir çalışma gerçekleştirdik. Türkiye’de yaklaşık 150 oyuncağın üretildiği sonucuna vardık.
Önemli olan altyapı oluşturmaktı. Bugün bir doktora öğrencisi oyuncak üzerine araştırma yapmak isterse dönüşümü görebileceği bir platform yok. Artık bir oyuncağı veritabanına işleyebileceğimiz altyapı mevcut. Materyali ne, üretim şekli nasıl, üreticisi kim, üretim yeri neresi, fiyatı ne kadar gibi detayları kaydedebiliyoruz.