Cinsel tacizin adresi yok

İTÜ İşletme Fakültesi Hukuk Anabilim Dalı Öğretim Elemanı Kadriye Bakırcı, dört yıldır üzerinde çalıştığı ‘‘İş Yerinde Cinsel Taciz’’ konulu doktora tezini tamamladı. Bakırcı, kadının rıza göstermediği her türlü cinsel ima, söz ve davranışın cinsel taciz olduğunu söylüyor. Sayıları az da olsa, erkekler de cinsel tacize uğruyor. Örneğin, kadın işvereni tarafından eczaneye kadın bağı almaya gönderilen ve cinsel yaşamı ile ilgili alaycı sorulara maruz kalan genç bir İrlandalı erkek, açtığı davayı kazanmış.

Cinsel tacizin çok tartışılması, tanım zorluğundan mı kaynaklanıyor?

- Doğru, tacizin çok değişik, dar ve geniş tanımları var. Çok basite indirgeyebiliriz aslında. Tacizde önemli olan unsur rızanın varlığı. Eğer kadın açısından istenen bir davranışsa, yani kadının rızası varsa taciz oluşturmuyor zaten. Gerçi bir görüş hiyerarşik ilişkilerde rıza aranmamalı diyor. Çünkü iş yerindeki hiyerarşik ilişkilerde kadın hayır diyebilecek konumda değil. Cinsel taciz amirden geliyorsa, kadın dışarıdaki ilişkilerinde olduğu kadar kolay hayır diyemiyor.

Teziniz esas olarak cinsel tacizin hukuki boyutunu inceliyor. Ama yan konulara da değinmişsiniz.

- Konunun önemini ortaya koyarken mağdurun psikolojik ve fiziki sağlığı, toplumsal ilişkileri, cinsel yaşamındaki etkilerini ortaya koydum. Cinsel taciz iş yerindeki verimine de çok yansıyor. Meslekte yükselmesini, dolayısıyla ekonomik yaşamını etkiliyor. İşin ekonomi boyutuna bakarsanız, işveren de olumsuz etkileniyor. İş yerinde verim düşürüyor, işverenin karlılığını etkiliyor.

Neye mal oluyor işverene?

- ABD Liyakat Sistemini Koruma Kurulu tarafından en son yapılan 1994 tarihli istatistikte, cinsel tacizin yol açtığı düşük verimlilik, iş gücü dönüşümü ve işe gelmeme federal hükümete yılda 163 milyon dolara mal oluyor. Avrupa'da henüz mağdur üzerindeki sonuçları konulu çalışmalar yürütüldüğü için oralara gelinmemiş.

ÊABD neden daha ileride?

- ABD'de kadın hareketlerinin tarihçesi Avrupa'dakinden çok daha eski. Amerikan kadınları, bir takım sosyolojik nedenlerle daha etkin, daha rekabetçi. Eşit değer, eşit ücret taleplerinin ilk başladığı, cinsiyet ayrımcılığı kanununun yapıldığı yer de Amerika. 1964 tarihli bir kanun. O tarihlerde kadınlar, özellikle feministler cinsel tacizin de cinsiyet ayrımcılığına yol açtığı teorisini geliştirip bu kanun çerçevesinde taleplerde bulunmaya başladılar. Zaten kaynağı orası. Oradan Avrupa'ya gelmiş.

Cinsel tacize en rahat hayır diyebilen kadınlar Amerikalılar mı?

- Basında Amerikalı kadınların cinsel tacize yaklaşımı çok sansasyonel işleniyor. Amerika'da bir kadına iki kere bakarsanız tacizci damgası yersiniz gibi yaklaşımlar var. Bu çok abartılı. Aslında orada da kadınların çok büyük bir oranı susuyor. Ama diğer ülke kadınlarıyla karşılaştırınca, evet Amerikalı kadın tacize daha kolay hayır diyor. Tacize uğrayan kadınların yüzde 12'si ortaya çıkıp ‘‘ben tacize uğradım’’ diyor. Cinsel taciz endüstri devriminden bu yana var, ama ABD'de de ilk yıllarda mahkemeler direnç göstermişler. İlk açılan davaları reddetmişler. Daha sonra kadınların da direnmesi üzerine geri adım atmışlar.

ÊKazanılan ilk dava hangisi?

- 1976'da, Williams v. Saxbe kazanılan ilk cinsel taciz davası olarak tarihe geçmiş. Cinsel taciz Amerikan hukukunda iki başlık altında inceleniyor. Biri, cinsel rüşvet ve gözdağı tacizi. Sen benim isteklerime rıza göster, karşılığında ben senin terfini yapayım çıkarlar sağlayayım, ya da sen benim isteklerime boyun eğmezsen ben senin terfini yapmam, işten atarım. İkincisi, bunu doğrudan söylemiyor. Ama psikolojik baskı kurarak, aşağılayarak, küçük düşürerek, şikayetçi olarak tacizde bulunuyor. İlk açılan davalarda ilk türdeki vakaları cinsel taciz olarak kabul ediyor mahkemeler. Öbür türlüsünü kabul etmiyor. İkinci tip tacizlerde açılan davalar 1980'lerde kabul edilmeye başlanıyor. O ayrımı daha sonra bütün hukuk sistemleri benimsiyor.

Daha çok ne davası açılıyor?

- Manevi tazminat, işe iade davası.

Genelde nasıl sonuçlanıyor davalar?

- Eğer ispatlayabilirse olumlu sonuçlanıyor.

İspat zorunluluğu dava açana mı ait?

- Kadın iddia ediyor Amerikan hukukunda. Daha sonra işveren o iddiaların yalan olduğunu kanıtlamak durumunda. Amerikan hukukunda kadının psikiyatristinin verdiği rapor da kanıt olarak kabul ediliyor. İspat kolaylığı var. Türk hukukunda daha katı. Türkiye'de kadın kanıtlamak zorunda, tanıklarıyla. Bir de ortak bir sorun görüyorsunuz. Tacize uğrayan kadın yalnız bırakılıyor. Fakat bu Türkiye'de çok daha yoğun. Mesela, SSK hastanesinde tecavüze uğrayan kadını kocası terketti. Çocuğu gösterilmiyor. Bulduğu bütün işlerden çıkarılıyor. Hatta bir iki örnek daha okumuştum. Mağdur, ailesi tarafından reddedilip bunalıma giriyor ve intihar ediyor. Maalesef kadınlar dünyanın hiçbir yerinde bu konuda birbirine destek olmuyor.

Cinsel tacize uğradığını iddia eden erkekler de var.

- Var evet. Ama çok ilginç o durumlarda da kadın zarar görüyor. Mesela kadın sekreter, yanında çalıştığı doktora yaklaşımda bulunuyor. Kadın yine statü olarak daha aşağıda. Eğer bu durum adamın hoşuna gitmezse sekreterini işten çıkarıyor. Erkek cinsel taciziyle ilgili şöyle bir dava vardı. İrlanda'da açılan bir davada kadın işveren, erkek çalışanını kadın bağı alması için eczaneye gönderiyor. Cinsel yaşamı ile ilgili sorular soruyor. Sonunda erkek dava açıyor ve davayı kazanıyor. Kadınların yoğun olduğu ortamda özellikle genç erkekler tacize uğrayabiliyor. Kadınların tacizi daha çok alay etme, o kişinin cinsel yaşamı ile ilgili sorular sorma, bunu bir eğlence aracı haline getirme şeklinde olabiliyor.

Michael Douglas ve Demi Moore'un Taciz filmindeki gibi tacizler yok mu?

- Hayır. O tamamen çarpıtılmış. Bir de konuyu çarpıtmaya çalışanlar var. Erkekler de tacize uğruyor, kadınlar bunu abartıyor, gibi. O film erkeklerin bir fantezisi bana göre. Bir de kadınlar erkeklerin dar pantolon giymesini bir davet olarak, taciz olarak düşünmez. Ama erkekler kadınların giyim kuşamını taciz olarak, tacize davet olarak değerlendiriyor. Oysa kadın tacize uğrayayım diye açık saçık giyinmiyor. Çoğu kez kendini öyle hissettiği için açık saçık giyiniyor. Bu kadının kendini ifade ediş biçimi.

Tacize uğrayan kadınların bir prototipi var mı?

- Genelde bütün kadınlar tacize uğrayabiliyor. Ama daha çok ekonomik açıdan zorluk içerisinde olan kadınlar tacize uğruyor. Sakat kadınlar tacize uğruyor. Dul, boşanmış kadınlar, feministler tacize uğruyor. Çünkü erkekler feminist tanımını da yanlış yapabiliyor. Cinselliği rahat yaşadıkları varsayıldığı için herkesle beraber olacağını düşünüyorlar. İşe yeni başlamış olanlar. Bir de meslek grubu olarak hemşireler, sekreterler, hostesler tacize uğruyor. Çünkü bu gruplar hakkında da ön yargılar var.

Yaş olarak...

- Öyle bir gruplandırma yok. 60 yaşında uğrayan da var. Ama 45 yaşına kadar daha yoğun. Her meslek grubundan, her yaştan kadın, her toplumdan kadın cinsel tacize uğruyor. Bu çalışmayı yaparken bunun ne kadar evrensel bir sorun olduğunu hayretle gördüm.

Taciz konusundaki önyargılar

1. Taciz daha çok özel sektörde olur.

Yapılan araştırmalar bunun böyle olmadığını gösteriyor. Çünkü kamu sektöründe de kadrolu, yeri daha sağlam insanlar var. Bunlar çok rahat tacizde bulunabiliyor.

2. Eğitimli erkekler cinsel tacizde bulunmaz.

Bütün çalışmalar aksini gösteriyor. Az eğitimli erkekler daha çok elle tacizde bulunurken, eğitimli erkek daha sistematik, psikolojik baskı içeren, sofistike biçimde taciz ediyor.

3. Cinsel tacizde bulunan erkeklerin psikolojik sorunları var.

Yapılan araştırmalar bunu doğrulamıyor.

4. Yalnız çekici kadınlar tacize uğrar.

Doğru değil. Her kadın tacize uğrayabilir.

5. Cinsel taciz mağdurları profesyonel veya yönetici olmayan kadınlardır.

Her tür sosyal statüdeki kadının tacize uğradığı ortaya konmuş.

6. Cinsel tacizi kadınlar kışkırtıyor.

Bu iddia doğru olsa sadece kışkırtıcı giyinen kadınlar tacize uğrardı. Oysa her kadın tacize uğrayabilir.

7. Kadınlar işte yükselmek için cinselliklerini kullanırlar.

Bir avuç kadın cinselliğini kullanarak bir yerlere geliyor olabilir. Ama bunu çok genel bir durum gibi görmek kadınlar açısından çok aşağılayıcı.

8. Kadınlar taciz konusunda yalan söylüyor.

Yalan söylemek bir yana, kadınlar cinsel tacize uğradıklarında bunu konuşmamayı tercih ediyorlar. Dolayısıyla, konuşan az sayıda kadının yalan söylüyor olma ihtimali çok zayıf.