Mavi yakalının yükselişi

SON günlerde eve gündelikçi çağırmak isteyip bulamadığınız, bozulan bir eşyanızı tamir ettiremediğiniz; bakıcı, boyacı ya da tesisatçı bulamadığınız oldu mu? Ya da şöyle sorayım: Son dönemde tamirciliğe, boyacılığa, bakıcılığa veya tesisatçılığa heveslenen herhangi bir genç gördünüz mü? Genel eğilime bakıldığında, gençlerin neredeyse tamamına yakını dört senelik üniversite mezunu olmayı önceliyor. Ancak artık üniversite mezunlarından ziyade mesleki eğitim almış, eğitimli zanaatkârlara yönelik talep oldukça artmış durumda. Çünkü sayıları çok az. Üniversite mezunlarının sayısındaki artış sürdüğü için beyaz yaka işlerde arz fazlası yaşanıyor. Fakat mavi yakalı çalışan istihdamında ise büyük bir açık söz konusu.

Konuştuğumuz sanayicilerden inşaatçılara ve turizmcilere kadar, sektör temsilcileri bunun artık önemli bir sorun haline geldiğini; hatta özellikle sanayide üretimi tehdit eden seviyeye ulaştığını söylüyor. Bu sorun sadece ekonomiyi değil, vatandaşın gündelik yaşamını da etkilemeye başladı. Şöyle ki, sanayiciler vasıflı usta, inşaatçılar nitelikli kalfa bulmakta zorlanırken; bazı vatandaşlar da aylarca bozulan ütüsünü tamir ettiremediğini, gündelikçi, marangoz, tesisatçı veya boyacı ustası bulamadıklarından dert yanıyor. Hâl böyle olunca da mavi yaka personelin maaşları bazı beyaz yakalıları sollamış durumda.

BEYAZ YAKALILAR ENFLASYONA YENİLDİ

Aslında TÜİK verilerine göre ‘maaş artışı geride kalsa da en yüksek aylık kazanç yine üniversite mezununda’. Ancak bunun istisnaları da çoğalmaya başladı. Çalıştığı sektöre yıllarını vermiş nitelikli beyaz yakalılar, eğer üst düzey yönetici pozisyonunda değillerse enflasyon ve eriyen maaşlar arasında sıkışıp kaldı. Mavi yaka çalışanların maaşları ise çoktan üç haneli rakamlara ulaştı. Bu da sektöre göre değişmekle birlikte, ‘ilkokul mezunlarının üniversite mezunlarından daha yüksek maaş alması’ anlamına geliyor.

Peki, 2025 itibarıyla mavi yakalılarda hem maaş hem de işgücü açığı ne durumda? Hürriyet IK olarak inşaat, turizm, perakende ve imalat sanayi sektörlerinin temsilcileriyle mavi yakalıların yükselişindeki nedenleri, ücretlerin geldiği son seviyeyi ve neler yapılabileceğini konuştuk.

Süleyman Ekinci

SANAYİDEKİ USTABAŞINA 100 BİN TL

Ostim Sanayici ve İşinsanları Derneği (OSİAD) Başkanı Süleyman Ekinci, geçen yıl 25-30 bin TL civarında olan imalat sanayideki ortalama maaşların, bu yıl itibarıyla 40 bin liraya yükseldiğini söyledi. Ancak nitelikli mavi yakalar için durum farklı. Ekinci’nin verdiği bilgilere göre, sanayide tezgâh başında çalışan makine ustaları, kaynakçı veya vinç operatörlerinin maaşları 50 bin liraya çıkıyor. Üretim sürecinin, prosesin başında olan, ‘ustabaşı’ olarak tabir edilen çalışanların maaşı ise 100 bin TL ila 120 bin TL arasında değişiyor.

Tahir Tellioğlu

VİNÇ OPERATÖRÜ120 BİN TL ALIYOR

İmalat sanayideki vinç operatörlerinin ortalama maaşı 50 bin TL iken, inşaattaki vinç operatörlerinin aylık kazancı ise bunun iki katından fazla. İnşaatlarda mavi yaka olarak nitelendirilen çalışan bulmanın zorlaştığını; ancak deprem bölgesindeki inşaatların azalmasıyla son aylarda bazı iş kollarındaki personel açığının rahatladığını anlatan İnşaat Müteahhitleri Konfederasyonu (İMKON) Başkanı Tahir Tellioğlu, aylık maaşların da 200 bin lirayı aştığı bilgisini verdi. “Şantiyede maaşları üç haneye ulaşan personeller vinç opetörleri, kepçe operatörleri ve kaynakçılar” diyen Tellioğlu, bir vinç operatörünün aylık kazancının ortalamada 100 bin liraya yaklaştığını; performansına ve tecrübesine göre değişmekle birlikte de 120 bin TL’yi bulabildiğini dile getirdi. İnşaat işçilerinin günlük yevmiyelerinin ise ortalama 3 bin TL olduğunu ifade eden Tellioğlu, “Günlük değil de aylık çalışanların maaşı ise ortalamada 70-80 bin TL’yi buluyor” ifadelerine yer verdi.

Burhan Sili

OTELDEKİ AŞÇIYA AYLIK 150 BİN TL

Alanya Turistik İşletmeciler Derneği (ALTİD) Başkanı Burhan Sili, otelin elektriğine, klimasına, havuzuna bakan teknik servis elemanları ile mutfakta işi öğrenmek üzere çıraklık yapacak personelin bulunamadığına; özellikle bu iki alanda mavi yakalı bulamama sorunu yaşadıklarına dikkat çekti. Kahramanmaraş’ta yaşanan 6 Şubat depremlerinin de bunda etkili olduğunu belirten Sili, “Hatay’dan, Maraş’tan ve Adana’dan çok sayıda çalışan yaz aylarında gelir, kışın evlerine dönerlerdi. Depremden sonra yetişmiş elemanlarımız kendi memleketlerine döndüler. Orada kendilerine, ailelerine ev, yeni bir hayat inşa ediyorlar. Dolayısıyla yaz aylarında da gelmiyorlar” dedi. Enflasyonun getirdiği hayat pahalılığın da eleman bulmakta sorun yarattığına işaret eden Sili, “Yetişmiş personelimiz de şartlarını iyileştirebileceği, daha iyi koşullar ve maaşlar sunulan başka otellere geçiş yapıyorlar. Onlar da haklı” değerlendirmesinde bulundu.

Sili, turizm sektöründe de yaşanan mavi yakalı personel açığının, bu pozisyondaki maaşları üç haneli rakamlara taşıdığı bilgisini verdi. Bölge bölge, tesis tesis değişmekle birlikte, bir otel mutfağındaki kısmi şefin maaşının 50 binden başlayıp 125 bin liraya çıktığını kaydeden Sili, aşçı başının aylık maaşının ise 70 bin liradan başlayıp 150 bin liraya kadar yükseldiğini ifade etti. Sili, teknik servis çalışanlarının maaşlarının da üç haneli olduğunu aktardı.

‘USTA KAYNAKÇI 10 YILLIK BANKACIDAN ÇOK KAZANIYOR’

İSTANBUL Ticaret Odası Stratejik Araştırmalar Merkezi’nin (İTOSAM) hazırladığı istihdam raporuna göre, firmaların ciddi oranda ilave çalışan ihtiyacı var. Rapor için gerçekleştirilen mülakat çalışmasına katılan bir imalat sanayi şirketi, ‘kalifiye (mavi yakalı) personel’ ve ‘vasıflı usta’ bulmanın çok zor olduğunu anlattı. Anket yapılan firmaların görüşlerine de yer verilen raporda, usta bir kaynakçının bankacılardan daha yüksek maaş aldığının belirtilmesi dikkat çekti. “İşe başlayanların bir kısmının da işi ağır bulmalarından dolayı ‘üç-beş gün’ çalıştıktan sonra işi bırakıp gittiklerini belirtmektedir” denilen bu açıklamaya şöyle devam edildi: “Yine, vasıflı çalışanları elde tutabilmek için ‘her türlü problemlerini çözmeye’ ve olabildiğince iyi ücret vermeye çalıştıklarını belirtmektedir. Öyle ki ‘usta kaynakçı’ 10 yıllık bir bankacıdan daha yüksek maaş almaktadır.”

Raporda ayrıca, temelde zanaatkarlar, operatörler ve montajcılardan oluşan orta vasıflı mavi yakalı mesleklerdeki ‘açık iş’ payının işsiz payından daha yüksek olduğuna dikkat çekildi. Raporda, “İş beğenmeme olgusunun ülkemizde temelde bu mesleklerde yaşandığı söylenebilir. Bu mesleklerde özel olarak yaşanan sorunlar arasında ise mesleki eğitimdeki yapısal sorunlar, imaj-statü problemleri ve organizasyonel sorunlar yer alıyor” denildi.

‘İŞSİZLİK ARTIK BEYAZ YAKANIN SORUNU’

BEYAZ YAKALININ ÜCRETİ ASGARİYE GÖRE GERİLEDİ

MAVİ yaka işlere olan talebin artıp, arzın kısıtlı kalması ücret dengelerine etki ediyor. Beyaz yaka işler enflasyon oranında artarken, mavi yaka işlerin ortalama ücreti enflasyonun üzerinde artıyor. Sonuç olarak, beyaz ve mavi yaka ücretlerin zaman içinde yakınsadığı görülüyor.

24 Saatte İş tarafından yapılan ‘İşsizlik Artık Beyaz Yakalının Sorunu’ araştırmasına göre, 2021’de beyaz yaka işlerdeki ortalama ücret asgari ücretin 3.2 katı iken bu oran 2024’te 2.2’ye indi. Buna karşılık, mavi ve gri yaka işlerde 2021’de ortalama ücret asgari ücrete denk gelirken 2024’te asgari ücretin 1.5 katına denk geliyor. Araştırmaya göre, benzer eğilim devam ederse, 5 yıl içinde ücretler eşitlenecek.

Ayrıca araştırmaya göre, gençlerin eğitim seviyesi arttıkça istihdamda olma ihtimali düşüyor ve işsiz olma ihtimali artıyor. Lise ve altı seviyede eğitim tamamlamış gençlerin sadece yüzde 17.5’i ne çalışıyor ne de eğitim alıyorken, üniversite mezunu ve üstlerinde bu oran yüzde 29.2’ye çıkıyor. Raporda “Bu eğilime rağmen her yıl üniversite mezunu sayısının artması dikkat çekiyor” denildi.

Erdal Bahçıvan

‘SANAYİCİ KAPASİTE ARTIŞINA GİDEMİYOR’

İSTANBUL Sanayi Odası (İSO) Başkanı Erdal Bahçıvan, Hürriyet’e yaptığı açıklamada “İstanbul’da, eleman temini sorunu yaşayan sektörler içinde imalatın payı yüzde 43.2. Bu da sanayinin tüm sektörlerinde nitelikli işgücü ihtiyacı olduğunu ortaya koyuyor” dedi.

Bahçıvan’ın verdiği bilgilere göre, ülke genelinde nitelikli işçi bulunamayan alanların başında ‘tesis ve makine operatörleri ile montajcılar meslek grubu’ geliyor. Bu meslek grubu, imalat sanayi içinde yüzde 31.3 ile nitelikli eleman bulmada en çok güçlük çekilen alan. Bir diğer sorunlu alanın ise ‘kaynakçılık’ olduğunu kaydeden Bahçıvan, “Sanayide nitelikli eleman bulamama sorununun; üretimde kapasite artışlarının sağlanamaması, termin sürelerindeki belirsizlik ve ülkemizin uluslararası rekabet üstünlüğü ve gelişmişlik seviyesinin önünde engel oluşturduğunu söyleyebiliriz” diye konuştu.

Turan Aydoğdu

‘BİZ SON TERZİLERİZ, YETİŞEN GENÇLER YOK’

İSTANBUL Terziler Odası Başkanı Turan Aydoğdu, “En genç terzi 50 yaşında. 30-40 yaşında olanlar da var ama onlar konfeksiyondan gelen arkadaşlarımız, sadece tadilat yapıyorlar. Çekirdekten yetişen, eli iğne tutan genç yok. 10 yıl sonra düğme dikecek terzi bulunamayacak. Biz son terzi nesiliz” ifadelerine ye verdi. Aydoğdu, stajyer olarak gelen gençlerin ‘mecburiyetten’ geldiklerini; terzilik yapmak istemediklerini, tercihlerinin masa başı bir işten yana olduğunu aktardı.

Mehmet Karaman

‘ÇIRAK MAAŞI USTALIĞI ÖĞRENMEYE ENGEL’

İSTANBUL Ayakkabıcılar Esnaf ve Sanatkarlar Odası Başkanı Mehmet Karaman, özellikle sayacılar denilen, ayakkabının üst deri kısmını yapan ara elemanların bulunamadığını söyledi. “Sektörde şu an yetiştirilmek üzere eleman hiç yok, sıfır. Mesleki eğitim okullarından çıkan öğrenciler de mezuniyetten sonra değişik sektörlere gidiyor” diyen Karaman, “Meslekte acemi birinin kalifiye eleman haline gelmesi belli bir süre alıyor, o sürece de tahammülü yok insanların. Ücretler sıkıntı oluyor. Çırak parasıyla geçinemiyor insanlar. Asgari ücrete yapılacak daha kolay işler tercih ediliyor” şeklinde konuştu.

MAVİ YAKALI NEDEN ÖNE ÇIKTI?

Çeşitli araştırmalardan yaptığımız derlemede, mavi yakalıların yükselişinin nedenleri şu şekilde öne çıkıyor:

- Açık var, uzman yok: Türkiye’de her yıl artan sayıda üniversite mezunu, beyaz yaka işlerde arz fazlası yaratıyor. Bu da beyaz yakalı işsizliğine yol açıyor. Mavi yakalılarda ise durum tam tersi. Bu pozisyonlarda işgücü açığı var. Bu da mavi yakalı personelin maaşının yükselmesini sağlayan en belirgin neden.

- Dolgun maaş: Mavi yakalıya bu denli ihtiyaç duyulmasına rağmen usta bulunamaması, maaşların üç haneye çıkmasını sağladı. Maaşlardaki en yüksek artış da 2023’te görüldü. 2023’te bir önceki yıla kıyasla mavi yaka maaşlarında ortalama yüzde 88’lik bir artış yaşandı. 5 yıl ustalık deneyimine sahip kişilerin maaşlarının 100 bin lirayı bulması bu dönemde oldu. Mavi yakalının maaş zamlarındaki artış hızı çoktandır beyaz yakalıyı solladığı için, bu yılki zamların yavaşladığı belirtiliyor.

- Artan dijitalleşme: Dijitalleşmenin hızla yayılması, birçok beyaz yaka işin otomasyonla yapılmasına olanak sağlıyor. Bu da bazı pozisyonlarda beyaz yakalı personelin istihdam edilmesine gerek kalmadığı anlamına geliyor.

- Z kuşağındaki motivasyon eksikliği: İş dünyasında yaygın bir algı olarak, Z kuşağının geleneksel çalışma disiplinine uyum sağlamakta zorlandığı belirtiliyor.