Yakıp, yırtıp moda yarattılar

Kadın ve erkek çekiciliğini Mısırlılar başlattı. Gözlerini boyadılar, peruka taktılar. Chanel'in yanan saçları 'kısa saç' modasını, Mary Quant'ın yardımcısının yanan eteği ise mini eteği doğurdu. Uzayın keşfi metalik kumaşları, kuduz hastalığının tedavisi 'mayo'yu yarattı. Toplumlar modayı, moda toplumları etkiledi.

Uygarlığın gelişimi, ahlak anlayışları, gelenekler, görenekler ve ekonomik süreçler yüzyıllardır giyimi ve modayı etkiliyor. Moda, giderek ya görenek biçimine dönüşüyor ya da bir süre sonra ortadan yok oluyor.

Örneğin İkinci Dünya Savaşı'nda Amerikalı erlerin giydiği blue jean'ler önceleri Avrupalılar'ca yadırgandı. Ardından iki toplumun yaşam biçimleri birbirine benzemeye başlayınca blue-jean dünya gençliğinin ortak giysisi oldu.

Modanın en önemli özelliklerinden biri değişkenliği. Bunu 'modayı izlemek' ya da 'modası geçmiş' deyimlerinden anlamak mümkün.

MODA YARATAN ÜNLÜLER

Kadına ilgi çekici olma özelliğini veren ilk toplum Mısırlılar. Perukayı ve mutluluk anlamına gelen tekerlek biçimini yüzük olarak kullanan ilk toplum oldular. Göz makyajı da ilk kez Mısırlı kadın ve erkeklerde görüldü.

Bir yeniliğin tutulması ve yayılması teknik ve ekonomik yönlerinden çok, bu yeniliği ortaya atan kişiye ya da olaya bağlı. Örneğin Fransa'da 13. Louis döneminde Matmazel Fontage bir av partisinde attan düşer. Dağılan saçlarını bir çorap lastiği ile toplar. Bu olay o yıl kadınlar arasında 'fontage stili' saç modasını doğurur.

Erkek ceketlerinin sol yakasındaki iliğin de ilginç bir öyküsü var. Prens De Gall'e güzel bir kadın çiçek armağan eder. Prens, çakısıyla ceketinin sol yakasına bir delik açar ve çiçeği oraya takar. İngiliz centilmenliğinin sonucu ortaya çıkan bu moda bugüne dek ulaşmış durumda.

15'inci yüzyılda Fransa'da mimarlıktaki çizgiler modayı etkiledi. Kadınların şapkaları kiliselerin sivri kulelerinden esinlenerek yapıldı.

Mayonun ortaya çıkmasına ise kuduz hastalığı neden oldu. 1820'lerde Kuzey Fransa'da deniz banyosu 'kuduz köpeğin ısırdığı kimsenin iyileştirildiği yer' olarak tanımlandı. Bu iyileştirme yöntemi özel bir giysi gerektirdi. Modacılar bol paçalı pantolonlarla giyilen kolsuz gömlekler yaptılar. O yıllarda özel nedenle yapılan deniz giysisi bugün yerini mayo, bikini ve tangalara bıraktı.

Ünlü modacı Chanel'in gaz ocağı patlaması sonucu uzun saçlarının yanması yeni bir saç modasını doğurdu. Modacı, saçını erkek stilinde keserek o gece operaya gitti. Ertesi gün Parisli kadınlar kuaförlerinden 'Chanel stili' saç istediler.

Kadınların erkek stili trençkot ve süeter giymesine de Chanel neden oldu. Yağmurlu bir günde erkek arkadaşının trençkotunu, bir at yarışında da jokeyin süeterini giymesi bu modayı doğurdu.

İkinci Dünya Savaşı'nda İngiliz Generali Montgomery'nin giydiği ceket, montgomery adını aldı, savaş sonrasında erkekler arasında moda oldu. Bugün bu ceketler 'mont' adı altında erkek-kadın herkesin üzerinde. Mini eteğin yaratıcısı Mary Quant'ın moda dünyasını alt üst eden hikayesi ise şöyle: Atölyesinde çalışan kızlardan biri ütü yaparken etekliğini yakar, yanan bölümü keserek eteği kısacık bastırır.

Bu kısacık eteğin verdiği esin Mary Quant'ı bir anda üne kavuşturdu. Genç modacı milyonlarca kadını mini eteklerinin peşinden sürükledi.

1966'da İngilizler'in ünlü mankeni Twigy'nin aşırı zayıflığı genç kızlar arasında 'incecik olma' modasının doğmasına neden oldu. Amerika Başkanlarından Nixon'ın, Çin'e konuk olarak gidişi, Uzakdoğu'nun gelenek, görenek ve giysilerini dünyaya açtı, Çin stili yaka ve giysiler bir anda moda oldu.

İnsanlı uzay yolculukları, pek çok alanı, özellikle de tekstil, giyim, dekorasyon, mobilya, oyuncak vb. gibi endüstrileri etkiledi. Metalik görünümlü kumaşlar bu gelişmelerin bir sonucu oldu.

Alman Filozofu Kant, sanatçı Leonardo Da Vinci, modacı Poiret gibi ünlü kişiler modayı; çılgınlık, gereksiz ve nedensiz bir tüketim sembolü, temelinde kendini beğenmişlik ve bencillik olan bir taklitçilik olarak nitelediler. En ilginç yorum ise İngiliz ozan Oscar Wilde'ın. ‘‘20'inci yüzyılın en önemli iki kadınından biri Marie Curie, diğeri Chanel'dir.‘‘

Kilometre taşları

Göz makyajı, peruk, ve yüzüğü ilk kez Mısırlılar kullandılar.

13. yy'da Fransa'da attan düşen Matmazel Fontage dağılan saçlarını çorap lastiğiyle topladı, atkuyruğu moda oldu.

Ceket yakasına ilk iliği açan, güzel bir kadından aldığı çiçeği yakasına takmak isteyen Prens De Gall.

Kravat ilk kez 1656'da 14'üncü Louis'nin hizmetindeki Hırvat (croate) askerleriyle Fransa'ya geldi.

1820'lerde Fransa'da deniz banyosu 'kuduzun iyileştirildiği yer' oldu. Modacılar bol paçalı pantolon ve kolsuz gömlekleri, yani ilk mayoları yaptılar.

Ünlü modacı Chanel'in gaz ocağı patlaması sonucu uzun saçlarının yanması kısa saç modasını doğurdu.

II. Dünya Savaşı'nda İngiliz Generali Montgomery'nin giydiği ceket, montgomery adını aldı, savaş sonrasındaki ismi ise 'mont'tu.

Mary Quant'ın atölyesinde çalışan kızlardan biri ütü yaparken eteğini yaktı, yanan bölümü kesti, eteği kısacık bastırdı ve mini etek yaratıldı.

Nixon'ın, Çin ziyareti Uzakdoğu'nun giysilerini dünyaya açtı.

İnsanlı uzay yolculukları, metalik görünümlü kumaşları yarattı.

'80'lerde petrol krizi petrol ülkelerinin efsanevi havasını, kumaşlarını, renklerini batı dünyasına getirdi.