Türkiye'nin yeni felaketi: Hortum

Deprem, sel, heyelan, çığ gibi doğal afetlere alışkın olan Türkiye'de, seyrek de olsa tropikal iklim kuşağının atmosferik olaylarından hortumlar görülebiliyor. Son olarak Dalaman Havaalanı'nda büyük hasara yol açan hortum; daha önce de Konya, Alanya, Diyarbakır, Adana, Balıkesir ve Şile'de görüldü. Yeni felaketimizi yakından tanıyalım...

Meteoroloji yetkilileri, hortumların (tornado) önceden kestirilemediğini, ancak hortumu hazırlayan koşullar bilindiğinden olasılıkların belirtilebileceğini söylediler. Dalaman'daki hortum öncesinde de rüzgarın kuvvetli ve kısa süreli fırtına şeklinde eseceğini ihbar ederek vatandaşları uyardıklarını belirten yetkililer ‘‘Hortumlar kısa süreli ve dar alanlı olduğu için oluşumları önceden kestirilemez. Tornado oluşumu ihtimali, günlük kararsızlığın en çok arttığı öğleden sonraları, günlük en yüksek sıcaklığı izleyen saatlerde en fazladır. Bununla beraber, daha çok soğuk cephelerle ilgili oludğu için günün her saati, yılın her mevsimi ve kara veya deniz üzerinde her yerde oluşabilir’’ diyorlar.

10 DAKİKALIK DEHŞET

Meteoroloji kayıtlarında, geçmiş yıllarda Konya, Alanya, Diyarbakır, Balıkesir ve Şile'de görülen tornado tipinde hortumların yer aldığını kaydeden yetkililer, şöyle devam ediyorlar:

‘‘1959 yazında, Konya'da bir hortum 3-4 yaşında bir çocuğu havaya uçurarak ölümüne sebep olmuştu. Şile'de 10 Ağustos 1997 tarihinde 2 kez hortum görülmüştür. 12 Şubat 1999 günü Dalaman'da meydana gelen hortum olayında, 13.25-13.55 saatleri arasında, yağışla birlikte vuku bulan tam fırtına ve hortum, 10 dakika devam etmiş, 8 kişi yaralanmış, iç hatlar terminali yıkılarak kullanılamayacak hale gelmiş, lojmanlar ve ana terminal binasının çatısı uçmuş, ağaçlar kökünden sökülmüştür. Bundan bir gün önce verilen meteorolojik ihbarımızda, 24 saat süresince güney yönlerden esen rüzgarın akşam saatlerinden itibaren hızını artıracağı, yağışla birlikte zaman zaman kuvvetli ve kısa süreli fırtına şeklinde eseceği ihbar edilerek, vatandaşlarımız uyarılmıştır.’’

TÜRKİYE'YE YABANCI

Meteoroloji yetkililerinin verdiği bilgiye göre, hortumlar, Türkiye'nin üzerinde bulunduğu enlemler için pek de normal metereorolojik olay değil. Dünyanın subtropikal ve tropikal yerlerinde oluşabilen hortumların en önemli ve tehlikeli olanları ABD'de Missisipi Vadisi'nde görülüyor. Tropikal siklonlara göre çok daha küçük ve yerel olmalarına karşın, hortumlar yine de dünyanın en güçlü ve yıkıcı fırtınaları olarak biliniyor.

Hortum havanın çok güçlü konveksiyonel (dışbükey) yükselmesi sonucu doğan siklonal bir girdap olarak tanımlanıyor. Bu konveksiyon, hava kütlelerinin alttan ısınmasıyla değil, nemli-sıcak bir hava kütlesi üzerine kuru-soğuk bir havanın çıkmasıyla oluşuyor. Bu durum en çok, yükseklerde çıkıntı gösteren bir soğuk cephede görülüyor. Başlayan güçlü konveksiyonla yükselen nemli havadaki yoğunlaşma, sıcak kesim içindeki kararsızlığı son sınırına eriştiriyor. Ölçülemeyecek bir hızla yükselen hava içinde, kısa bir zamanda çok güçlü bir girdap doğuyor, girdabın ortasında hızla yükselen hava, basıncı düşürüp, sıcaklığı azalttığı için, o kısımdaki su buharı yoğunlaşıyor ve orta kısmın beyaz-gri renkli bir hortum gibi görünmesini sağlıyor.

Hortumun ucu, konveksiyonla oluşmuş bulutun tabanından yere doğru uzamaya başlıyor. Bu uç yere eriştiği andan itibaren büyük bir yıkım başlıyor. Rastladığı herşeyi içine alan hortum, su, toz ve diğer yabancı maddelerden oluşan, siyaha yakın koyu renkli bir sütun halini alıyor.

HIZI ÖLÇÜLEMİYOR

Hortumun yakın çevresindeki rüzgarların hızı, aletlerin ölçme gücünü aştığı için, ancak tahminen söylenebiliyor. Genellikle hortum, yakınlarında rüzgar hızının saatte 500-700 kilometreyi, dikey akımların hızı ise saatte 350 kilometreyi bulduğu tahmin ediliyor. Bu çok hızlı rüzgar ve konveksiyon, büyük bir uğultu, güçlü ve sürekli şimşek, dolu ve sağanak meydana getiriyor.

Hortumlarda esen yatay rüzgarlar, ağaçları devirip, evleri yıkıyor. Sonra dikey hareketler, yıkılanları havaya uçuruyor. Bazen hortum, bir evin çevresindeki havayı o kadar hızla emip boşaltıyor ki, evin içindeki hava duvarları yıkıp patlatarak dışarı çıkıyor. Ev adeta infilak ediyor.

Bu olaylar, genellikle 1-2 saat kadar sürüyor ve hortum, soğuk cepheyi sağanak yağışlar çizgisini güneydoğu-kuzeybatı yönünde 3-4 kilometre izledikten sonra kayboluyor. Hortumların büyüklüğü çok farklı olup, çapları 1-2 metre olanlarına da rastlanıyor, ancak bin 500 metrenin üzerine pek çıkmıyor.