Soya ve soya yağının faydaları ve zararları nelerdir?

Miso, soya sosu, tempeh, tofu... soya fasulyesinden yapılan bu ve bunlara benzeyen diğer yemekler yüzyıllar boyunca Asya mutfağının köşe taşı olmuştur. Anavatanı Orta ve Doğu Asya olan yabani soya fasulyesinin M.Ö 11. yüzyıl civarında Çin’in kuzeyinde bir kültür bitkisi haline getirildiği düşünülmektedir. M.S 1. yüzyılda soya fasulyesi Çin’in yanı sıra Kore, Japonya, Kuzey Hindistan, Nepal ve Güneydoğu Asya’daki birçok ülkede yetiştiriliyordu. Avrupalı tüccarlar ve ziyaretçiler 1500’li yıllarda soya fasulyesinden yapılan birçok yemeği ve sosu öğrenip ülkelerine götürdüler.

Ancak 1730’lu yıllara kadar soya fasulyesi Avrupa’da yetiştirilmedi. Sonraki zamanlarda da sergilenmek ve üzerinde çalışma yapmak için botanik bahçelerinde yetiştirildi. Onlarca yıl sonra soya fasulyesi Amerika’ya getirildi. Çiftlik hayvanları için yem ve tarım topraklarını geliştiren bir baklagil olarak değer kazandı. Soya fasulyesi 2. Dünya Savaşı’na kadar ABD’de geniş çapta  yetiştirilmedi.

O zamandan sonra soya fasulyesi ve soya fasulyesi yağı birçok gıdanın standart katkı maddesi oldu ve Asya’nın geleneksel soya yemeği her tarafa yayıldı.

Batı’da soya insanların neredeyse tamamı tarafından gıda olarak bilinir. Oysaki bu bitkinin şifalı bir bitki olarak Doğu’da uzun bir geçmişi vardır ve birçok eski Çin metninde soyanın şifalı özelliklerinden bahsedilir. Soya geçmişte olduğu gibi günümüzde de Çin tıbbında yüksek ateş, uykusuzluk, baş ağrısı, anksiyete
ve akciğer sorunlarının tedavisinde kullanılır. Kalp, karaciğer ve böbrekler için iyi bir tonik olduğu düşünülür. Soya filizlerinin kabızlık giderici bir etkisi vardır; şişkinliği azaltır, acılı idrarı dindirir.

Soya bitkilerde bulunan ve östrojene benzeyen bileşenler olan fitoöstrojenler açısından zengindir. Bu nedenle bitki uzmanları ani ateş basması ve gece terlemesi gibi menopoz belirtilerinin tedavisi için soya ekstresini önerirler. Ancak soya bazı kadınlarda meme kanseri riskini arttırdığından bu bitkinin menopoz belirtileri için kullanılması konusu tartışmalıdır. Soya fasulyesinden elde edilen yağlı bir madde olan soya lesitini kandaki kolesterol seviyesini azaltmada
işe yarayabilir.

13 ASIRDIR KAYITLARDA YER ALIYOR

Donuk yeşil renkli koruyucu kabukların içinde bulunan soya tohumları –soya fasulyesi- gıda ve ekstrelerin kaynağıdır.

712 yılı: Soya fasulyesine dair en eski referans Kojiki’de (Antik Kayıtlar) yer almıştır.

1665 yılı: Rahip Domingo Navarrete tofunun Çin’de yaygın ve ucuz bir yemek olduğunu anlattı.

1739 yılı: Çin’deki misyonerlerin getirdiği soya fasulyesi tohumları Paris’te Jardin des Plantes’e ekildi.

1765 yılı: Birleşik Devletler’de ilk defa soya fasulyesi ekildi.

SOYA NEDİR?

Soya 1,8 metre yüksekliğe erişebilen (genelde daha kısadır) tek yıllık bir bitkidir. Çıkıntılı orta damara sahip üç tane oval yaprağı vardır, yapraklar kısa yaprak sapı üzerinde durur. Uçtaki yaprakçık diğer yaprakçıklara göre biraz daha büyüktür ve en uzun yaprak sapı da bu yaprakçıktadır. Yaprakçıkların boyu yetiştirilen çeşide göre 5-12,5 cm arasında değişir. Küçük ve bezelyeye benzeyen çiçekler dikkati çekmez. Meyve olgunlaştığında şekil ve boyut bakımından bezelye kabuğuna benzeyen kahverengi renkli tüylü bir kabukla kaplanır. Tohumların (soya fasulyesi) rengi yetiştirilen çeşide göre beyazdan siyaha değişir. Olgunlaşmamış soya fasulyesi kabukları Japon mutfağında kullanılır. Soya (Glycine max) yabani hayattan alınıp bir kültür bitkisine dönüştürülmüştür.
Yabani soya ince saplıdır ve bükümlü tek yıllıkasma bir bitkidir. Üzerindeki kahverengi tüyler kültür bitkisi olan soyayı hatırlatır.

FAYDALARI NELERDİR?

FAYDALARI: Protein kaynağı, Kalp sağlığı

Soya Asyalıların beslenme düzenlerinde önemli bir yer tutar. Soya fasulyesi temel amino asitlerin tümünü içerir ve sağlam bir proteindir. Vejeteryan ve vegan diyetlerin önemli bir parçasıdır. Soya,  östrojene benzeyen fitoöstrojenler sınıfına dahil bir bileşen olan izoflavonlar açısından diğer tüm bitkilerden daha zengindir. Asya ülkelerinde yapılan geniş epidemiolojik araştırmalar, beslenme düzenlerinde soyaya yer verenlerin vücutlarının menopoz belirtileri, meme kanseri ve kemik erimesine karşı daha güçlü bir koruma sağladığını göstermiştir.

Asyalı olmayan toplumlarda yapılan araştırmalarda farklı sonuçlar elde edilmiştir. Soya üzerine yapılmış çok sayıda çalışma vardır, 2 dozdan fazla soya tüketenlerin bazılarında ani ateş basmasında düzelme görülürken bazılarında gözlenmemiş ve kesin bir sonuca varılamamıştır. Toplam sonuca 
bakan birçok gözlemci soya ya da izoflavonların ani ateş basması, kemik erimesi ve kalp sağlığına iyi gelip gelmediğine dair kesin bir sonuç olmadığı
düşüncesine varmıştır.

2006 yılında Amerikan Kalp Derneği soya tüketiminin ani ateş basmalarına ve kansere karşı koruma sağladığına dair çok az kanıt olduğunu açıkladı. Ancak yazarlar “tofu, soya yağı, soya fıstığı ve soya köftesi gibi soya ürünleri içerdikleri yüksek miktardaki çoklu doymamış yağ, lif, vitamin ve minerallerle kardiyovasküler sisteme ve genel insan sağlığına faydalıdır. Fazla miktarda doymuş yağ ve kolesterol içeren hayvansal proteinler

NASIL YETİŞTİRİLİR?

Soya fasulyesi Birleşik Devletler’de geniş ölçüde üretilen bir üründür, New England hariç, Mississippi’nin doğusundaki eyaletlerde yerlileştirilmiştir.
Yabani akrabası ise, Japonya, Kore, Doğu Sibirya, Tayvan ve Doğu Çin’in büyük kısmında ovalardaki çalılık bölgelerde yaygın olarak bulunur. Soya
Çin’de binlerce yıldır yetiştirilmektedir.

Soya fasulyesi sebze bahçesinde küçük çapta üretilebilir, ama birçok bahçecilik kitabında yer almaz. Soya fasulyesi çok yaygın olduğundan ve pek çok yerde yetiştirildiğinden küçük bahçelerde pek yer verilmez. Dünyada en çok yetiştirilen baklagil ve önemli bir protein kaynağı olan soya fasulyesi verimli ve iyi drene edilmiş toprağı ve güneşli havayı sever. Tohumlar, ilkbaharda soğuk tehlikesi biter bitmez ekilir. Birleşik Devletler başlıca soya fasulyesi üreticisi ülkelerden biridir. 2008 yılında 30 milyon hektar tarım arazisi üzerinde yaklaşık 100 milyon ton soya fasulyesi yetiştirilmiştir. Üretilen miktarın yaklaşık % 40’ı ihraç edilir; Çin, Avrupa Birliği ülkeleri, Meksika, Japonya ve Tayvan Amerikan soya fasulyesinin belli başlı alıcılarıdır. En çok üretim yapan eyaletler Iowa, Illinois, Minnesota, Indiana ve Nebraska’dır. Soya üretiminin piyasada 27 milyar dolarlık bir payı vardır, bu rakam tüm şifalı bitkilerin toplamının en az beş katı bir pazar payını ifade eder.

Asyalı olmayan toplumlarda yapılan araştırmalarda farklı sonuçlar elde edilmiştir. Soya üzerine yapılmış çok sayıda çalışma vardır, 2 dozdan fazla
soya tüketenlerin bazılarında ani ateş basmasında düzelme görülürken bazılarında gözlenmemiş ve kesin bir sonuca varılamamıştır. Toplam sonuca
bakan birçok gözlemci soya ya da izoflavonların ani ateş basması, kemik erimesi ve kalp sağlığına iyi gelip gelmediğine dair kesin bir sonuç olmadığı
düşüncesine varmıştır.

2006 yılında Amerikan Kalp Derneği soya tüketiminin ani ateş basmalarına ve kansere karşı koruma sağladığına dair çok az kanıt olduğunu açıkladı. Ancak yazarlar “tofu, soya yağı, soya fıstığı ve soya köftesi gibi soya ürünleri içerdikleri yüksek miktardaki çoklu doymamış yağ, lif, vitamin ve minerallerle kardiyovasküler sisteme ve genel insan sağlığına faydalıdır. Fazla miktarda doymuş yağ ve kolesterol içeren hayvansal proteinler yerine bunları ve diğer soya ürünlerini tüketmek kardiyovasküler sağlığı güçlendirecektir” açıklamasını yapmıştır.

Üzerine araştırma yapılan konulardan biri de mimik östrojen içeren soyanın meme kanseri üzerine etkisidir. İnsanlar üzerinde yapılan bazı araştırmalar soyanın meme kanserine karşı koruyucu bir etkisi olduğunu göstermiştir. Ancak meme kanserine yakalanmış ya da yüksek yakalanma riski taşıyan kadınlarda nasıl bir etki yarattığı bilinmemektedir.  Bazı araştırmalar soyanın kanserin tekrarlanmasını engellediğini gösterirken, bazıları riski arttırdığını ve tedavide kullanılan tamoksifenin etkisini azalttığını göstermiştir. Birçok onkolojist günde 1-2 porsiyondan az ya da günde 50-90 mg izoflavone alacak kadar tüketilmesini önermiştir.

NASIL TÜKETİLİR?

Soya içeren gıdalar bütünlüklü bir diyetin parçası olmalıdır. Besin değeri düşük gıdaları bir tarafa bırakın ve edamame, soya fıstığı, miso ve tempeh
gibi gıdaları tüketin.

EKSTRELER: Günde 50-90 mg soya izoflavonu.

SOYA ÇALKALAMASI: 180 gram soya sütü, bir tutam vanilya, yarım bardak çilek ve yarım muzu karıştırın. Yarım bardak buz ekleyin. Blendırda 10-15 saniye
karıştırın. Hemen servis edin.

BU VE BUNA BENZER BİRÇOK ŞİFALI BİTKİNİN LİSTELENDİĞİ KİTABI GÖRÜNTÜLEMEK İÇİN TIKLAYINIZ