Okyanus ÅŸeytan üçgenleriyle dolu

Okyanus, derinliklerinde devasa dalgalar üreten ÅŸeytan üçgenleri bir yıl içinde 167 gemiyi yuttu. ‘Denizci masalı’ sanılan 35 metre yüksekliÄŸinde dalgaları rüzgárın deÄŸil okyanusun kendisinin ürettiÄŸi ortaya çıktı. ‘Katil dalgalar’ en son, kuzey kutbu turuna çıkan 137 zenginin bulunduÄŸu Bremen gemisiyle ceviz kabuÄŸu gibi oynadı. Gemi 40 derece yan yattı, yolcular ölüm terleri döktüler.DoÄŸu Avrupa’lı 137 seçkin yolcu, uçaklarla gelerek Arjantin’in liman kentine ulaÅŸtıklarında, kutup gezisine çıkacakları rüya gemi ‘MS’ Bremen kendilerini bekliyordu. Gemi yeni boyanmış ve 111 metre uzunluÄŸundaydı. Kendilerini kaptan Heinz Aye güvertede karşıladı. Aralarında büyük tüccarlar, cerrahlar, banka müdürleri vardı. Gemi, Güney kutbu Antarktika’da tur yapacaktı. Yolcuların ödeyecekleri para 30 bin doları aşıyordu. Yolculuk baÅŸaladı. 99 Antarktis seferi yapan deneyimli kaptanın kılavuzluÄŸunda herÅŸey çok iyi gidiyordu, buzdaÄŸlarını aşıyorlar veya botlarla buzdaÄŸlarına çıkıyorlar, ‘kayıp kıta’ Artarktika’nın büyülü atmosferinin keyfini çıkartıyorlardı...Ancak, rüyaların gemisini bu son seferi büyük bir felaketle sona erecekti. Arjantin’in Ushuaia limanından demir alan ‘Bremen’ gemisi 21 Åžubatta Rio yönünde seyrederken, ani bir fırtınaya yakalandı. HerÅŸey sanki John Carpenter’in ‘Fog’ filmindeki gibi seyrediyordu. Barometre gözle görülür ÅŸekilde düşüyor, deniz kaynamaya baÅŸlıyor, gökyüzü kararıyor, 35m yüksekliÄŸinde dev dalgalar geminin çelik gövdesini dövmeye baÅŸlıyordu. Helikopter pisti çöküyor, radar direÄŸi parçalanıyor, yolcular ölüm korkusu içinde can yeleklerini giyerek yemek salonunda toplanıyordu. Bir yolcu daha sonra ‘Tanrının nefesini hissettim’ diyecekti. Gemi yarım saat manevra yapamadan ve 40 derece yan yatarak dalgalarda sürüklendikten ve denizin ve fırtanın ortasında çırpınıp durduktan sonra yoÄŸun çabalarla kurtarılabilecekti. Bremen büyük hasar almıştı. Okyanus cehennemiDipsiz okyanus ya da okyanus cehenneminde çaresiz kalan insan öyküleri edebiyat dünyasında sıkça iÅŸlenen konulardır. Kaptan Ahab, Robinson ya da Odysseus olsun, denizleri anlatan yazarların hepsi dalgaları fırtınalarla birleÅŸtirip betimlemeye ve korkunç anlar yaratamaya bayılırlar. Dünya denizlerinde 39 bin ticaret gemisi dümen kırmaktadır. Aslında edebiyatçıların bu tür öykülerine pek çoÄŸu tanıklık etmektedir. Bir çoÄŸu açık denizlerde fırtınalara yakalanıp büyük dalgalarla boÄŸuÅŸmakta, bazıları da dev dalgaların kucağında ceviz kabuÄŸu olup batıp gitmektedir.Peki rüzgar gerçekten de 35m yüksekliÄŸinde dalgalar yaratabilir mi? Deniz bilimciler (oÅŸinografi uzmanları) uzun araÅŸtırmalar sonucunda heyecanlı bir doÄŸa olayının izini buldular: Dev dalgaları rüzgar deÄŸil okyanus üretiyordu! Okyanus, korkunç dalgaların sahibiydi!Geçen ekim ayında Norveç’te bir araya gelen ‘WaxWave Projesi’ ekibi kazalarla ilgili bir rapor sundu. Rapor çok önemli sonuçlar içeriyordu: 1995-1999 yılları arasında kuzey Atlantik’te 27 gemi batmış, 48 tanesi de büyük hasar almıştı. Dünya genelinde durum daha kötüydü. Llyods Sigorta ÅŸirketi kayıtlarına göre, geçen yıl 167 gemi batmıştı. En büyük kayıplar kötü hava ÅŸartlarında yaÅŸanmıştı.‘Eskiden, birden bire ortaya çıkan esrarengiz dev dalgaların öyküsü sadece denizci palavraları olarak kabul edilirdi, ama artık deniz kazalarından, dev dalgaların (‘Freak Waves’) sorumlu olduÄŸunu biliyoruz’ diyor matematikçi Janau Hennig. Üç farklı dalga türüŞimdiye dek denizin büyük gırdaplar, dalgalar oluÅŸturarak gemileri yuttuÄŸu veya büyük hasarlar verdiÄŸi yedi riskli bölge saptanmıştı. Bunlar arasında Bermuda Åžeytan Üçgeni, Güney Afrika’nın doÄŸu sahillerindeki Agulhas BoÄŸazı ve Kuzey Denizi de vardı. AraÅŸtırmacıları dev dalgaları üç gruba ayırdılar: Büyük bir uÄŸultuyla on kilometre kadar sürüklenenler: ‘Dik dalgalar’ (‘Freak Waves’)Üç büyük dalgadan oluÅŸan gruplar: ‘Üç kardeÅŸler’Aniden ortaya çıkan ve normal çalkantıyı dört katına çıkaranlar: ‘Tekli dalgalar’.Bulgular oÅŸinografi uzmanları için sürpriz oldu. Çünkü onlara göre kasırgalar denizi ancak 15m kadar kabartabiliyordu. Buna önlem olarak spetrol ondaj platformları su seviyesinden 35m yükseÄŸe kurulur. Ve kurala göre, denizin bu limiti ancak yüz senede bir aÅŸma olasılığı vardır.Gemi inÅŸaat yönetmeliÄŸi de farklı deÄŸerlere göre düzenlenmiÅŸti. Dünyanın en katı teknik yönergelerini uygulayan Germanischa Llyod, dalga limitini 16,5m olarak hesaplamış. ‘Gemilerin gövdeleri bu sınıra kadar dayanabiliyor’ diyor bir firma temsilcisi. Oysa Lloyds’un sadece 2000 yılına ait kabarık kayıp listesi bile bu önlemin yeterli olmadığını gösteriyor. Ãœstelik ‘Bremen’ gemisi feláketinden sadece on gün sonra ‘Endeavour’ gemisi de dalgalara kapılarak avarya oldu. 90m uzunluÄŸundaki bu gemi de 30m yüksekliÄŸindeki dalgalarda sürüklenmiÅŸ ve bir ara tümüyle denize batıp çıkmıştı. Åžans eseri kazayı büyük hasarlarla atlattıktan ancak günler sora karaya ulaÅŸabilmiÅŸti.Katil dalgalar 200 metre uzunluÄŸundaki kargo gemilerini bile denizin karanlıklarına çekiyordu. 1969’den beri en az 11 süper gemi denizin darbeleriyle parçalanmıştı. Katil dalgalar sadece gemileri deÄŸil, örneÄŸin Kuzey denizinideki ‘Dünyanın en uzun’ petrol platformlarını bile vuruyordu. Dev dalgaların gizi ne?PeÅŸ peÅŸe yaÅŸanan kazalardan sonra ÅŸaÅŸkına dönen araÅŸtırmacılar ÅŸimdi dev dalgaların gizini çözmeye çalışıyorlar. Bazı görüşlere göre, sera etkisi nedeniyle atamosferin dinamiÄŸi artmıştı... Almanya’nın Berlin, Hamburg ve Hannover kentlerinde, araÅŸtırmacılar büyük tanklarda yarattıkları yapay dalgalarla deneyler yapıyor. Dalga tasarımcısı Günter Clauss, hidrolik pervanelerle istediÄŸi boyuttu çalkantılar üretirken, yardımcısı Manou Henning de dalgaları formüllere döküyor ve dalga fiziÄŸi kaos araÅŸtırmasının bir bölümüdür, diyor. Mantıklı sistemlere oturtulamayan dev dalgalar adeta canavarları andırıyor:Önce büyük bir gürültüyle suyu emiyorlar. EÄŸer yollarına bir engel çıkarsa, suyu üzerine boÅŸaltıyorlar. Hızları saate 50km’yi bulan sular geniÅŸ düzlemlerde toplandıktan sonra farklı yüksekliklerde kabararak, asimetrik sivri tepeler oluÅŸturuyorlar. Peki ama bu dev dalgalar neden bu kadar ansızın ortaya çıkıyor? Laboratuvardan elde edilen sonuçlar şöyle: ‘Bremen’ gemisini alabora eden ‘Freak Wave’ (dik dalga), tekli dalgaların üst üste binmesiyle meydana geldi. Bu dalga türünü oÅŸinografi uzmanı Walter Kühnlein, deney tanklarında ÅŸu ÅŸekilde elde etti: Önce 300m uzunluÄŸundaki havuzda küçük dalgalar üretti; hemen arkasından peÅŸlerine daha süratli ve daha büyük olanlarını sürdü. AraÅŸtırmacı bu süreci, tüm dalgaların aynı noktada üst üste bineceÄŸi ÅŸekilde ayarladı. 120m sonra dev bir dalga, büyük bir güçle çelik bir duvara çarparak iyice yükseldi ve büyük bir gürültüyle salonun çatısını havaya uçurdu! Özellikle de dalgaların öne doÄŸru kıvrılmış ‘sivri diÅŸleri’ çok tehlikeliydi. Çarpma sırasında havayı emiyor ve yoÄŸunlaÅŸtırıyorlardı. Bu sırada 15 barlık bir basınç oluÅŸuyordu. Kühnlein’a göre de bu basınç gemi gövdelerinin eÄŸrilmesi için yeterli oluyor. Bir yetkili, uçakların kara kutularına benzer sefer kayıt araçları ve dalga radarlarından yararlanılmasını önerdi.Erken uyarı sistemiAncak ÅŸimdilik bir erken uyarı sistemi üzerinde duruluyor. Alman Hava ve Uzay YolculuÄŸu Dairesi’nin uydusu 60 dakikada bir deniz yüzeylerinin fotoÄŸraflarını göndermekte. Uzmanlar, yeni bir yöntemle riskli bölgelerin görüntülerini de elde etmeye deneyecekler. Ayrıca gemi yönetim sistemlerinin yenilenmesi isteniyor. ÖrneÄŸin 7500 konteyner taşıyan dünyanın en büyük yük gemisi küçük bir Joystick ile çalışıyor. Fakat bu kumanda anahtarı ya da bilgisayar ıslandığında tüm sistem çöküyor. Hiçbir vananın ve pistonun elektriksiz çalışmadığı durumlarda daha fazla kurtarma araçlarına ihtiyaç duyuluyorGemi motorlarının yoÄŸun elektrik enerjisine ihtiyacı vardır. AraÅŸtırmacılar bu sistemin de yeni teknolojilerle güçlendirilmesi konusunda uyarıyor. (Kaynak: Spiegel, sayı 51, 2001)Dev dalgalar nasıl oluÅŸuyorTeorik olarak dev dalgaların 50m’ye kadar ne ÅŸekilde yükseldikleri henüz bilinmiyor. Deney havuzunda yalnızca ‘dik dalga’ (‘Freak Wave’) türü üretilebildi. Dik yüzeyli dalgalar birkaç dalganın üst üste binmesiyle meydana geliyor. Daha yavaÅŸ seyreden bir dalganın peÅŸinden gelen süratli dalgalar aynı anda öndeki dalgayı geçebiliyorlar. Bu durumda normalden dört misli büyüğünde dev bir dalga oluÅŸuyor ve dik olarak birkaç saniyeliÄŸine suyun üzerine fırlıyor. Ucu kıvrılan dalga sonra yeniden denize karışıyor. Â