Gaziantep’in son hazinesi Zeugma Müzesi

Güncelleme Tarihi:

Gaziantep’in son hazinesi Zeugma Müzesi
Oluşturulma Tarihi: Haziran 24, 2005 00:04

Gaziantep Müzesi ekipleri, 1988 sonbaharında Nizip’in Belkıs Köyü yakınlarındaki Zeugma Antik Kenti’nde, tarihi eser kaçakçılarının topraktan çıkarırken bazı bölümlerini parçaladığı bir mozaik buldu. Mozaikteki kadın figürü kısa sürede bütün dünyada meşhur olacaktı: Kabarık saçları ortadan ayrılmış, ensesinden bir eşarpla bağlanmıştı.

Dar alınlı, elmacık kemikleri çıkık ve dolgun yüzlüydü. Kulaklarında iç içe geçmiş iri halka küpeler vardı. Arkeologlar ona ‘Çingene Kızı’ adını verdi. Bazı akademisyenler, göz ve burun yapısından, saçlarının ortadan ayrılmış olmasından yola çıkarak ‘Bu Büyük İskender olmalı’ dedi. Toprak Ana Tanrıça Gaia’yı simgelediği, başının yanındaki asma filizlerinden dolayı Dionysos şenliklerindeki Mainad olduğu da söylendi. İşte dün Gaziantep’te açılan Zeugma Müzesi, bu Çingene Kızı sayesinde meşhur olan eski Roma kentine ait birçok mozaik, heykel ve mührü barındırıyor. Gaziantep Valisi Lutfullah Bilgin, şimdiden birçok acentenin tur programlarına Gaziantep’i de eklediğini söylüyor. Müze açılmadan bir hafta önce oradaydık. Çingene Kızı’nı yeni mekanında gördük.

Zeugma Antik Kenti, Fırat’ın en sığ yerinin kıyısındaki yamaçta. Bu yüzden tarih boyunca askeri ve ticari bakımdan stratejik bir konuma sahip oldu. MÖ 331’de Büyük İskender, İran seferine giderken ordusunu yan yana bağlanan tekneler üzerinden bir köprüyle Fırat’tan geçirdi. İskender’in generallerinden, Suriye Kralı Selevkos Nikator daha sonra nehri geçtikleri noktaya Selevkos Euphrates adında bir kent kurdu. MÖ 1’inci yüzyılda Roma hakimiyetine giren kent, köprü, geçit anlamına gelen ‘Zeugma’ adıyla anılmaya başlandı. Zeugma, MS 2-3’üncü yıllarda zengin bir ticaret merkezi oldu. Roma Ordusu’nun 4. lejyonu burada konuşlanınca kentin nüfusu 80 bine çıktı. Zeugma komutan ve tüccarların kenti oldu, dönemin en iyi sanatçılarını çekti. Mozaikler, freskler ve heykeller yapıldı. Roma döneminde yüksek yerlerde oturmak bir ayrıcalıktı. Zeugma’da taraçalar üzerinde nehir manzaralı, tabanları mozaikle kaplı villalar yapıldı.

Zeugma dünyanın en büyük kentleri arasındaydı. Komşusu Antiokheia (Antakya) ile Mısır’daki Aleksandreia’dan (İskenderiye) daha küçüktü ama Athena (Atina) ile aynı büyüklükteydi. Pompei ve Londinum’dan (Londra) ise birkaç kat büyüktü. Kendi sikkesini basmış ilk Roma kentlerinden birisiydi. Zeugma’da bulunan ‘bulla’ adlı mühürler sayesinde kentin geçmişiyle ilgili birçok bilgi günümüze ulaştı. Çıkartılan bulla’ların sayısı 100 bine yaklaştı. Arkeologlar ‘Dünyada bir müzenin kayıtlarında bulunan en fazla bulla, Zeugma’da’ diyor.

KADER TANRIÇASI KENTİ KURTARAMADI

Zeugma, Birecik Barajı’nın yapımıyla gündeme geldi. Antik kent yok olacaktı. İlk kazılar 1987’de Gaziantep Arkeoloji Müzesi’nce başlatıldı, günümüze kadar sürdü. Kültür Bakanlığı, Gaziantep İl Özel İdaresi, GAP İdaresi, Zeugma Girişim Grubu, Sanko Holding, Bilecik Barajı Konsorsiyumu, Packard Humanities Enstitüsü, Nantes ve Batı Avustralya üniversiteleri de maddi katkıda bulundu. Kazılar için Türk kurumları toplam 562 bin 845 YTL, yabancı kuruluşlar 2 milyon 559 bin 997 dolar yardım yaptı. Yine de 2000-2002 arasında ödenek yetersizliğinden kazılara ara verildi. 2003’te Gaziantep İl Özel İdaresi’nden sağlanan kaynakla kazılar yeniden başladı.

Zeugma 2 milyon 40 bin metrekare üzerine kuruluydu. Bu alanın yüzde 25’i Birecik Barajı için sular altında kaldı. Kentten kurtarılabilenler artık Gaziantep’teki yeni müzede yaşayacak. Gaziantep Valisi Lutfullah Bilgin ‘Zeugma’da kazı çalışmaları 2010’a kadar devam edecek’ diyor. ‘Antik kentin yüzde 10’unda kazı yapılacak. Kazıları Ankara Üniversitesi’nden Doç. Dr. Kutalmış Görkay başkanlığındaki heyet yürütecek. Bu iş için bu yıl İl Özel İdaresi 1.990 YTL ödenek ayırdı.’

Tekrar sulara gömülenlere gelince. Zeugma’ya şans getirmesi için Kader Tanrıçası Tykhe adına yapılan akropol bile kenti koruyamadığına göre, şimdilik yapacak bir şey yok...

MÜZEDE NELER VAR?

1987’den bugüne Zeugma’dan 1500 metrekare mozaik, 120 metrekare duvar resmi, 4 bin bronz sikke, günlük yaşamda kullanılan binlerce eşya çıkarıldı. Mozaiklerin 843 metrekaresi yeni müzede teşhire kondu, 300 metrekaresinin restorasyonu sürüyor. 350 metrekaresi ise Zeugma Açık Hava Müzesi’nde sergilenecek. Aralarında Çingene Kızı mozaiğinin de olduğu 35’i pano toplam 550 metrekare mozaik, 120 metrekare duvar resmi fresk, 35 heykel ve mezar steli, Zeugma yamaçlarında bulunan 3 villadan çıkartılan mozaikler, duvar resimleri, çeşmeler ve sütunlar müzeye yerleştirildi. Diğer 4 bin buluntu ve 1000 sikke de Zeugma Müzesi’nin yanındaki Gaziantep Arkeoloji Müzesi’nde.

Zeugma Müzesi: İncilipınar Mahallesi Kamil Ocak Cad. No. 12 Şehitkamil Gaziantep. Tel: 0342-324 88 09.

ZEUGMA’DA KİM ÇALIŞTI?

1987’de Gaziantep Müzesi kazı ekibi, 1993’te Batı Avustralya Üniversitesi arkeologları, 1996-2000’de Fransız Nantes Üniversitesi arkeologları, 2000’de Oxford Üniversitesi, 1998-2002’de İsviçre Bern Üniversitesi, 2004’te yine Nantes Üniversitesi ekibi ve 2003-2005’te Gaziantep Müzesi kazı ekipleri antik kentte toplam 29 ay çalıştı.

ÇALINAN PARÇALARI ABD’DEN GERİ GETİRİLDİ

Metioks ve Parthenope’yi anlatan bu mozaik 1993’te bulundu. Ancak bazı figürleri 1960’larda çalınmıştı. Bir yabancı arkeolog çalıntıların iki parça halinde ABD’de Houston Rice Üniversitesi’nin Menil koleksiyonunda olduğunu ihbar etti. Kültür Bakanlığı’nın girişimiyle parçalar ABD’den getirildi ve 2000’de restore edildi.
Haberle ilgili daha fazlası:

BAKMADAN GEÇME!