EDİS depremi 2-15 saniye önce söyledi

YILDIZ Teknik Üniversitesi’ndeki Teknopark’ta, Dr. Süleyman Tunç tarafından geliştirilen deprem erken uyarı sistemi EDİS (Emergency Disaster Information System), 2022’de Düzce’de meydana gelen 5.9 büyüklüğündeki depremi saniyeler önce bildirmiş, hayat kurtaran bu uyarıyı Türkiye ilk Hürriyet’ten okumuştu. Aradan geçen 3 yılda EDİS’in sensör ve kapsam alanı genişledi. Büyük hava yolu şirketleri, ilaç firmaları ve fabrikalar tarafından kullanılmaya başlandı. İstanbul’daki ilk büyük sınavını önceki gün Silivri açıklarında meydana gelen 6.2 büyüklüğündeki depremde veren EDİS kullanıcılarını saniyeler öncesinde uyardı. EDİS’in kurucusu ve geliştiricisi Dr. Süleyman Tunç şöyle konuştu: “6.2 büyüklüğündeki son depremde İstanbul’da ilçelere göre 2 ila 15 saniye arasında erken uyarı alabildik. Ben o gün Kocaeli’ndeydim ve bir kafede depremden yarım saat önce meydana gelen 3.9’luk deprem için analizlere bakıyordum. Telefonuma depremden 16 saniye önce 6.0 civarı büyüklükte bir deprem olacağının uyarısı geldi. Kafedeki herkesi dışarı çıkardım ve sallanmaya başladık. Yani her saniyenin önemli olduğu deprem olayında böylece hayat kurtaran bir fırsat elde etmiş oluyoruz. Bu depremde sistemimizi kullanan yaklaşık 2 bin 500 kişiye uyarımızı ulaştırdık.”

GOOGLE’DAN FARKLI

- TUNÇ, EDİS’in daha çok fabrikalar ve şirketler tarafından tercih edildiğini söylüyor: “Google’ın erken uyarı sistemi veriyi cep telefonunun içindeki ivme ölçerlerden sağlıyor. Örneğin, İstanbul’daki insanların telefonlarını kullanarak çözümü Kocaeli’ne veriyor. Biz ise denizin içine ve karaya sensörler koyduk. Bu sayede telefondan daha önce bu bilgiyi alıp kullanıcılara gönderiyoruz.”

SİSTEM NASIL ÇALIŞIYOR

- Tunç, sistemin çalışma prensibini şöyle anlattı: “Marmara Denizi’nin etrafına kurduğumuz toplam 5 adet ivme ölçer dizisinden oluşan 20 sensörümüz ve aralarına yerleştirdiğimiz tekil istasyonlarla birlikte 40 adet ivme ölçer cihazımız var. Fayda kırılma olduğu anda iki dalga yayılmaya başlar. Biri primary dediğimiz P dalgasıdır ki bu ‘alttan vurdu’ dediğimiz ilk gelen dalgadır. Diğeri bunun hemen ardından gelen secondary yani S dalgasıdır. Zaten depremin yıkıcı etkisi de bu dalgayla birlikte ortaya çıkıyor. Biz P dalgasının ilk saniyesinde depremden haberdar olabiliyoruz. Yıkıcı dalgalar gelmeden, depremin yerini ve büyüklüğünü otomatik olarak hesaplayabiliyoruz. Silivri’ye 2-3 saniye önce haber veriyoruz ama o noktadan uzaklaştıkça süre artıyor.”