Doludizgin bir gidiş

Avcılar Köyü'nden Avcılar İlçesi'ne, balıkçılık ve bağcılıktan sanayi tesislerine...

Depremle birlikte gözler İstanbul'da en büyük yıkımın ve can kaybının yaşandığı Avcılar'a çevrildi. Bu vesileyle Avcılar'ın tarihine bir göz atalım istedik. Tarih Vakfı'nın İstanbul Ansiklopedisi'nde, Erol Tümertekin tarafından yazılan ‘‘Avcılar İlçesi’’ maddesini yayımlıyoruz.

İstanbul şehrinin, Trakya kesimine yayılmasına katkıda bulunan eski köy yerleşmelerine tipik bir örnek olan Avcılar, 1987'ye kadar Bakırköy İlçesi'ne bağlı idi. İdari bakımdan köy statüsünü sürdürürken 1966'da ayrı bir belediyeye sahip oldu. 1987'de Küçükçekmece'nin ilçe yapılmasıyla buraya bağlanan Avcılar 1992'deki yeni idari yapı değişiklikleri çerçevesinde, Küçükçekmece İlçesi'nden ayrılarak İstanbul'un yeni ilçelerinden biri haline getirildi.

İstanbul'a 27 kilometre uzaklıktaki Avcılar'ın yerleşme alanının bulunduğu kesim, Ayazma Deresi ile hafifçe parçalanmış, yaklaşık 90 metre yükseklikte bir plato görünümündedir.

Bugünkü Avcılar'ın bulunduğu yörede, Ambarlı'da, Cumhuriyet'ten önce, 40-50 haneden oluşan bir Rum köyü vardı. Balıkçılık ve bağcılıkla uğraşan köy halkının 1924'te mübadeleye tabi tutularak Türklerle yer değiştirmesi, köyün ekonomik faaliyetlerinin de değişmesine neden oldu; balıkçılık ve bağcılığın yerini tarım aldı. Kısa bir süre sonra, 1928'de yöreye 35 hanelik bir göçmen gurubunun gelmesi, bu kez yerleşmenin mekánsal değişimine yol açtı. Kıyıdaki yerleşmenin kuzeyinde bulunan 12.000 dönümlük Amindos Çiftliği satın alınarak Avcılar Köyü'nün çekirdeği oluşturuldu. Avcılar Köyü'nün nüfusu böylece 1935'te 340'a çıktı. 1940'ta 1.222'ye yükselen nüfus, 1945'te II. Dünya Savaşı sırasında, 1.730'a çıktı. Bu artışta savaş sırasında bölgeye yerleştirilmiş askeri birliklerin de payı olabilir. Savaştan sonra tekrar bir miktar azalma göstererek 1950'de 1.130'a inen nüfus, 1950'den itibaren tekrar artmaya başladı. 1970'den sonra daha hızlı bir artış sürecine girerek 1960'ta 1.979, 1965'te 3.295, 1970'de 9.856, 1975'te de 14.888 oldu; 1985'te 105.668 ve 1990'da da 126.282'ye erişti. (1997'de ise bu rakam 214.621'e çıktı.)

Avcılar nüfusunun hızla çoğalmasında, özellikle 1965'ten sonra yerleşme sınırları içinde kurulan sanayi tesisleri başrolü oynamıştır. Önceleri Ambarlı'da, bir süre sonra da Haramidere'de kurulan tesisler, zamanla Londra Asfaltı'nın iki kenarında yayılmaya başlamış; 1970'de burada sadece 9 tesis bulunmasına rağmen, bölgede sanayi, balıkçılık ve tarım sektöründen daha önemli bir duruma gelmiştir. Böylece, Avcılar'ın ekonomisinde balıkçılık, bağcılık ve tarın tarihe karışmış, bunların yerini sanayi, ticaret ve rekreasyon (eğlence-dinlenme) almıştır. Yakın yıllarda İstanbul Üniversitesi kampusunun buraya taşınmasıyla, Avcılar'a yeni bir hareketlilik ve canlılık gelmiştir.

Sanayi ve gecekondular

Köy statüsündeyken sanayi tesisi kurma izninin son derece kolay verilmesi kısa bir süre içinde yerleşmenin sanayi tesisleriyle dolmasına yol açmış, işletmelerdeki işçi talebi, İstanbul'un birçok bölgesinde olduğu gibi, ülkenin çok çeşitli yerlerinden bölgeye nüfus akması ve gecekonduların ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştır. Daha 1959'da, Yakıt Depolama ve Dolum Tesisleri ile Termik Santral'ın kurulmaya başlamasıyla özellikle Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgelerinden gelen göç hareketi, diğer sanayi tesislerinin ve bu arada kıyıdaki dinlenme tesisleri ve yazlık evlerin inşası için işçi ihtiyacına bağlı olarak hızla artmıştır. Bugün Avcılar nüfusunun, yüzde 70 kadarı İstanbul dışı illerden gelenlerden oluşmakta; hattá, Cihangir Mahallesi'nde bu oran yüzde 90'ı aşmaktadır.

Avcılar'da sanayi faaliyetleri, İstanbul'da kent içinde Ortaköy'de bulunan petrol depolama ve dolum tesislerinin, tehlikeli oldukları düşüncesiyle o zamanlar şehirden çok uzak sayılan Ambarlı'ya taşınmasıyla başlamıştır. Avcılar'da 1974'e kadar, gerek doğrudan burada kurulan gerekse İstanbul'dan (hattá bir tesis de Konya'dan) taşınarak gelen toplam 37 tesis vardı. Bu tarihte Avcılar Belediyesi'nde sanayi alanlarını belirlemeye doğru bir hareket başladı: Cihangir Mahallesi'nde sanayi tesisi kurulmasına izin verildi. Ancak daha sonraki yıllarda yalnızca sanayi değil, diğer şehirsel fonksiyonlar da plansız bir şekilde arttı. Böylece 1980'lere kadar bağımsız bir belediye olan Avcılar, bu tarihten sonra İstanbul Büyükşehir Belediyesi sınırları içine alındı ve arazi kullanımı açısından tam bir kargaşa içinde olan yeni bir alan parçası daha İstanbul'a eklendi.

Günümüzde Avcılar'da, başta madeni eşya, dokuma, giyim eşyası olmak üzere 350'den fazla sanayi tesisi faaliyettedir.

Avcılar'da yerleşmenin ilk çekirdeğini oluşturan Merkez Mahallesi'yle birlikte toplam 8 mahalle bulunmaktadır. Bunların en yenisi 1985 nüfus sayımında bile yer almayan Üniversite Mahallesi'dir. Bu mahalle, yakın yıllara kadar oldukça tekdüze bir yaşantısı olan Avcılar'a canlılık getirmiş, özellikle rekreasyon tesisleri başta olmak üzere, ticaret hayatının da hareketlenmesine yol açmıştır. Avcılar'ın 8 mahallesini E-5 Karayolu ikiye böldüğü için, 4 mahalle (Merkez, Cihangir, Ambarlı, Denizköşkler) karayolunun üst, yani göl tarafında; 4 mahalle de (Mustafakemalpaşa, Firuzköy, Üniversite, Gümüşpala) deniz tarafında kalmaktadır.