Boğaz'daki tehlike hızla büyüyor

İstanbul Boğazı'ndan geçen tankerlerin kılavuz kaptan alma oranı her yıl düşüyor. Önceki yıllarda kılavuz kaptan alan gemilerin oranı yüzde 40'ken, geçtiğimiz yıl bu oran yüzde 30'lara düştü. Bununla birlikte meydana gelen kazalarda da büyük ölçüde artış oldu.

İSTANBUL Boğazı'ndan her gün tehlikeli madde taşıyan onlarca tanker geçiyor. Bu tankerlerin kaza riskini aza indiren etken kılavuz kaptanlar. Ancak İstanbul Boğazı'ndan geçen gemilerin sadece yüzde 38'i kılavuz kaptan alıyor. Kılavuz kaptanlar ise teknik yetersizliklerden dolayı talepte bulunan her gemiye cevap veremediklerinden yakınıyor. Bu da kılavuzsuz geçiş yapan tankerlerin İstanbul'u her gün tehlikeye sokmasına neden oluyor.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ne göre boğazlardan geçen gemilerin kılavuz kaptan alma zorunluluğu yok. Her kazadan sonra, bu anlaşma gündeme geliyor ve kılavuz kaptan bulundurmanın zorunlu hale getirilmesi tartışılıyor. Buna rağmen gemilerin kılavuz kaptan almamalarının en büyük nedeni, Türkiye'deki kılavuzluk hizmetlerinin Avrupa ülkelerine göre teknik bakımdan yetersiz olması. Teknik eksiklerin başında kılavuz kaptanları gemilere taşıyan pilot motorların dünya standartlarının gerisinde olması ve sayılarının yetersizliği geliyor. Bazı zamanlarda on, on beş gemi boğazdan geçiş yapmak için üst üste geliyor. Pilot motorların sayısı yetersiz olduğundan kılavuz kaptanlar bu gemilerin tamamına ulaşamıyor. Bu durumda gemiler bekliyor ya da kılavuz almadan geçiş yapıyor.

Türk Kılavuz Kaptanlar Derneği Başkanı Timur İldeniz, geçiş yapan gemilerin kılavuz kaptan almalarının sağlanması için özendirici çalışmalar gerektiğini söylüyor:

‘‘Başta boğazlardaki kılavuzluk hizmetlerinin teknik alt yapısının iyileştirilmesi var. Kılavuzluk yapılacak gemiye ulaşıp gemiden ayrılmakta kullanılan motorun çağdaş ölçütlere uyması lazım. Kılavuzluk motorları bakımsız, en son 1980’de servise alındı. Örneğin, 3-5 şiddetindeki bir lodos birçok ülkede önemli değil ama bizde büyük sorun oluyor. Karadeniz'de de aynı şiddetteki bir kuzey rüzgarı kılavuz kaptan alıp vermede zorluk yaratıyor. Onlar istese de bazen kılavuz kaptan gemiye ulaşamıyor.’’

Gemilerin kılavuz kaptan almamasının diğer bir nedeni de, kılavuzluk hizmetini pahalı bulmaları. Kılavuzluk hizmeti geminin büyüklüğüne göre 300 dolarla 10 bin dolar arasında değişiyor.

Taşınan petrol miktarı

İstanbul Boğazı'ndan geçen tankerlerin en çok taşıdığı tehlikeli madde, akaryakıt ve ham petrol. Boğaz yoluyla taşınan petrol miktarı her geçen gün ürkütücü boyutlara ulaşıyor. 1999 yılında tankerlerin taşıdığı petrol, 80 milyon tonun üzerine çıktı. Kılavuz Kaptan Cahit İstikbal, akaryakıt tankerleri kadar sık geçmese de İstanbul Boğazı'ndan haftada üç ya da dört defa amonyak yüklü tankerlerin geçtiğini söylüyor. Bu gemilerin ortalama yükü 40 bin ton. Taşınırken -160 derecede tutulan amonyak, bir kaza halinde denize karışırsa buharlaşıp 20 km'lik bir alana yayılıyor. İstanbul Üniversitesi Kimya Bölümü Başkanı Prof. Dr. Turgut Peközcan ise amonyak maddesinin suya karışınca canlılar üzerinde şok etkisi yapacağını söylüyor: ‘‘Amonyağın denize karışması halinde ekolojik denge bozulur ve denizdeki canlılar ölür. İnsanlar ise cilt hastalıklarına yakalanır’’. Bunların yanında az sayıda geçmesine rağmen çok tehlikeli olan nükleer madde taşıyan tankerler de büyük tehlike oluşturuyor. Ama Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nde bu gemilerin taşıdıkları yük konusunda bir kısıtlama yok.