Bira

İçkinin tarihi her ne kadar Asurlar ve biraya dayanıyorsa da Mısırlı'lardan alınan bir efsaneye göre arpayı çimlendirip malt yapma insanlığa tanrı Oziris'in armağanı. Herhalde tanrı Oziris Malt Hülasası formülünü, zayıf çocuklara kuvvet versin diye Mısırlı'lara vermiş olmalı!.. İsa'dan önce 10 ile 7'inci yüzyıllarda şerbetçiotunun devreye girmesiyle günümüzün birası ortaya çıktığında Oziris'in ne düşündüğü meçhul tabii...

Bira üretimi, Asur, Mısır, Yunan, Roma derken Anadolu Türklerinde de arpanın çimlendirilip şerbetçiotunun katkısıyla çiftlik ve zanaat işi olarak yapılmış. Anadolu'da kimi kez gizli gizli tüketilen biraya çeşitli şifreli isimler de takılmış. Bunlardan biri de Yozgat'ta kullanılan ‘‘Fatma ananın helvası''. Geçmiş zaman, bu helvayı fazla kaçırıp yalpalayanların hali nice olmuştur bilinmez.

Her şehire fabrika

Çiftliklerde üretilen biranın fabrikada üretilir hale gelmesi, ilk bira sanayiinin kurulması tarihi için kaynaklar 1890 sonrasını veriyor.

İsviçreli Bomonti biraderlerin kurduğu Bomonti Bira Fabrikası ilk büyük üretim tesisi olarak İstanbul'da kuruluyor. Kurulduktan sonra belli başlı Osmanlı şehirlerinde Bomonti Birahaneleri açılıyor.

Ancak Osmanlı'da bu tarihten önce de bira üretildiği sanılmaktadır. Örneğin 1862 yılı vergi mevzuatında rastlanan bir maddeye göre Arpa suyundan yüzde 20 zaiyat bedeli düşüldükten sonra yıllık raiç bedeli üzerinden yüzde 10-15 kayıt alındığına dair kayıt vardır.

Bugüne değin her konudaki cılız araştırmalar, biracılık tarihimiz için de geçerli. En basit başvuru kaynağı belli başlı ansiklopedilerimiz dahi örneğin, Bomonti Bira Fabrikası'nın kuruluşu hakkında bile kesin bir tarih veremiyorlar.

Yıllar geçip günümüze geldiğimizde biracılığın özel sektöre devri ile ülkemizde mükemmel bir teknoloji ile bira yapımı sürüyor. Tekel eski teknolojiyle çalışan İstanbul ve Ankara fabrikalarını kapattı. Sadece Yozgat'ta üretimini sürdürüyor. Sürdürüyor da acep nerede satılıyor?

Biranın yeni üreticileri ise sporda ve sanatta, sponsorluk müesseselerini o kadar akıllıca kullandılar ki, ülkenin en çok konuşulan firmalarından oldular.

İşte Türk birasının üretim öyküsü böyle...

Şimdi de tüketime bir göz atalım...

Osmanlı'da bira

Osmanlı'da da biranın en keyifli tüketildiği yerler tabiidir ki birahaneler. Ancak birahanelerin, biranın moda içki olması ya da gözden düşmesine göre bazen mutena semtlerde, bazen de liman çevresinde ailelerin gidemeyeceği semtlerde yer aldığı görülüyor. 1888'de, 15'i Beyoğlu'nda, 8'i Galata'da, 8'i muhtelif semtlerde olmak üzere İstanbul'da 31 birahane var. Bomonti Bira Fabrikası üretime geçtiği yıllarda (1894) Osmanlı topraklarında sadece dört şehirde birahanelerin varlığı göze çarpıyor. İstanbul, İzmir, Selanik ve Ankara. İstanbul 33 birahane ile başı çekerken, İzmir'de 5, Selanik'te 4, Ankara'da ise 3 adet birahane olduğu gözüküyor. Bundan 20 yıl sonra 1914'te ise İstanbul'daki birahane sayısı 40'a yükseliyor. Anlaşılan şu ki bu dönemde bira lüks birahanelerde tüketilen bir içki konumundadır. Bunda belki de dünya savaşına kol kola girdiğimiz Almanların, Avusturyalıların ve Macarların da etkisi olmuştur. Çünkü aynı dönemde İstanbul ve İzmir'de Brasserie Viennoise; Brasserie Budapest, Brasserie Graz gibi birahane isimleri dikkat çekmektedir. Harpten sonra Galata'da bilhassa Eski Şarap iskelesi mevkiinde çoğalan birahanelerle Galata'da birahane sayısı 28'e çıkıyor. Beyoğlu'nda ise birahane sayısı 18'e iniyor ve Beyoğlu tekrar ‘‘cafe'' ve ‘‘patisserie''ler cennetine dönüşüyor. Buna karşın Büyükçekmece'de altı birahane açılarak, göl kenarı biracılar cenneti oluveriyor. 1921'de ise tüm İstanbul'daki birahane sayısı 52'ye yükseliyor.

Her İstanbullu bilir

Cumhuriyetin ilk yıllarında bira bahçelerinde değişiklik yok gibi. Birahaneler içinde 60'lara kadar Bomonti birahanesi ayrı bir yer tutuyor. Bomonti biraderler fabrikayı kurarlarken, beraberinde ‘‘Bomonti Bira Bahçesi''ni de oluşturuyor. Uzun yıllar dillerden düşmeyen bu bahçeyi, yaşı elli civarında olan bütün İstanbullulular biliyor. Bira fabrikası, birahane derken malt hülasasını da unutmayalım. Bira, belirli bir miktarda içildiğinde en besleyici içkilerden biridir. Bunun yanısıra bira fabrikaları dışında hiçbir tür içki fabrikasının bebeklere yönelik üretim yapma şansı yoktur. Uzun yıllar ‘‘Şark Malt Hülasası'' adı altında üretilen bu besleyici ‘‘hülasa'' Osmanlı'da ve Cumhuriyet döneminde eczanelerin baş köşelerinde yer almıştır. Malt hülasaları, Gliserofosfatlı ve Gliserofosfatsız olmak üzere iki tip üretilirlerdi. Yıllar boyu zayıflık ve halsizlik çeken bebek ve çocukların dertlerine derman olmuşlardır. İstanbul ve Ankara Tekel bira fabrikalarında 1989'a kadar üretilen bu hülasanın üretimi bu tarihten itibaren durdurulmuştur.