Afganistan’ın efsane ismi Mahmut Tarzi’nin torunu Ömer Tarzi: Afganlar esaret kabul etmez

Mahmut Tarzi, kendini Afganistan’ın modernleşmesine adamış bir aydındı. 1900’lerden itibaren bir süre Osmanlı hakimiyetindeki Şam’da yaşadı. Hem Sultan Abdülhamit ile hem de Osmanlı aydınlarıyla irtibattaydı. Gelişme ve aydınlanma adına çok şey öğrendi. Öğrendiği her şeyi de Afganistan’da uyguladı. Önce Kral danışmanı sonra da Dışişleri Bakanı olarak Afganistan’da reformlar yaptı. 1929’da maruz kaldıkları darbe girişiminin ardından Atatürk’ün davetiyle İstanbul’a geldi. Ölene kadar da İstanbul’da yaşadı. Adı ve yaptıkları Afganistan’da hiç unutulmadı. Mahmut Tarzi’nin torunlarından 80 yaşındaki Ömer Tarzi ile Tarzi ailesini ve Afganistan’ı konuştuk…

Afganistan sizin için ne ifade ediyor?

Her şeyden önce baba memleketi. Ben İstanbul doğumluyum ama babam ve büyükbabam Afganistan’da doğup büyüdüler. 1928’deki olaylardan sonra Türkiye’ye gelmişler. 2003’ten itibaren sık gittim. İlk gittiğimde de toprağını öptüm.

İlk ne zaman gittiniz?

2003’te gittim. Havaalanından itibaren saygı ve heyecanla karşılandık. Amacımız vakıf kurmak ve Afgan gençlerine eğitim imkanı sağlamaktı. Bunu da belli oranda başardık. Hükümetten de ciddi yardımlar gördük. Türkiye’ye öğrenciler getirdik. Burslar sağladık. Türk Dışişleri Bakanlığı ve TİKA ile de iş birliği içinde olduk.

Siz kendinizi ne hissediyorsunuz, Afgan, Peştun, Türk?

Ben Türküm. Afgan pasaportum da var. Ama Türküm, burada doğdum, tahsilimi burada yaptım, burada evlendim. Hep burada yaşadık.

‘BİTMEYEN BİR KAOS VAR’

Afganistan’a bakınca ne görüyorsunuz?

Afganistan 40-50 yıldır bir kaosun içinde. Hatta 1800’lerden itibaren İngilizlerin başlatmış olduğu sömürge girişimlerinin getirmiş olduğu neticeler var. Afganistan dış müdahalelerden kurtulamadı. Kendini, kendisi için en iyi olanın ne olduğunu bulmasına bir türlü izin verilmedi. Bir milletin, bir devletin yönetim anlayışı ve yönetim şekli standart ve ülke örf adetlerine, geçmişine uygun ise o şekilde devam etmeli. 

İstikrar gelir mi?

25 Ağustos’taki bombalı saldırı bence çok şey ifade ediyor. İstikrar olmayacağını gösteriyor en başta. Taliban’a karşı başka terör gruplarının harekete geçeceğini öngörebiliriz. Bunları beklemiyordum aslında. İyimserdim. Afgan insanının genel karakterinden dolayı. Ama şu anda küçük güçlerin büyük kitlelere hâkim olduğu bir durum var ortada.

TÜRKİYE’DE DOĞAN İLK KUŞAĞIZ

Biz Türkiye’de doğan ilk kuşağız. Babam Türkiye’ye geldiğinde yüzbaşıydı. Türk ordusunda görev aldı. Anadolu’nun dört bir tarafında görev yaptı. Rumeli Türkü olan annem ile 1931’de evlenmişler. Lüleburgaz’da, Eleşkirt’te, Erzurum, Doğubayazıt ve Kars’ta görev yaptı. Bu süreçlerde hep yanındaydım. Çocukluğum Anadolu’da geçti. Babam 1960’ta emekli oldu. Vefatına kadar da İstanbul’da yaşadı. Fransız kurmay akademisi mezunuydu. İyi eğitimli, her sektörde faaliyet gösteren geniş bir Afgan kitle var. Dünyanın dört bir tarafına dağılmış durumda. Sanattan edebiyata, sinemadan ticarete kadar birçok alanda öne çıkmış Afganlar var.

‘AFGANİSTAN MODERNLEŞİR Mİ?’

Mahmut Tarzi’nin emekleri boşa mı gitti?

Bekleyip görmemiz lazım. 1905’lerden başlayan bir Mahmut Tarzi çabalamasının, yoğun gayretlerin, büyük emeklerin neticelerini gördü Afganistan. Bu kadar emek ve kazanım var. Şu veya bu şekilde bir olayla yok olacak, kaybolacak şeyler olmaması gerekir bunların. Ben umutluyum. Bu ruhun devam edeceğine inanıyorum. Mahmut Tarzi’nin, Kral Amanullah Han’ın emekleri, gayretleri hiç unutulmadı. O ruh yaşıyor bence.

Osmanlı’dan ve Türkiye’den de çok destek almış değil mi?

Afganistan’daki modernleşme sürecinin temelinde Türk uzmanların emeği büyük. Mahmut Tarzi’nin Türkiye’den götürdüğü 7 kişilik bir ekip var. Tıbbiye, askeriye, maliye gibi mühim alanlardaki uzmanlar bunlar. Sultan Abdülhamit ile irtibatı, Jön Türklerle teması var. Millet, bayrak, istiklal ve hürriyet kavramlarını içten benimsemiş biri Mahmut Tarzi. Sonrasında Atatürk ile yoğun irtibatı var. Türkiye-Afganistan dostluğu herhangi bir sebepten dolayı zedelenmemeli.

Afganları nasıl tarif edersiniz?

Bir Afgan komutanın o zamanki İngiliz askeri valisine söylediği bir söz var. Diyor ki “Biz karışıklıklara razıyız, tehlikelere alışkınız, kanla yaşamaya razıyız. Ama hiçbir zaman esarete boyun eğmeyiz.” Bu söz Afgan milletinin karakterini ve özgürlüğüne düşkünlüğünü özetliyor...

‘GÖÇMENLERE MÜSAMAHA ÖNEMLİ’

Aileniz yıllar önce Türkiye’ye sığındı. Bugün Türkiye’ye sığınan Afganlar var. Çok eleştiri de var. Sizin bakışınız nasıl?

Zor bir konu. Mülteci kabulü uluslararası mevzuat çerçevesinde ülkelerin uyguladığı bir sistem. Bunu sadece bir devlete, millete yüklemek doğru olmaz.

Gelen sığınmacıları nasıl görüyorsunuz?

Genel olarak yaş grubu belli. Genç insanlar ve tamamına yakını erkek. Bunların girişi bir takım spekülatif yorumlara da sebep oldu. Gelenlerin tam ideolojik kimliğini bilemiyorum. Ama genel olarak kuzeydeki gruplar. Peştunlardan gelen çok az. Özbek, Tacik, Türkmen grupları…

Mültecilere yönelik eleştirileri nasıl karşılıyorsunuz?

Beklenen durumlar bunlar. Uzlaşmacı bir tavır sergilemek gerekir. Hoşgörü ve müsamaha önemli.

Aileniz geldiğinde bir tepki görmüş mü?

Hayır, mümkün değil. Çünkü Mahmut Tarzi Bey kendisini çok seven bir yönetim tarafından karşılandı.