Yap-Ä°ÅŸlet-Soy

Sayıştay raporuna göre, Yap-Ä°ÅŸlet-Devret yöntemiyle gerçekleÅŸtirilen Ä°zmit su projesi maliyeti aşırı biçimde yükselterek normalde 25 cent olan suyun birim fiyatı tam 4 dolara yükseltti. Mali durumu iyi olmayan belediye taahüt ettiÄŸi miktarda su alamayınca Hazine, garanti kapsamında kullanılmayan suya 3 yılda 595 milyon dolar ödedi. Ödeme 12 yıl daha sürecek.Sayıştay'ın yap-iÅŸlet-devret (YÄ°D) modelinin ilk uygulaması olan Ä°zmit Su Projesi'ne iliÅŸkin raporu, kamuda kaynak israfıyla yol açılan yüksek açıklar ve aşırı borçlanma yoluyla ülke ekonomisinin nasıl krize sürüklendiÄŸinin çarpıcı bir örneÄŸini gözler önüne serdi.Ä°zmit Åžehri Kentsel ve Endüstriyel Su Temini Projesi hakkındaki Sayıştay raporu TBMM'ye sunuldu. Rapora göre, YÄ°D modeliyle gerçekleÅŸtirilen Ä°zmit su projesinde maliyet, yapılan yanlışlıklar yüzünden aşırı biçimde yükseldi ve normalde 25 cent olan suyun birim fiyatı tam 4 dolara geldi.Mali durumu iyi olmayan belediye taahhüt ettiÄŸi miktarda su alamayınca, Hazine, verdiÄŸi "ürün alım garantisi" kapsamında kullanılmayan suya üç yılda 595 milyon dolar ödemek zorunda kaldı. Hazine, projeyi gerçekleÅŸtiren firmaya daha 12 yıl para ödemeye devam edecek.Proje kapsamında firmanın öngörülen yabancı sermaye transferi de çok düşük kaldı. Raporda, projenin planlama aÅŸamasından bitimine kadar ve iÅŸletme dönemindeki birçok iÅŸlemin yürürlükteki mevzuata aykırı olarak gerçekleÅŸtiÄŸi kaydedildi.Ä°ZMÄ°T SU PROJESÄ°NÄ°N ÖYKÃœSÃœRaporda, YÄ°D modeli kapsamında yapılan ilk iÅŸ olan Ä°zmit Su Projesi'nin tasarlanması, yürütülmesi ve iÅŸletilmesi aÅŸamalarında ortaya çıkan olumsuzluklar nedeniyle Hazine'nin verdiÄŸi ürün satın alma garantisi çerçevesinde ağır bir yükle karşı karşıya kaldığı vurgulandı. Buna göre Ä°zmit BüyükÅŸehir Belediyesi, üretilen suyun maliyetinin yüksek olması, bazı sanayi kuruluÅŸları ve çevre belediyelerle su satış baÄŸlantılarını zamanında yapmaması, mali durumunun iyi olmaması gibi nedenlerle, yıllık 142 milyon metre küp suyu satın alma taahhüdünü yerine getiremedi.Raporda, Hazine'nin bu yüzden, 1999 ve 2000'de toplam 387 milyon (2001 sonu itibariyle 595 milyon) dolar tutarında su faturası ödemek zorunda kaldığına iÅŸaret edildi. Ãœstelik bedeli ödenen suyun, herhangi bir ÅŸekilde kullanılamadığı belirtildi.Tesislerin iÅŸletme süresinin 15 yıl olduÄŸu belirtilen raporda, ödemenin kalan yıllarda artarak devam edeceÄŸi vurgulandı.Ä°ÅžLEMLER MEVZUATA AYKIRIRaporda, projenin planlama aÅŸamasından bitimine kadar ve hatta iÅŸletme döneminde yapılan birçok iÅŸlemin yürürlükteki mevzuata aykırı olarak gerçekleÅŸtiÄŸi ve böylece birçok olumsuz sonuca yol açıldığı ifade edildi.BaÅŸlangıçta, DSÄ° tarafından klasik yöntemle tamamlanması planlanan projenin, "YÄ°D modeline göre baÅŸlamış ve devam eden iÅŸ" kapsamında olmadığı halde, Yüksek Planlama Kurulu tarafından 1995 yılında YÄ°D kapsamına alındığı belirtilen raporda, ihale koÅŸullarıyla ilgili hükümler uygulanmayarak haksız rekabete yol açıldığı; böylece yatırım maliyetinin benzer iÅŸlere göre çok yükseldiÄŸi anlatıldı. Raporda, "DSÄ° tarafından klasik ihale yöntemiyle baÅŸlanılan Yuvacık Barajının, proje kapsamında YÄ°D modeliyle tamamlanmasına karar verilmesi üzerine konsorsiyumun projenin yapım ve iÅŸletilmesine iliÅŸkin olarak verdiÄŸi ilk teklifinde toplam yatırım tutarı 480 milyon dolarken, tesislerin ticari iÅŸletmeye açıldığı tarih itibariyle revize edilerek 890.9 milyon dolara yükselmiÅŸtir" denildi.10 CENTLÄ°K SUYA 4 DOLAR YÄ°D modeliyle Ä°zmit Su Projesi kapsamında inÅŸa edilen Yuvacık Barajı Arıtma Tesisleri ve Ä°sale Hatları'nın yatırım maliyetlerinin, DSÄ° tarafından dış kaynaklı krediyle yürütülen benzer projelere göre 3-9 kat daha yüksek olduÄŸu vurgulandı. YÄ°D modelinde projenin toplam maliyetinin üretilen suyun birim fiyatına aynen yansıdığı belirtilen raporda, "Buna modelin 15 yılla sınırlı olması hususu eklendiÄŸinde satılacak suyun birim fiyatı ortalama 4 dolar gibi oldukça yüksek bir hale gelmektedir" denildi. Birim fiyatın yüksekliÄŸi nedeniyle Ä°SKÄ°'nin projeden su almayı reddettiÄŸi, Ä°zmit BüyükÅŸehir Belediyesi bünyesinde kurulu Ä°zmit Su (Ä°SU) Genel Müdürlüğü'nün ise birim fiyatı yaklaşık 4 dolar olan bu suyu nihai tüketicisine 25 cent gibi oldukça düşük bir fiyata sattığına iÅŸaret edildi. Kayıp ve kaçaklar da dikkate alındığında bu fiyatın 10 cente kadar düştüğü vurgulandı.ŞİRKET SERMAYE GETÄ°RMEDÄ°Åžirket tarafından getirilmesi gereken özsermayenin projenin toplam yatırım tutarının yüzde 15'i oranında kaldığı ve YÄ°D modeliyle öngörülen yabancı sermaye transferinin düşük oranda gerçekleÅŸtiÄŸi belirtildi. Ayrıca, taraflar arasında uygulama ve su satış anlaÅŸmasının imzalandığı 1995 yılında Türk hukukunda henüz yerini almamış olan "Uluslararası Tahkim"e sözleÅŸmede yer verilerek hukuka aykırı bir düzenleme yapıldığı da belirtildi.DÄ°ÄžER TESPÄ°TLERRaporda, projenin diÄŸer olumsuz sonuçları şöyle sıralandı:- Ä°zmit BüyükÅŸehir Belediyesi (Ä°BB); su satış anlaÅŸmasında yer alan hükümler uyarınca proje kapsamında yapılacak tüm kamulaÅŸtırma giderlerini kendi bütçesinden karşılaması gerekirken Åžirkete ödetmesi sonucunda meydana gelen maliyet artışının su faturaları yoluyla Hazine'den tahsil edilmesine sebep olmuÅŸtur.- Ä°BB'nin; iÅŸi yapan konsorsiyuma yüzde 15 oranında ortak olması karşılığında kullandığı 19.5 milyon dolar tutarındaki Hazine garantili dış krediyi ödememesi sonucunda Hazine, söz konusu krediyi garantör sıfatıyla ve faiziyle birlikte 20.2 milyon dolar olarak ödemek zorunda kalmıştır.- Projeyle ilgili olarak yapılması gereken fayda-maliyet analizleri, risk ve pazar araÅŸtırmaları ile yatırım maliyetinin gerçeÄŸi yansıtıp yansıtmadığı hususlarında herhangi bir deÄŸerlendirme yapılmaması sonucunda; projenin, benzer iÅŸlere oranla 3-9 kat pahalıya mal olması, birim fiyatının yüksekliÄŸi, ihtiyaç olmaması nedeniyle satılamaması ve tüm risklerin kamu sektörü üzerinde kalması gibi olumsuzluklar yaÅŸanmıştır."YÄ°D PROJELERÄ° İÇİN "FAYDA-MALÄ°YET" UYARISIRaporda, YÄ°D modelinin ülke için gerekli olduÄŸu, ancak bu modelle gerçekleÅŸtirilecek projelerin fayda-maliyet analizlerinin çok iyi yapılması gerektiÄŸinin altı çizildi.Â